SAMENVATTING PATHOLOGISCHE
FYSIOLOGIE & BIOCHEMIE – MEIJERS
Bij elke vraag op examen de relevantie voor tandheelkundige praktijk toevoegen (ook al niet expliciet in vraag).
HOOFDSTUK 1.1: RODE BLOEDCEL
Als men een buisje bloed neemt ziet dat rood, maar als men dat in centrifuge steekt is er
een rood laagje – geel laagje – wit laagje ® zo onderscheid tussen rode bloedcellen, witte
bloedcellen & plaatjes (buffy coat) en het plasma. RBC zijn in aantal en volume het grootst.
Alle verschillende bloedcellen zijn uiteindelijk afkomstig van één multipotente stamcel, die
zich opsplitst in een aantal verschillende takken ® aan linkerkant worden bloedplaatjes en
RBC gevormd, in het midden worden monocyten en neutrofielen gevormd en rechts
worden de lymfocyten (T-cel of B-cel) gevormd.
RBC wordt aangemaakt in het beenmerg en alleen de mature RBC circuleren in
het perifeer bloed ® gebeurd oiv van een aantal factoren die de differentiatie
sturen. GEVOLG langzaam gaat RNA-synthese weg: RBC hebben geen celkern
meer dus alle eiwitten die daarin zit, zitten erin van het begin tot het einde van
de levensduur. Bij bepaalde aandoeningen zoals bv diabetes, krijgt men een
omvorming van bepaalde eiwitten ® rode bloedcel kan dat niet meer
corrigeren want die kan geen eiwitten maken omdat die geen genetische code
heeft. Bij de vorming komt er steeds meer hemoglobine in de RBC, daarin zit
ijzer wat helpt om zuurstof te binden aan het hemoglobine-eiwit.
ANEMIE
= verminderde zuurstof transportcapaciteit. We kunnen een klein beetje zuurstof
oplossen in water maar dat is veel te weinig om van plaats A naar plaats B in het
lichaam te versturen ® RBC zijn transporteur van grote hoeveelheden zuurstof vanuit
longen naar andere weefsels. Dus bij een anemie is er een tekort aan zuurstof-
transportcapaciteit. Dit begrip kan men niet meten of kwantificeren.
We gaan in eerste instantie kijken naar de hemoglobineconcentratie ® tekort aan RBC is geen tekort aan aantal
RBC maar een daling van hoeveelheid hemoglobine in het bloed. Er
zijn een aantal verschillende drempels: mannen > 15 jaar hebben een
normaal hemoglobine als het meer dan 130g/l bedraagt. Als men 1kg
bloed heeft is ongeveer 1l ® dan is er 13% of meer daarvan het
hemoglobine-eiwit (dat is veel). Alleen als het lager wordt, is er een
tekort aan zuurstoftransportcapaciteit en dus anemie.
1
,FIGUUR Tekort aan RBC = tekort aan zuurstoftransportcapaciteit zorgt ervoor dat veel weefsels zich anders gaan
gedragen ® huid wordt bleek (denk aan een lijk) omdat er in het onderhuids capillair bed geen
RBC meer circuleren. Ogen kunnen geel zien, enkel als RBC teveel worden afgebroken. Als
organen te weinig zuurstof krijgen: vermoeid, duizelig, flauwvallen, hartkloppingen ® hart gaat
feller pompen dus cardiac output gaat omhoog. Mechanismen om cardiac output te verhogen:
slagvolume of aantal keren dat hart samentrekt verhogen ® bij een te laag RBC-gehalte wil het
hart transport van zuurstof onderhouden, hart begint dan harder en sneller te kloppen en dat
kan hartkloppingen veroorzaken. Als het hart te hard moet werken, gaat het zelf zuurstoftekort
krijgen (jong hart weinig last daarvan) ® als er problemen zijn met de kransslagaders kan er pijn
op de borstkas ontstaan = angina pectoris of zelfs een hartinfarct.
OORZAKEN VAN ANEMIE
Als men een normale hoeveelheid RBC heeft is de aanmaak = verlies ® er wordt elke dag ongeveer evenveel
RBC aangemaakt dan er verloren gaan. Gemiddelde levensduur van een RBC is ongeveer 100 dagen ® elke dag
verdwijnt 1% van de RBC en moet er dus ook elke dag 1% aangemaakt worden.
