GESCHIEDENIS VAN DE BEELDENDE KUNSTEN IN DE NEDERLANDEN II
EXAMEN:
- Mondeling examen
o 1 vraag, 20 min voorbereidingstijd
o @Examenlokaal 15 min tevoren
- Visuele herkenning van de geziene werken
o Herkennen, bespreken en praktisch alles dat werd gesproken van in de les
o Het beeld maakt telkens deel uit van de vraagstelling (maw, geen vragen
zonder beeld!)
- EX: hoe groot schat je de schilderijen?
o Typische examenvraag over extreem grote of juist extreem kleine werken
o Belangrijk om deze inschatting te kunnen maken
- Om dit te kunnen wordt voorgesteld om zo veel mogelijk musea te bezoeken van de
werken die worden getoond in de les
- Afbeeldingen studeren:
o Belangrijke aspecten vd werken
WEL naam/onderwerp
NIET titel WANT pre-19e eeuw werden geen titels gegeven
o Voornamelijk belangrijk om te kunnen plaatsen in context
o Niet exact “jaar-titel-datum-plaats”, maar wel herkennen
Periode/plaats/ voornaamste kenmerken/historic significance/etc.
- Terminologie
o Niet apart bekeken maar wel het woordgebruik van de les kennen & kunnen
gebruiken
o Inzetten op het gebruik van vakjargon binnen inhoudelijke kennis
De lessen worden niet opgenomen!
1
,VAN RENAISSANCE TOT BAROK
Stijlverandering onder internationale invloed, met als voornaamste figuren:
1. PIETER COECKE VAN AELST (1502-1550)
→ Multimediakunstenaar (schilderkunst, tapijtkunst, glasschilderkunst)
→ Vertrekt naar Constantinopel vd opdracht ve reeks wandtapijten,
passeert langs Venetië en wordt beïnvloed dd vertaling en uitgaven
Serlio & Vitruvius
→ Naast renaissance ook volger vh Manierisme
o Voortbouwend op de vlaamse primitieven, weinig innovatief
o Horror Vacuii: weinig id renaissancekunst, wel bij PCvAs,
vooral in zijn tapijtkunst
Verleiding van de H. Antonius
2. LAMBERT LOMBARD (1506-1566)
→ Maakte Romereis olv Kardinaal Reginald Pole
o Dd relaties v Pole kreeg Lombard VIP access tt grootste
meesters & private collecties
→ Bracht als kunsttheoreticus renaissance als “academische” richting
nd Nederlanden
o Beïnvloedde zo o.a. Frans Floris, Willem Key, etc.
→ Vormde een nieuw theoretisch kader Aanbidding der koningen, 1535
o Sprak niet enkel over de Italiaanse renaissance maar ook over de lokale traditie, en
ging ook onbekende onderwerpen een stem geven in de “canon”
o Gebruikt id algemene opleiding vd kunstenaar
3. FRANS FLORIS (1517-1570)
→ Ontwikkelde “fresco-ateliers” nh Italiaans model
o Medewerkers actief en tegelijkertijd aan eenzelfde werk
o Zorgt voor een complex systeem in naamgeving waarbij “FF
gemaakt” tegenover “FF bedacht” na zijn dood zorgt voor een
grote discussie in de benoeming van zijn oeuvre Oordeel van Paris, 1548
→ De Florisstijl
o Combinatie van Italiaans maniërisme in de Nederlandse stijl
o Beperkte achtergrond
o Donkerwerking
o Gebruik van klassieke modellen voor figuren
o Mythologische taferelen als basis
→ Thema vn mythologie op de grote markt was zeer innovatief in die tijd! Venus in de smitse, 1560
o Mogelijk gemaakt door de Antwerpse kunsthandel od grote markt, onafhankelijk vd
kerk en zo mogelijkheid om nieuwe onderwerpen te introduceren op de markt!
