Hoofdstuk 1. Wat is Sociaal werk
1.1 De huidige globale definitie SW 2014
Sociaal werk is een praktijk gebaseerd beroep én een academische discipline die sociale verandering en
ontwikkeling, sociale cohesie, empowerment en bevrijding van mensen bevordert. Principes van sociale
rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve verantwoordelijkheid en respect voor diversiteiten staan centraal
in het sociaal werk. Onderbouwd door sociaalwerktheorieën, sociale wetenschappen, menswetenschappen en
inheemse en lokale vormen van kennis, engageert sociaal werk mensen en structuren om levensuitdagingen
en problemen aan te pakken en WELZIJN te bevorderen
Doel SW = Welzijn verhogen → Inzetten op welzijn centraal
Combinatie van individu en structureel niveau
1.2 Historisch perspectief
SW definiëren → Niet evident/lastig
SW is verbonden met de samenleving waarvan het deel uitmaakt
Definities veranderen dus doorheen de tijd maar ook geografisch
= Een activiteit die het product is van hoe we in een bepaalde tijd in onze
samenleving kijken naar sociale problemen en hoe ze aan te pakken
Sw is een sociaal construct → Historische & maatschappelijke context die bepaald wat sociaal werk is
- Gaan interveniëren (tussenkomen in het leven van mensen, als we een
probleem zien
Vb. Criminaliteit is ook een constructie, strookt niet met de structurele
realiteit
Zonder rijbewijs rijden vroeger geen probleem – Nu enorm probleem
Vb. Homoseksualiteit (Afbrokkeling kerk)
De Internationale Federation of Social Workers (IFSW) samen met de International Association of Schools of
Social Work (IASSW) formuleren doorheen de tijd definities van sociaal werk
De International Federation of Social Workers (IFSW) is de wereldwijde organisatie voor professioneel sociaal
werk. Het omvat 141 professionele sociale werkverenigingen die meer dan 3 miljoen maatschappelijk werkers
vertegenwoordigen. IFSW heeft een formele consultatieve status bij de Verenigde Naties en andere mondiale
organen. Het doel van de organisatie is bij te dragen aan het bereiken van een sociaal rechtvaardige wereld
door middel van professioneel sociaal werk. IFSW en zijn partners bepalen en beoordelen de internationale
normen voor sociaal werk, de definitie van sociaal werk en beleid dat de resultaten van goede praktijken
bevordert.
The International Association Of Schools Of Social Work (IASSW) is de wereldwijde vereniging van scholen voor
sociaal werk. De IASSW bevordert de ontwikkeling van sociaal werkonderwijs over de hele wereld, ontwikkelt
normen om de kwaliteit van sociaal werkonderwijs te verbeteren, moedigt internationale uitwisseling aan, biedt
forums voor het delen van sociaal werkonderzoek en -beurzen, en bevordert mensenrechten en sociale
ontwikkeling door middel van beleids- en belangenbehartigingsactiviteiten .
● De eerste definitie is gestart 1957 later in 1982 nog later in 2001. Door voortdurende maatschappelijke
veranderingen heeft elke definitie een beperkte houdbaarheid en kent elke definitie ook kritiek.
● Sinds 2014 spreken de IFSW en de IASSW dan ook van een globale definitie van sociaal werk, al blijft de
kritiek bestaan dat die omschrijving ook niet aan alle vormen van sociaal werk over de hele wereld recht
doet.
1
, ● Een Vlaamse versie van de definitie vinden we niet op de website van de IFSW aangezien er geen Vlaamse
beroepsvereniging is aangesloten bij de IFSW. De Vlaamse Opleidingen Sociaal Werk (VOSW) een
overlegorgaan die opleidingen sociaal werk in Vlaanderen verenigt heeft in 2015 een Nederlands talige
versie verspreid.
Een beroepsvereniging is een belangenvereniging van mensen met hetzelfde beroep.
De beroepsvereniging heeft tot doel: de verdediging door alle wettelijke middelen van de beroepstitel en de
beroepsprestaties van haar leden; de behartiging en bevordering van de beroeps-, morele, sociale en
economische belangen van haar leden, in rechte en in feite; het aangaan van overeenkomsten met de overheid,
andere organisaties, ondernemingen en/of personen; aan de openbare instanties wetgevende en andere
reglementeringen voor te stellen in verband met de uitoefening van de vertegenwoordigde beroepen.
