Wijsbegeerte van het
Wetenschappelijk Denken
Samenvatting
1. Thales - Reductie
2. Anaximander - Principe van voldoende reden
3. Anaximenes - Analogie
4. Parmenides - Wet van de niet-contradictie
5. Zeno van Elea - Tegenfeitelijke paradoxen
Zeno van Elea - Reductio ad absurdum
6. Eubulides - Logische paradoxen
7. Protagoras - Antilogie
8. Socrates- Dilemma en maieutiek
9. Plato - Allegorie
10. Aristoteles - Essentie
Aristoteles -Principe van de alternatieve mogelijkheden
Aristoteles - Taxonomische methode
11. Epochè (oordeelsopschorting)
★ Pyrrho - Sceptici
★ Epicurus - Epicureeërs
★ Zeno van Kition - Stoïcijnen
12. Sextus Empiricus - Regressus ad infinitum en trilemma
13. Euklides - Axiomatiek
14. Augustinus- Twijfel, Poëzie en Mystiek
15. Johannes Scottus Eriugena - Linguïsme
16. Ahmad ibn-Rushd - Leer van de dubbele weg
17. Thomas van Aquino - Scholastische methode
18. John Duns Scotus & Willem van Ockham - Het scheermes
19. Thomas More - Utopie
20. Michel de Montaigne - Essays en Aforismen
21. Francis Bacon - Inductie en Controle
22. Galileo Galileï - Correspondentieprincipe
23. Thomas Hobbes en René Descartes - Mechanisering
24. Isaac Newton - Universalisering
25. George Berkeley - Redundantie
26. David Hume - Anomalieën
27. Immanuel Kant - Analytsich/synthetisch en ‘tu quoque’
28. G.W.F. Hegel en Karl Marx - Dialectiek en Dialectisch materialisme
29. Søren Kierkegaard - Absurdisme
30. Ernst Mach - Denkeconomie
31. Friedrich Nietzsche - Ficties, perspectivisme, antitraditionalisme
32. Edmund Husserl - Eidetische methode (fenomenologie)
33. Martin Heidegger - Verworteling
1
,Oudheid
1. Thales - Reductie (rond 600 v.C., Milete, Natuurfilosoof)
➢ Geen originele teksten
➢ Anekdotes (bv. olijfpers, waterput)
➢ Eerste natuurfilosoof: iemand die probeert wereld op samenhangende wijze te
verklaren zonder verwijzen naar goden of magische krachten
➢ Stelling van Thales: wereld herleiden tot wiskunde (wiskunde is onderliggend aan
alles, wiskunde is onafhankelijk van plaats en tijdstip)
○ Pythagoras (rond 500 v.C., Samos) ging hierop verder:
■ Stelling: a² + b² = c²
■ Ziet relatie tussen intervallen van toonladders en wiskundige
verhoudingen (→ natuur is wiskundig gestructureerd)
■ Ontdekte irrationale getallen
■ Gedachte dat natuur door wiskunde begrepen kan worden
Reductie
= herleiding van veelheid naar eenheid
● Thales zoekt naar de archè (oorsprong) om ‘physis’ (natuur) te verklaren:
⇒ archè blijft steeds onveranderlijk, overal en altijd aanwezig in de natuur
● Water is archè (water is meest fundamentele) → water zit in alles wat leeft
(bv. vruchtwater uit baarmoeder)
● Nijl is levensader: leven in Egypte zit rond Nijl (zonder water, geen leven = archè)
● Etymologie is ook toepassing van reductie (bv. archeologie komt van archè)
! Reductie is niet dingen eenvoudiger voorstellen, maar hoe delen ve complex geheel zich
verhouden tot elkaar
! Reductie = instrument, niet iets dat zekerheid oplevert
● Fysicalisme (radicale reductie) = alles reduceren tot niveau van natuurkunde/fysica
● Gevaar van reductie: Demystificatie = te ver gaan in uitleg, dan is romantiek van
wereld weg (mysterieuze is weg)
Demokritos (rond 400 v.C.)
● Nam atoom (a = niet, tomos = deelbaar → niet deelbaar) als archè
Toepassingen Reductie:
● Argumentatief: Suggereert een diepere waarheid / fundamenteler verklaringsniveau,
zonder dat het werkelijk zo hoeft te zijn
● Onderzoekend: Zet aan tot verder verkennen door op te delen en dieper te graven
● Voor criminologen: Wat is misdadig gedrag? Is het een sociologisch/psychologisch
fenomeen? Wat is de achterliggende oorzaak?, …
2
,2. Anaximander - Principe van voldoende reden
(rond 600 v.C., Milete, Natuurfilosoof)
Anaximanders redenering
➢ “De aarde beweegt niet”
→ Alle richtingen zijn hetzelfde, beweging in welke richting ook maakt geen verschil
➢ Voor alles dat gebeurt moet oorzaak bestaan: Als er niks gebeurt, is er geen reden
Verder uitgewerkt:
● Christian Wolff (18e E): "Niets is zonder reden waarom het veeleer bestaat dan waarom het niet bestaat.”