2
, 4. WILLEM KEY (1516-1568)
→ Blijft in Antwerpen, maakt geen reis
→ Gaat bestaande onderwerpen “Italianiseren”
o Heel Michelangelo-esk schilderij van een klassiek Nederlands model
Maagd beweend Jezus, +1550
5. LUCAS VAN LEYDEN (1494-1533)
→ Multimediakunstenaar (schilderkunst, prentkunst)
o Beïnvloedt door Albrecht Dürer
o O.a. door Vlaanderenreis met Jan Gossart
→ 1514: schildersgilde van Leiden
Lot en zijn dochters, +1500
6. DIRCK BARENDSZ (1498-1574)
→ Multimediakunstenaar
o Schilderkunst: portretten & altaarstukken
o Prentkunst: verspreiding op grote schaal
→ Grand tour: beïnvloedt door Titaan & Bassano
Aanbidding der herders-triptiek, 1565
7. Maarten van Heemskerck (1534-1592)
→ Italianiseren van zijn oeuvre
o Italiëreis en samenwerking met Coxcie
o Focust op theoretisering van kunst zoals hij dit
heeft geleerd in de Italiaanse ateliers → wordt
hierdoor één vd belangrijkste pictor docti (doctus enk.) id Nederlanden Ontvoering van Helena, 1535
→ Ook belangrijk prentmaker
o Onderzoekt gebruik van Italiaanse elementen in Nederlandse/Christelijke thema’s
→ Pictor Doctus
o Vergelijkt de kunsten, bv. schilderkunst tov beeldhouwkunst en/of wetenschap
o Maakt wereldlandschappen met spektakels vd oudheid om kennis te tonen als
geleerde naast het ambachtelijk kunnen
o Humanistische tendens van de kunst als wetenschappelijk veld te creëren
Beide Lucas & maagd rond 1550
8. JAN VAN SCOREL (1495-1562)
→ Leerling onder Gossart en/of Corenlisz (niet zeker?)
→ Beïnvloedt door zijn reizen
o Grand tour: Rome & Venetië → net na Michelangelo & Rafaël
o Pelgrimage: Jerusalem
→ Daarna in Utrecht → door beeldenstorm veel werken verloren
Maria Magdalena, 1530
Jezus’s doopsel, 1528 3
Presentatie in de tempel,
tussen 1530-40
, BAROK IN DE NEDERLANDEN 1500-1700
De barok-periode in de Nederlanden stond voornamelijk gekenmerkt door het voorafgaan van de
BEELDENSTORM (1566):
→ De Beeldenstorm was een vernieling op grote schaal van heiligenbeelden en andere objecten
van katholieke religieuze plaatsen door protestanten in de Lage Landen, die plaatsvond
tussen augustus en oktober 1566. In die periode werden vele kerken geschonden en het
interieur ervan vernield. Na afloop van de beeldenstorm was er een grote verdeeldheid tussen
de Hoge (Calvinistisch) en de Lage (Katholiek) Nederlanden; waarbij de “Spaanse” (Lage)
Nederlanden onder de Portugese koning Filips II de kerken gingen “herstellen”, terwijl de
Protestantse (Hoge) Nederlanden een nieuwe esthetiek van kerken ontwikkelende in een
meer neutrale, sobere sfeer. De beeldenstorm resulteerde uiteindelijk in het uitbreken van
de Tachtigjarige Oorlog.
o Niet alles werd vernield: de structuur van de kerken en de algemene indeling en
architectuur werd met rust gelaten, wel werden de beelden, decoraties en andere
objecten die mogelijks het beeld van God/Jezus afbeeldden verwijderd en vernietigd
o Belangrijk is ook dat het grootste deel vd bevolking AKKOORD was met de BS
De stadspoorten werden nooit gesloten
De troepen werden nooit tegengehouden
De vernielingen waren georganiseerd en ook zeer selectief! (enkel beelden)
De vernieling van de destructie in de lokale kerken werd door de basisgroep
in samenwerking met de lokalen gebeurt
→ Er gebeurde zo ook een “stille beeldenstorm”
o Calvinisten gaan in de grootste steden het bestuur overnemen, ook id lage Ned
o De kerken worden ontdaan van alles dat verwijst nh oude geloof
o Beelden teruggegeven werden aan de schenkers of bewaard in stadhuizen
Privé eigendom = geen invloed id kerk = geen verafgodelijking = ok
Na de beeldenstorm:
1. THEORETISERING van de kunsten
→ Binnen de humanistische tendens worden kunstenaars meer dan enkel ambachtsman; deze
worden door onderzoek en intellectuele leerschool (in academies, in de leer en door reizen)
ook theoretische meesters via kennis, begrip en vergelijking van meesters die hen voorgingen
o Onder andere volgens het Italiaanse model van de renaissance, overgewaaid naar de
Nederlanden door de Italiëreizen van kunstenaars als deel van hun intellectuele
opleiding tot Oumo universale
4
