Table of Contents
Les 1: Introductie ............................................................................................................... 4
1. Achtergrond ............................................................................................................................4
2. Beleid jeugdhulp .....................................................................................................................4
2.1 Decreet ‘14 ..............................................................................................................................................4
2.2 Aanpak.....................................................................................................................................................4
3. Kader Integrale Jeugdhulp.......................................................................................................5
Les 2: Verontrusting ........................................................................................................... 6
1. Aanmelden ITP (Intersectorale toegangspoort) .......................................................................6
1.1 Wie kan aanmelden? ...............................................................................................................................6
1.2 Hoe aanmelden? .............................................................................................................................6
2. Definitie verontrusting ............................................................................................................7
3. Signaallijst ..............................................................................................................................7
3.1 Vijf blokken .............................................................................................................................................7
4. Kindreflex ...............................................................................................................................8
4.1 Stappenplan ............................................................................................................................................9
STAP één: Voer een positief gesprek over kinderen en het ouderschap .................................................9
STAP twee: Peil naar het welzijn thuis en de veiligheid van de kinderen ................................................9
STAP drie: Ondersteun de cliënt in zijn rol als ouder ...............................................................................9
STAP vier: Ga na of er sprake is van verontrusting en bereidheid .........................................................10
STAP vijf: Herstel de veiligheid ...............................................................................................................10
STAP zes: Betrek een gemandateerde voorziening ................................................................................10
Les 3: Verontrusting ......................................................................................................... 10
1. Gemandateerde voorzieningen ............................................................................................. 10
1.2 Opdracht van gemandateerde voorziening...........................................................................................11
1.2.1 (Opdracht 1) Consult .....................................................................................................................11
1.2.2 (Opdracht 2) Onderzoek ................................................................................................................12
1.2.3 (Opdracht 3) Hulpverlening opstarten of opvolgen ......................................................................13
1.2.4 (Opdracht 4) Doorverwijzen naar parket.......................................................................................13
3. Jeugdrechtbank .................................................................................................................... 14
4. Besluit verontrusting............................................................................................................. 14
Les 4: Signs of safety ........................................................................................................ 14
1. Achtergrond .......................................................................................................................... 14
2. Kern van signs of safety (SOS) ............................................................................................... 15
3. Methodieken ........................................................................................................................ 15
3.1 Veiligheidsplan ..............................................................................................................................15
3.2 Drie huizen ............................................................................................................................................17
3.3 Woord en beeld.....................................................................................................................................18
Les 5: Ambulante jeugdhulp ............................................................................................. 18
1. Projecten .............................................................................................................................. 18
2. Contextbegeleiding ............................................................................................................... 19
2.1 Modules ................................................................................................................................................20
1
, 2.1.1 Laagintensieve contextbegeleiding ...............................................................................................21
2.1.2 Breedsporige contextbegeleiding ..................................................................................................21
2.1.3 Kortdurende intensieve contextbegeleiding .................................................................................21
2.1.4 Delictgerichte contextbegeleiding .................................................................................................22
2.1.5 Contextbegeleiding signs of safety ................................................................................................22
2.1.6 Contextbegeleiding in functie van autonoom wonen ...................................................................22
3. Dagbegeleiding ..................................................................................................................... 23
3.1 Individuele begeleiding .................................................................................................................23
3.2 Contextbegeleiding ...............................................................................................................................23
3.3 Groepsbegeleiding ................................................................................................................................23
3.4 Schoolbegeleiding .................................................................................................................................23
4. Ondersteunende begeleiding (ook residentieel) .................................................................... 24
4.1 Time-out ................................................................................................................................................24
4.2 Ontheming/ontheemding .....................................................................................................................24
Les 6: Residentiële jeugdhulp ........................................................................................... 24
1. Pleegzorg .............................................................................................................................. 24
1.1 Doelgroep .....................................................................................................................................24
1.2 Pleeggezin .............................................................................................................................................25
1.3 Vormen binnen pleegzorg .....................................................................................................................25
1.3.1 Ondersteunende pleegzorg ...........................................................................................................26
1.3.2 Perspectiefzoekende pleegzorg.....................................................................................................26
1.3.3 Perspectiefbiedende pleegzorg .....................................................................................................26
1.3.4 Behandelingspleegzorg..................................................................................................................27
1.4 Dienst voor pleegzorg ...........................................................................................................................27