1.3 SW als een praktijkgebaseerd beroep
Een bijzonder verscheiden beroep/breed te interpreteren
→ Veel verschillende organisaties met SW’ers (binnen die organisaties ook professionals met andere diploma)
- Actieve burgerinitiatieven op sociaalwerkveld
- SW niet strikt afgelijnd, ook uitgeoefend door mensen zonder diploma, krijgt vorm in de praktijk
1.4 SW als academische discipline
SW is een academische discipline = Een wetenschap
Binnen onze opleiding verschillende academische disciplines vb. sociologie, recht, filosofie…
SW = Handelingswetenschap (ontwikkelen van SW theorieën)
→ Interventies besturen op niveau van individu (mens) en samenleving (structureel)
Focus op wetenschappelijke studie van sociale interventies
- T.A.V wie wordt er geïntervenieerd?
- Wanneer wordt er geïntervenieerd?
- Hoe wordt er geïntervenieerd?
- Op welke gronden?
1.5 SW bevordert sociale verandering, ontwikkeling sociale cohesie, empowerment
en bevrijding (4 doelen)
- In de internationale definitie van sociaal werk uit 2001 lag de focus voornamelijk op het individuele niveau
(microniveau) = problemen oplossen bij individuele mensen.
In de huidige globale definitie wordt ook ingezet op het collectieve of structurele niveau (macroniveau).
Sociaal werkers gaan bij hun interventies kijken naar de sociale context en de verbondenheid tussen de
verschillende niveaus in die context. (micro,meso,macro)
Sociale = SW zijn zich bewust en engageren zich om structurele oorzaken van sociale problemen aan te pakken
verandering
Sociale cohesie = SW’er dragen bij aan sociaal weefsel in de samenleving
Vb. Armoede (probleem strijgt) micro: budgetbeheer – macro: leefloon optrekken
Empowerment = Proces van versterking waarin individuen, organisaties en gemeenschappen greep krijgen op hun eigen
situatie/omgeving
Via het verwerven van controle, aanscherpen kritisch zijn en stimuleren participatie
Bevrijding van → Uit structuren in de samenleving die zorgen voor onderdrukking
mensen Sw’er kritisch denken en reflecteren
1.6 Centrale principes
Om de 4 doelen na te streven → SW gedreven door ethische principes = Referentiekaders
(Sociale) rechtvaardigheid
2
, Mensenrechten
Collectieve verantwoordelijkheid
Respect voor diversiteiten
SW = Geen neutrale of waardenvrije praktijk
Normatieve professionaliteit
Wordt gehanteerd om te verduidelijken van 4 morele waarden voortdurende reflectie ‘wat is goed SW’
- Goede dingen doen (essentieel)
Vb. Spijbelende jongeren in het CLB
- Normatieve professionaliteit: We zijn niet zomaar uitvoerder van sociaal beleid, het is niet omdat het beleid a
zegt dat wij b zeggen. We volgen dat niet blindelings
→ We gaan de probleemdefinitie in vraag stellen
→ Probleem optrekken: Wat is het probleem & je vragend opstellen tegenover cliënt
→ Wat betekent welzijn voor de jongere, in communicatie gaan met cliënt & samen een oplossing zoeken
→ Ethisch werken & niet enkel structureel
Rechtvaardigheid = Gaat over de redenen, beginselen op basis waarvan men stelt of handelingen juist/eerlijk zijn
(gevoelig in de samenleving)
Sociale rechtvaardigheid = Visies op wat faire en rechtvaardige relatie is tussen individu – samenleving
Mensenrechten = Universele verklaring van de mens ‘48
→ VN de basisrechten van alle mensen omschreef
- Moeten menswaardig bestaan garanderen
- Sociale zit tussen mens – samenleving
Collectieve = Rol overheid om aan welzijn van burgers te werken
verantwoordelijkheid - Rol voor maatschappelijke middenveld, gemeenschap en overheid
Respect diversiteiten Diversiteit in brede vorm - Etnische culturen, geslacht, leeftijd…
→ Nood aan wetenschappelijke kennis & inheemse en lokale vormen van kennis
Inheemse kennis = Ervaringskennis/praktijkkennis
(Kennis ontwikkelen is cruciaal om mee te kunnen met de maatschappij. Kennis is de samenleving leren lezen,
hier is de wetenschap belangrijk is)
1.7 Wetenschappelijke kennis
Natuurwetenschappen (Wiskunde/natuurkunde) Menswetenschappen (humane)
Beschrijvende, begrijpende, verklarende wetenschappen Beschrijvende, begrijpende, verklarende wetenschappen
vb. biologie, fysica, chemie - Sociale wetenschappen (gedrag)
- Handelingswetenschappen vb. psychologie, criminologie…
vb. ingenieur wetenschappen, geneeskunde… - Handelingswetenschappen
vb. SW, pedagogiek…
Sociaal werk = ingrijpen/vormgeven aan/tussenkomen/interveniëren in de werkelijkheid. Deze interventies
gaan wij bestuderen.