MAAR als verlies groter wordt dan de aanmaak, gaat het RBC-gehalte
dalen & als aanmaak groter wordt dan het verlies, gaat het RBC-
gehalte stijgen. Over het verlies heeft het lichaam weinig controle ®
men kan RBC moeilijk langer laten leven. Als er afname is van de
aanmaak, blijft het verlies hetzelfde MAAR als het verlies toeneemt,
kan het lichaam daar wel iets aan doen ® aanmaak verhogen.
CARENTIËLE ANEMIE
Carentiële anemie: als oorzaak een tekort is aan een aantal stoffen nodig voor aanmaak van RBC ® ijzer,
foliumzuur, vitamine B12.
Hemoglobine-eiwit bestaat uit 4 subeenheden, meest voorkomende is Hb A dat bestaat
uit twee a en twee b ketens. Elk van die polypeptideketens heeft 1 heemgroep, die
bestaat uit een porfirinering met een centraal ijzerion dat daar ter plaatste wordt
gehouden door 4 stikstofatomen ® ijzeratoom kan zuurstof binden en loslaten. Als er
geen ijzer is, kan men het eiwit wel aanmaken maar is het geen functioneel eiwit.
Balans van ijzer: we hebben heel veel ijzer in ons lichaam, maar er
circuleert heel weinig ijzer in ons bloedplasma ® ijzer wordt voor
een groot deel opgestapeld in de RBC. We eten heel weinig ijzer en
nemen daar weinig van op ® absorptie maar 1-2mg ijzer per dag, in
bloedplasma 3mg, in RBC 2500mg. Ook nog een klein beetje ijzer in
lever, milt, myoglobine en we verliezen ook elke dag een klein beetje
vooral via de darm.
FERRIPRIVE ANEMIE
Ferriprive anemie: we kunnen ijzer overmatig verliezen want kunnen maar 1-2mg in de voeding opnemen en
verliezen 3mg, dan is ons lichaam in balans deficitair. Als dat proces weken of maanden duurt, gaat de
hoeveelheid ijzer in ons lichaam afnemen. Dat kan gebeuren door chronisch bloedverlies (daar heel veel ijzer in):
gastro-intestinaal (goedaardige poliep in dikke darm waarlangs ze klein beetje bloed verliezen), menstruatie of
overmatig verlies door herhaalde zwangerschappen of heel veel bloed geven.
2
,Er kan ook een te geringe opname zijn door slechte resorptie door HCl tekort, intestinale slechtere resorptie
(coeliakie), ijzer complexerende stoffen. Alles kan perfect werken maar de voeding kan onvoldoende ijzer
bevatten, dat is heel weinig frequent bij Westers voedingspatroon (eten gevarieerd, vlees…)
PERNICIEUZE ANEMIE
Vitamine B12 zit meestal in de voeding gebonden aan andere voedingsbestanddelen (meestal eiwitten).
Concentratie in de darm is relatief laag en dat betekent dat het lichaam iets heeft
gevonden om te helpen om voldoende vitamine B12 op te nemen = intrinsic
factor. Maag maakt een soort vangnet aan, dat wordt uitgescheiden in het
maaglumen en als vitamine B12 zich verbindt daarmee kan het makkelijker
opgenomen worden. Als er problemen zijn met de maag is er geen intrinsic factor
meer, dus dan is er onvoldoende opname van vitamine B12 omdat het vangnet
dan niet meer goed werkt. Het kan ook zijn dat er een probleem is in het laatste
stuk van de dunne darm, waar vitamine B12 samen met IF wordt opgenomen.
Vitamine B12 is betrokken in omzetting van bepaalde aminozuren (homocysteïne naar methionine), in die
omzetting gebeurt er iets met methylgroepen ® die belangrijk zijn voor foliumzuur. Foliumzuur is een
methyldonor voor de purines (bouwstenen van DNA) dus als er een tekort is aan
vitamine B12 of foliumzuur, kunnen we onvoldoende DNA maken. Tekort aan die
vitamines gaat sneldelende cellen die veel DNA moeten aanmaken meer
benadelen dan cellen die traagdelend zijn en weinig DNA moeten maken. Als men
voldoende foliumzuur geeft, kan men het probleem van aanmaak van purines
oplossen. Lastige is dat vitamine B12 ook nog invloed heeft op methionine ® dat
is verantwoordelijk voor aanmaak van myelineschede, dus er kunnen
neurologische problemen ontstaan bij tekort aan vitamine B12.