1.5 Kenniscentrum pleegzorg .............................................................................................................27
2. Diagnostiek in functie van bijzondere jeugdzorg ................................................................... 27
3. Verblijf .................................................................................................................................. 28
3.1 Begeleidingstehuis ................................................................................................................................29
3.2 Gezinshuis .............................................................................................................................................30
3.3 Centra voor Integrale Gezinszorg CIG ...................................................................................................30
3.3.1 Contextbegeleiding in de thuissituatie ..........................................................................................31
3.3.2 Verblijf in combinatie met contextbegeleiding .............................................................................31
3.4 Trainingscentrum voor kamerbewoning ...............................................................................................31
3.5 Kleinschalige Woonheid KWE ................................................................................................................32
3.6 Gedrags- en emotionele stoornissen GES+ ...........................................................................................32
3.7 Veilig Verblijf .........................................................................................................................................33
4. Een goede begeleider ..............................................................................................................................33
Les 7: Verwerkt in les 6..................................................................................................... 33
Les 8: Crisisjeugdhulp ....................................................................................................... 34
1. Achtergrond .......................................................................................................................... 34
1.1 Aftoetsen ontvankelijkheid ...................................................................................................................35
1.2 Aftoetsen crisis ......................................................................................................................................35
1.3 Aftoetsen statuut ..................................................................................................................................35
2. Crisisinterventie .................................................................................................................... 36
3. Crisisbegeleiding ................................................................................................................... 36
3.1 Crisishulp aan huis CAH .........................................................................................................................37
4. Crisisverblijf .......................................................................................................................... 37
5. Uitstroom crisis ..................................................................................................................... 38
2
,Les 9: Gerechtelijke jeugdhulp .......................................................................................... 38
1. Achtergrond .......................................................................................................................... 38
2. Consulent DSJ ....................................................................................................................... 39
2.1 Werkingsprincipes ........................................................................................................................39
3. Jeugddelinquentierecht ........................................................................................................ 40
3.1 Uitgangspunten .....................................................................................................................................40
3.2 Afhandeling niveau openbaar ministerie ..............................................................................................42
3.3 Volgorde criteria jeugdrechtbank .........................................................................................................42
3.3.1 Ambulante reacties .......................................................................................................................42
3.3.2 Residentiële reactie .......................................................................................................................42
Les 10: Vervolg op les negen de residentiële reacties........................................................ 45
1. Module oriëntatie ................................................................................................................. 45
2. Module begeleiding (3, 6, 9 maanden) .................................................................................. 45
3. Module begeleiding (maximaal 2, 5 of 7 jaar) ........................................................................ 46
4. Module time-out................................................................................................................... 46
Les 11: Continuïteit + nieuwe autoriteit ............................................................................ 47
1. Continuïteit........................................................................................................................... 47
1.1 Cliëntoverleg .........................................................................................................................................47
1.2 Bemiddeling ..........................................................................................................................................48
1.3 Ondersteuningstraject jongvolwassenen ..............................................................................................49
2. Geweldloos verzet ................................................................................................................ 49
2.1 Werkzame factoren ...............................................................................................................................50
2.2 Interventies ...........................................................................................................................................51
2.2.1 Aankondiging .................................................................................................................................51
2.2.2 Doorbreken van geheimhouding ...................................................................................................51
2.2.3 Bookmarks .....................................................................................................................................51
2.2.4 Verzoeningsgebaren ......................................................................................................................51
2.3 Effectiviteit ............................................................................................................................................52
Les 12: Toepassing op casus ............................................................................................. 52
1. Anton.................................................................................................................................... 52
1.1 Welk advies zou je op basis van deze informatie als consulent aan de jeugdrechter geven? ..............53
1.2 Wat zou je hier als contextbegeleider kunnen en willen doen? ...........................................................54
1.3 Wat zou je als consulent aan de jeugdrechter kunnen en willen aanraden? ........................................54
1.4 Wat zou je als begeleider van de staptocht kunnen en willen aanraden aan de consulent (en de
jeugdrechter)? .............................................................................................................................................55
2. Elke en Robin ........................................................................................................................ 55
2.1 Welke mogelijkheden zien jullie hier als consulent van de dienst ‘jeugd en gezin’ van de politie? .....56
2.2 grootouder zijn akkoord met pleeggezin, volgende stap? ....................................................................56
2.3 Wat zijn nu de opties als CLB-medewerker? .........................................................................................56
2.4 Welke mogelijkheden zijn er om vader hierin te ondersteunen (van minst tot meest ingrijpend)? ....56
2.4.1 Hoe pak je dit concreet aan (als CLB-medewerker)? .....................................................................57
3
,Les 1: Introductie
1. Achtergrond
Integrale jeugdhulp komt vanuit de overheid.