Een handelingswetenschap valt niet te herleiden tot toepassen van een beschrijvende wetenschap
medisch vb. Als wij die medicatie toedienen, wat gebeurd er dan…
3
,1.8 Inheemse en lokale vormen van kennis
Inheemse (indiginous) en lokale vormen van kennis
= Praktijkkennis & ervaringskennis
- Niet alleen in dominante Westerse theoretische kaders (wetenschappen) ook inheemse (indiginous) en lokale
vormen van kennis zijn belangrijk
→ Zowel wetenschap als complete ervaring van mensen (hoe zij iets ondervonden hebben) moeten wij
meenemen in onze kennis
Vb. Door gynaecologie zijn er nu al veel minder kindersterfte
1.9 Engageren mensen en structuren om levensuitdaging/problemen aan te pakken
en welzijn te bevorderen
- Niet enkel individueel welzijn centraal maar heel de samenleving
- SW’er is voortdurend op zoek naar verbindingen = Essentie SW
→ SW’ zit tussen private (privéleven mensen) & publieke (niveau samenleving) = ‘Het sociale’
Anders gezegd: Tussenkomen op de noden en behoeften van het individu en de noden en behoeften van de
samenleving op elkaar af te stemmen
De betekenis van ‘het sociale’ is moeilijk en lastig
Deze verbinding = Relatie = Tussenpositie tussen mensen & structuren is kenmerkend voor het SW als
handelingswetenschap
Vb. Praktijkvoorbeeld ‘sociale’
Nood aan laaggeschoolde jobs door mensen in de samenleving & nood aan hooggeschoolde jobs in de
samenleving gezien de kenniseconomie
Hoe wederzijdse noden & behoeften op elkaar afstemmen?
→ Laaggeschoolde jobs creëren door samenleving, laaggeschoolde herscholen?
1.10 Wat leren we uit definities
SW = Zeer divers & net daarom is de vraag ‘wat is sociaal werk’ moeilijk te beantwoorden
- Globale definitie heeft niet tot doel om voor eens en altijd te bepalen wat SW is
→ Onmogelijk & niet wenselijk: Net als onze samenleving zal SW blijven evolueren
→ Blijvend zoeken naar een antwoord ‘wat is sw’
- SW definiëren is complex & elke definitie beperkte houdbaarheidsdatum
MAAR blijft belangrijk gemeenschappelijk referentiekader voor SW & daarin ligt meerwaarde van definitie
1.11 Kritiek definitie
• Wat is het nut van een definitie als ze toch voortdurend verandert?
→ Proces ernaartoe is belangrijk
• Globale definitie is te abstract
→ Definitie gaat niet over specifieke rollen&taken van SW’er, enkel idealen
Om globale definitie minder abstract te maken → 5 krachtlijnen
DNA SW 5 krachtlijnen
= Gemeenschappelijk referentiekader is belangrijk, vandaar pogingen om SW te definiëren
Naast Globale Defenitie → 5 krachtlijnen (Vlaamse sociaalwerkconferentie mei 2018)
- Kompas in SW - Zij kunnen niet los gezien worden van elkaar maar vormen 1 geheel
1. Politiserend werken: SW als democratische praktijk
4
, 2. Nabijheid
3. Proceslogica SW
4. Generalistisch SW
5. Verbindend werken
1) Politiserend werken
= Mensen continu wakker schudden over onrechtvaardigheid, blijven kijken hoe de samenleving omgaat met
zijn burgers
2niveaus
- Het waarborgen van (de toegang tot) rechten
= Zorgen dat mensen daadwerkelijk gebruik kunnen maken van hun sociale rechten. Mensen zijn vaak zelf
niet verantwoordelijk voor hun situatie. De oorzaak ligt vaak op niveau van de samenleving.