KORT vitamine B12 en foliumzuur zijn aan elkaar in een complex systeem gerelateerd in aanmaak van purines.
Men kan de anemie oplossen door voldoende foliumzuur te geven maar dat is eigenlijk een fout want daardoor
gaat men op lange termijn het echte probleem (vitamine B12) niet oplossen en zenuwschade geven. Dit is niet
alleen een probleem voor RBC, maar gaat ook voor andere sneldelende cellen een probleem zijn via aanmaak
van purines en omwille van andere metabole pathways in de zenuwcellen.
Tong is glad, bleek en mondhoeken zijn wat ontstoken. Kan ontstaan bij ferripricie, perniciosa,
sicca, C. albicans, prothese. Beginnen vanuit bepaalde bevinding en dan verschillende
mogelijkheden in het hoofd zien. Als we geen probleem zien, kunnen we de patiënt best
doorverwijzen naar de huisarts…
Er zijn verschillende factoren die aanmaakproces van RBC in beenmerg sturen ® als er
onderliggende aandoeningen zijn, kan het proces verstoren = anemie van chronische
ziekten. Als er bepaalde chronische ziekten zijn die een systemisch effect hebben waarbij er
verstoring is van cytokines en andere signaalstoffen, heeft dat ook een effect op de aanmaak
van RBC. Bv chronisch nierlijden, long- lever- of niertransplantatie… Aanmaakstoornissen zijn
frequent maar niet zo spannend ® spannender bij afbraak van RBC.
3
, Afbraak van RBC is niet frequent maar wel heel belangrijk. FIGUUR RBC waar vanalles mee mis is, in het midden
glucose-hexokinase = glycolyse. Glycolyse is bijzonder in RBC: RBC maken ook gebruik van de pentosecyclus.
Men ziet problemen in enzymdefecten, dus bepaalde afwijkingen
in enzymen kunnen een probleem in RBC geven. Pentosepathway
heeft belang in de bescherming van RBC tegen oxidatieve stress.
Aantal afwijkingen in aanmaak van hemoglobine (linksboven):
sikkelcelanemie, thalassemie. Als er meer afbraak is van RBC, wil
het lichaam dat compenseren door meer aanmaak ® aanmaak
gebeurt in het beenmerg en meestal op volwassen leeftijd is er
meer ruimte in beenmerg dan we nodig hebben om aan de
aanmaaknoden te voldoen (vooral in grote pijpbeenderen). MAAR
als het lichaam aan maximale capaciteit moet draaien, gaan ook
andere plaatsen waar beenmerg zich bevindt meer RBC maken ®
dat gaat een aantal afwijkingen geven.
LINKS aantal afwijkingen: minder trabeculaties, osteoporose ®
allemaal lijntjes tussen tanden die wijzen op beenmergexpansie.
RECHTS foto van schedel: bovenop normale cortex zijn allemaal
dunne lijntjes = beenmergexpansie doordat er een te grote afbraak is
van RBC die lichaam wil compenseren.
Dat kan door verschillende oorzaken gebeuren, één daarvan is de glucose-6-P dehydrogenase deficiëntie ® stap
die RBC nodig heeft in het omzetten van glucose naar energie. Als er een tekort is, kan daar een interferentie
ontstaan met bepaalde medicatie die oxidatieve stress uitlokken.
× Onveilige medicatie: dapsone, nitrofurantoin, primaquine, methyleenblauw ® niet vaak gebruiken
× Risicomedicatie: acetaminophen (paracetamol), aspirine, fluoroquinolones, sulfonamides ® wel vaak
Als men die medicatie geeft, is er risico op afbraak van RBC = hemolytische anemie, x-gebonden aandoening. Dat
komt frequent voor in de Subsahara, West-Afrika ® er is al een zekere migratie en die zal in de toekomst nog
groter worden. Kijken welke groep een hoger risico heeft en hoe men die daartegen kan beschermen ® heel
voorzichtig zijn met het voorschrijven van heel klassieke medicatie zoals paracetamol aan mannen (x-gebonden)
uit Subsahara, West-Afrika. Geen zeldzame test en preferentieel aanvragen voor men medicatie aanvraagt.
4