- Het is hupverlening waar je niet voor moet betalen
- Elke burger heeft er recht op
2. Beleid jeugdhulp
2.1 Decreet ‘14
Doelstellingen:
- Vermaatschappelijking van de jeugdhulp;
Het is de verantwoordelijkheid van iedereen (gezinnen, netwerken, scholen, …), niet
enkel opgeleiden hulpverleners.
- Tijdige toegang tot jeugdhulp organiseren;
Dit doel is nog niet opgelost, er zijn grote wachtlijsten.
- Flexibiliteit en continuïteit van de jeugdhulpverlening waarborgen;
Om breuklijnen te voorkomen, om niet 100 hulpverlener te moeten zien.
- Gepast omgaan met verontrustende situaties; Gemandateerde voorzieningen.
- Een subsidiair aanbod van crisisjeugdhulpverlening voorzien;
- Minderjarigen en hun context maximaal in de jeugdhulp laten participeren;
- Een integrale aanpak realiseren bij het organiseren en aanbieden van de jeugdhulp;
Meer gestructureerde hulpverlening
2.2 Aanpak
Een 2.0 aanpak voor integrale jeugdhulp in Vlaanderen.
Verfijning van de doelstellingen:
- Aandacht voor preventie en vroegdetectie versterken
- Inzetten op vermaatschappelijking van de jeugdhulp
- Een duidelijke toegang tot jeugdhulp
- Flexibiliteit en continuïteit van de jeugdhulp waarborgen
- Gevat optreden in verontrustende situaties in de jeugdhulp
Aandacht voor preventie en vroegdetectie versterken:
- De toekomst is jong; De eerste 1000 dagen zijn zeer belangrijk
- Alert zijn voor psychische problemen; bij kinderen en jongeren
- Kinderen en jongeren helpen door problemen bij ouders aan te pakken
Inzetten op vermaatschappelijking van de jeugdhulp:
- Meer krachtgericht werken als basishouding in de jeugdhulp
- Kiezen voor pleegzorg als eerste optie
- De mogelijkheden van de vertrouwenspersoon en het belang van
ervaringsdeskundigheid – lus vzw
4
,Een duidelijke toegang tot jeugdhulp:
- Nieuwe maatschappelijke noden, nieuwe antwoorden; vluchtelingen
- Radicalisering als bijzondere uitdaging
- Actieplan online hulpverlening – Bandbreedte
Flexibiliteit en continuïteit van de jeugdhulp waarborgen:
- Kinderen, jongeren en gezinnen verdienen continuïteit in de jeugdhulp
- De bestaande mogelijkheden versterkt inzetten of bijsturen
- Een netwerkaanpak met duidelijke verantwoordelijkheden
- De brug naar de volwassenheid
Veel typemodules mogelijk tot 25 jaar.