(Vb. sommige mensen weten niet dat ze recht hebben op een leefloon)
- Het collectiviseren van maatschappelijke problemen
= Aandacht voor die ‘structurele oorzaken’ van sociale problemen en beleidsmakers erop wijzen dat
structurele uitsluitingsmechanismen moeten worden aangepakt.
Vb. Sw’er stellen vast dat systematisch burgers geen betaalbare woning vinden, door te hoge prijzen
2) Nabijheid
= “Het realiseren van grondrechten vraagt basiswerk, nabijheid, relaties opbouwen en daar tijd voor krijgen en
maken, onvoorwaardelijk elkaar kunnen ontmoeten, laagdrempelig en vrijblijvend kunnen zijn. Het gaat
bijvoorbeeld om samen de was ophangen of twee uur in de wachtzaal zitten met cliënten, om tien minuten
binnen te zijn bij de dokter, …“
→ Aanwezig zijn in de leefsituatie van personen in een kwetsbare situatie
→ Begeleiding samen met de cliënt bepaald: Relatie opbouwen met de cliënt, laagdrempelig werken. Zorgt
voor een betere verbinden tussen SW & cliënt
- Systematisch afstemmen van de noden & behoeften doorheen traject (voortdurend in gesprek)
3) Proceslogica
= “We moeten werken met onzekerheid en telkens een bereidheid hebben om daarin een engagement op te
nemen. Samen met de cliënt of die mens op weg zijn, in een soort gelijkwaardigheid, zonder in een radeloosheid
te vervallen omdat je geen einddoel hebt. Als je dingen mee laat bepalen door mensen, dan weet je niet waar je
uitkomt. Het is niet volledig te controleren. Maar als alles duidelijk is op voorhand, dan knip je het pedagogische
eruit en net dan wordt het onverantwoordelijk.”
→ Handelen voortdurend afstemmen op alle verwachte en onverwachte gebeurtenissen die zich voordoen in
het veranderingsproces: Anticiperen op concrete situatie
→ ervaringskennis en zelfregie van de betrokkenen hanteren: Inspraak & participatie
4) Generalistisch werken
= “De expertise van een sociaal werker is breed: je hebt oog voor verschillende aspecten van het mens-zijn en
kan via je kennis van de sociale kaart ook gericht doorverwijzen.”
→ Integraal perspectief : Over levensdomeinen heen kijken.
Niet enkel naar 1 levensdomein kijken
(vb. hij is zijn werk kwijt, maar je gaat de andere domeinen ook bekijken naar het sociale, het financiële)
→ Met veel verschillende soorten problemen kunnen omgaan & over een breed spectrum aan kennis en
5
, vaardigheden beschikken
→ Maakt de verbinding tussen mens en maatschappij en heeft oog voor de complexe samenhang van
problemen die mensen ervaren.
5) Verbindend werken
= “Sociaal werk werkt verbindend. Het maakt voortdurend verbindingen tussen mensen die zich wel of net niet
in een kwetsbare situatie bevinden, tussen diensten, tussen dienstverleners, tussen beleidsmakers en sociaal
werkers, tussen beleidsmakers en maatschappelijk kwetsbaren, etc.”
→ SW verbindt binnen de leefwereld van mensen en tussen de leefwereld en de maatschappij
→ Op individueel niveau: Versterken van individugroepen
→ Collectieve component: verbinding in buurten en op lokaal niveau vb buurtspeeltuinen. Het stimuleren van
samenhorigheid en het zoeken van gemeenschappelijkheid.
1.12 Linken tussen de globale definitie & krachtlijnen
Engageert sociaal werk mensen en structuren om de Politiserend werken : Aandacht voor structurele
uitdagingen van het leven aan te gaan en het oorzaken
WELZIJN te verhogen, - Gebruik kunnen maken van sociale rechten
- sociale rechtvaardigheid, mensenrechten,
collectieve verantwoordelijkheid en respect voor
diversiteiten
Onderbouwd door theorieën van sociaal werk, de Generalistisch werken = breed spectrum aan kennis
sociale en de humane wetenschappen en door lokale en vaardigheden,
kennis, engageert sociaal werk mensen en structuren - Verbinding mens en maatschappij, over
om de uitdagingen van het leven aan te gaan levensdomeinen
Engageert sociaal werk mensen en structuren om de Verbindend werken: verbinding leefwereld en
uitdagingen van het leven aan te gaan maatschappij
6