Gevat optreden in verontrustende situaties in de jeugdhulp:
- 1712: hét nummer voor elke burger, ook voor kinderen en jongeren
- Alert zijn en optreden in verontrusting: een duidelijke opdracht in de jeugdhulp:
Signs of safety
- Toegankelijke ondersteuning door de gemandateerde voorzieningen: Consultfunctie
- Veilig Thuis (Family Justice Center en CO3): Huizen in verschillende steden waar een
uitgebreid team samen werkt, zodat alle zorg op één plaats zich uitvoert.
3. Kader Integrale Jeugdhulp
5
,Les 2: Verontrusting
1. Aanmelden ITP (Intersectorale toegangspoort)
Wanner?
Voor alle kinderen en jongeren al dan niet met een (vermoeden van) handicap, en met
problemen of ondersteuningsnoden die een meer intensief en ingrijpend hulpaanbod vragen.
Als de geboden (NRT) jeugdhulp niet geschikt blijkt
Als er binnen (NRT) jeugdhulp bijkomende problemen opduiken
1.1 Wie kan aanmelden?
Erkende multidisciplinaire teams (MDT’s)
- Revalidatiecentra
- Centra voor ontwikkelingsstoornissen COS
- Centra voor leerlingenbegeleiding
- Observatie- en behandelingscentra
- K-diensten
- Centra geestelijke gezondheidszorg CGG
- Onthaal-, oriëntatie- en observatiecentra OOOC
Jeugdhulpaanbieders uit de Rechtstreeks Toegankelijke Jeugdhulp (RTJ) en uit de Niet-
rechtstreeks Toegankelijke Jeugdhulp (NRTJ)
- JAC-medewerker
- Contextbegeleider
- Pleegzorgbegeleider
- …
1.2 Hoe aanmelden?
- Via een Aanmeldingsdocument of A-doc
- Uitgebreide beschrijving van de huidige situatie, de reeds geboden hulpverlening, de
krachten en moeilijkheden, …
- Visie van cliënt en hulpverlener
- Enkel mogelijk mét akkoord van ouders en jongere (vanaf 12jaar)
Team indicatiestelling = Diagnostiek, bekijken welke hulp het meeste is aangewezen.
Jeugdhulpregie = Bekijken waar en hoe snel de mensen terecht kunnen komen.
6
,2. Definitie verontrusting
= Een situatie die de ontwikkeling van minderjarige bedreigt doordat zijn psychische, fysieke
of seksuele integriteit of van één of meer leden van zijn gezin wordt aangetast of doordat zijn
affectieve, morele, intellectuele of sociale ontplooiingskansen in het gedrang komen
waardoor het aanbieden van jeugdhulpverlening maatschappelijk noodzakelijk kan zijn.
Bijvoorbeeld: Verwaarlozing, (dreiging tot) zelfdoding, druggebruik, prostitutie,
grensoverschrijdend gedrag tussen jongeren, geweld, jongeren in extreme armoede, …
Het is een gedeelde verantwoordelijkheid op drie niveau’s:
- Hulpverleners
- Organisaties/voorzieningen
- Gemandateerde voorzieningen (OCJ en VK)
Continuüm: VRIJWILLIG – AANKLAMPEND – GEDWONGEN
Signalen zien en ermee aan de slag gaan
Situatie inschatten:
- Signalen inventariseren
- Objectiveren – objectiveringinstrumenten – teambespreking
- Aandacht voor risicofactoren en protectieve factoren
Verontrusting bespreken: Met cliënt, met team en met andere hulpverleners.
3. Signaallijst
Signaallijst verontrustende opvoedingssituatie:
- Van elke jeugdhulpaanbieder wordt verwacht te kunnen omgaan met verontrusting
- Signaallijst helpt om inschatting te maken (25 signalen)
- Kennis, ervaring en buikgevoel (Afwezig, twijfelachtig, aanwezig)
3.1 Vijf blokken 1
BLOK 1: Interactie tussen hulpverlener en ouder
1. De hulpverlener ervaart een wantrouwende, defensieve houding of schijnopenheid
vanwege de ouder tijdens de contacten met de hulpverlener.
2. De ouder komt de gemaakte afspraken (huisbezoeken of consultaties) niet na.
BLOK 2: Individuele ouderkenmerken
3. De ouder is op jonge leeftijd voor het eerst moeder/vader geworden
4. De ouder vertoont kenmerken van depressie
5. De ouder heeft andere psychische/psychiatrische problemen
6. De ouder gebruikt middelen (alcohol, drugs, medicatie)
7. De ouder heeft in zijn/haar volwassen leven meerdere (opeenvolgende) crisissen
meegemaakt.
1
Herkennen in casus maar niet vanbuiten kennen
7
, 8. De ouder is opgegroeid in een problematische opvoedingssituatie die onverwerkt,
onbespreekbaar is (bv. weinig liefde gekregen in het gezin; plaatsing; mishandeling;
verwaarlozing; misbruik)
BLOK 3: Gezinskenmerken
9. Het gezin heeft een lage socio-economische status (armoede, werkloosheid,
opleidingsniveau, huisvesting)
10. De ouder is alleenstaand of heeft onstabiele relaties
11. Er zijn spanningen in de partnerrelatie (van ruzies tot vechtscheiding), al dan niet
met tekenen van psychisch of fysiek geweld
12. Het gezin is sociaal geïsoleerd of voelt zich niet gesteund door partner en/of
omgeving (familie/vrienden)
BLOK 4: Kindkenmerken
13. Er zijn lichamelijke kenmerken, emotionele problemen, gedragsproblemen of
ontwikkelingsproblemen bij het kind.
BLOK 5: Kenmerken van de pedagogische interactie
14. De ouder heeft onjuiste of onrealistische verwachtingen die niet passen bij de
(ontwikkelings)leeftijd van het kind
15. De ouder verwacht te veel terug van het kind
16. De zorg voor het kind wordt ervaren als een last
17. De aandachtsvragen en/of gevoelens van het kind worden niet opgemerkt,
genegeerd of negatief gesanctioneerd
18. De ouder interpreteert het gedrag van het kind snel/meestal als negatief
19. De ouder gaat niet na wat het effect is van zijn/haar gedrag op het kind en toont
weinig flexibiliteit in zijn/haar handelen
20. In opvoedingssituaties die de ouder als stressvol beleeft, komt hij/zij moeizaam tot
probleemoplossend handelen
21. De ouder verliest snel het geduld in de omgang met het kind
22. De ouder reageert erg onvoorspelbaar op het gedrag van het kind
23. Er is weinig structuur en er zijn weinig grenzen in het dagelijks samenleven met het
kind
24. De ouder volgt belangrijke adviezen met het kind niet op
25. De ouder staat positief tegenover het gebruik van fysieke en psychologische
disciplinering.
4. Kindreflex
Ontwikkeld voor hulpverleners binnen GGZ die met volwassenen werken om:
- Hen te stimuleren gesprek rond ouderschap aan te gaan
- Hen te helpen verontrustende situatie te detecteren en de veiligheid zo snel mogelijk
te herstellen
De helft van de meldingen komen van hulpverleners die in contact komen met kinderen en
vrijwel niet van hulpverleners die enkel in contact komen met de ouders. Veel verontrustende
gezinssituaties blijven zo buitenbeeld.
Grootste beschermende factor als er een ouders is met geen problematiek, biedt een buffer.
8
, 4.1 Stappenplan
Stap één en twee: Altijd doorlopen – bij voorkeur bij
aanvang van begeleiding
Stap drie: Altijd doorlopen
Stap vier, vijf en zes: Alleen indien nodig – gedeelde
verantwoordelijkheid binnen team
STAP één: Voer een positief gesprek over kinderen en het ouderschap
Voorbeeldvragen:
- Hoe loopt het in je gezin? Wat loopt er goed, wat minder goed?
- Hoe gaat het met de opvoeding van de kinderen? In welke leeftijdsfase zitten ze en
wat is er nu vooral aan de orde in hun opvoeding?
- Sommige mensen putten kracht uit het ouderschap, het helpt hun bij hun herstel.
Voor - anderen is het een belasting, ze hebben het gevoel dat ze falen als ouder?
Waar herken jij je meest in?
- Zijn er mensen in je netwerk die je helpen bij de zorg voor de kinderen?
STAP twee: Peil naar het welzijn thuis en de veiligheid van de kinderen
Voorbeeldvragen:
- Hoe neem je de zorg van de kinderen op als je een mindere dag hebt? Wie brengt de
kinderen dan naar school of naar de opvang? Wie kookt er?
- Hoe zorg je ervoor dat je de kinderen voldoende verzorging en veiligheid biedt en je
voldoende toezicht houdt als je een mindere dag hebt? Hoe doe je dit?
- Wie kan je bellen als de zorg voor de kinderen even te veel wordt? Wat kunnen zij
voor jou en de kinderen doen?
- Wat denk je dat de kinderen merken van jouw situatie? Heb je enig idee wat jouw
situatie voor hen betekent? Hoe gaan ze daarmee om?
- Ben je bezorgd over de kinderen vanwege jouw situatie?
STAP drie: Ondersteun de cliënt in zijn rol als ouder
Pijler 1: Vertel de ouders dat het belangrijk is om hun kinderen goed te informeren over wat
er aan de hand is.
Pijler 2: Leg ouders uit dat het voor de kinderen belangrijk is om kindgerichte activiteiten te
kunnen doen.
Pijler 3: Leg ouders uit dat het voor de kinderen belangrijk is dat ze met hun verhaal, hun
zorgen en hun vragen bij iemand buiten het gezin terechtkunnen
Pijler 4: Wijs ouders erop dat het belangrijk is stil te staan bij de emoties van hun kinderen
9
, STAP vier: Ga na of er sprake is van verontrusting en bereidheid
- Verzamel extra gegevens om een inschatting te kunnen maken – kijk daarbij naar risico
- en beschermende factoren en maak eventueel gebruik van een assessment –
instrumen.
- Beluister sleutelfiguren (partner, kinderen, grootouders,…)
- Bespreek de resultaten met een collega hulpverlener of expert
- Bij twijfel, neem telefonisch (anoniem) contact op met VK of OCJ
- Benoem je zorgen in gesprek met cliënt en sta open voor alternatieve verklaringen
- Beslis in teamverband of de situatie verontrustend is en ga zo nodig na of de cliënt
bereid is de situatie te veranderen
STAP vijf: Herstel de veiligheid
Zoek naar uitzonderingen
Zoek naar details
Formuleer zorgen zo concreet mogelijk
Ga na wat de ouders zelf wil
Schakel het netwerk in
Overschrijd je professionele en persoonlijke grenzen niet
Schakel indien nodig collega of GV in
STAP zes: Betrek een gemandateerde voorziening
- Neem (telefonisch) contact met een gemandateerde voorziening (VK of OCJ)
Breng de cliënt hiervan op de hoogte en bereid hem voor
- Noteer de vervolgacties in het cliëntdossier
- Bekijk samen met de gemandateerde voorziening welke acties je als hulpverlener
nog verder kan opnemen om de veiligheid mee te herstellen
- Houd contact met de gemandateerde voorziening om de voortgang van de cliënt op
te volgen
Les 3: Verontrusting
Verontrusting zit overal, in heel Vlaanderen, in heel wat gezinnen.
Aanmelding kunnen van overal komen voor gemandateerde voorziening.
1. Gemandateerde voorzieningen
Hulpverlening in kader van verontrusting: Wanneer hulpverlening die al geboden wordt
binnen/buiten de jeugdhulp, wanneer deze vast loopt en niet wordt aanvaard.
Zowel het VK als OCJ hebben hetzelfde mandaat en regelgevende karakter, maar ze hebben
een andere expertise.
Vertrouwenscentrum Kindermishandeling (VK) = Situaties van kindermishandeling.
(Emotioneel, fysiek en seksueel)
Ondersteuningscentrum Jeugdzorg (OCJ) = Minderjarigen waarvan de
ontplooiingskansen/integriteit bedreigd zijn en problematische leefsituaties die de jongeren
schaden.
10