(= alles heeft een reden om te bestaan, anders zou het niet bestaan)
● Wilhelm von Leibniz (18e E): "Alhoewel deze oorzaken ons meestal niet bekend zullen zijn.”
(= alles heeft voldoende reden, maar betekent niet dat we die reden altijd kennen)
Archè volgens Anaximander: Apeiron
● Nog iets dieper, fundamenteler dan water (maar kunnen we niet kennen)
● ↳ Apeiron (‘het onbegrensde’): datgene wat onderliggend is aan alle dingen heeft
zelf geen kenmerken (het is alles en tegelijkertijd niets)
● Apeiron is ultieme oorzaak: is iets dat alle dingen gemeen hebben, daarom is het zelf
onbepaald en dus onvatbaar
● Toepassing principe voldoende reden: alles heeft (materiële) oorsprong (dus alles
heeft voldoende reden om te bestaan), maar die oorsprong is (uiteindelijk) onkenbaar
⇨ Principe voldoende reden betekent niet dat alles oorzaak heeft, maar wel een reden:
● Arthur Schopenhauer (rond 19e E):
“Voor alles wat je weet, het feit dat je bestaat, het feit dat je verandert en voor alles
wat je doet zal er een voldoende reden zijn, maar niet noodzakelijk een oorzaak.”
○ Bv.: je geeft een cadeau met reden (jarig, …), maar zonder oorzaak
Kritiek van David Hume (rond 18e E):
● Je kan principe van voldoende reden niet bewijzen (hoe sterk het ook is)
➢ Daarom is het een principe: iets dat je aanvaardt, valt niet te bewijzen
● Geen verband tussen een reden en oorzakelijkheid (reden leidt niet altijd tot oorzaak)
● Niet bewijzen dat er reden is voor samenhang in de wereld (bv. astrologie: ‘sterren
op mijn geboorte bepalen mijn verdere leven = niet aan te tonen)
Toepassingen Principe van voldoende reden:
● Argumentatief: Elk onderzoek is gelegitimeerd: je leert niets door te stellen dat er
geen reden is voor iets te zijn zoals het is
● Onderzoekend: Alles wat is, heeft een reden. Alles moet dus verklaring hebben. Het
stimuleert zoektocht naar kennis (redenen geven antwoord op waarom-vraag en
oorzaken geven antwoord op hoe-vraag)
● Voor criminologen: Voor alles is een reden of een oorzaak aan te geven, maar maak
het onderscheid. Waarom pleegde die de moord?: Wraak, …?
3
, 3. Anaximenes - Analogie (rond 500 v.C., Milete, Natuurfilosoof)
Archè volgens Anaximenes: Lucht
➜ Lucht in alles aanwezig en is belangrijkste voor leven (mens kan niet leven zonder lucht)
Analogieredenering = vergelijk maken tussen onbekende en bekende toestand (er moet
gelijkaardigheid zijn), helpen je om dingen voor te stellen:
● “Zoals onze ziel, die lucht is, ons in stand houdt, zo omringen adem en lucht de
gehele wereld.”
➜ Lucht is iets dat in leven houdt (houdt ons en aarde in leven)
● “De sterren draaien om de aarde zoals een tulband ons hoofd omringt.”
➜ Tulband zit om ons hoofd, sterren zitten rond aarde (= zoals werveling ve tulband)
● “Het universum draait als een molensteen”
➜ Je kunt molensteen niet tegenhouden van draaien (bv. griep: niet tegenhouden)
● “De sterren zitten vast aan de kristallijne sferen zoals met spijkers.”
➜ Sterren zitten vast, kunnen niet weg en bewegen niet
● “De zon is zo plat als een blad.”
➜ Zon is dunne schijf, geen bol
➜ Analogieën van Anaximenes zijn zwak: meer verschillen dan overeenkomsten
Empedokles (rond 400 v.C.)
● Verklaring voor verandering: “De wisselwerking tussen de dingen houdt nooit op, dan
komen ze samen door Liefde, dan worden ze uit elkaar gedreven door haat of strijd."
● 4 soorten Archè: aarde, water, lucht en vuur → zijn altijd en overal, onveranderlijk
aanwezig in alles → elementen treden in wisselwerking (creëren samen aarden pot)
Xenophanes (rond 500 v.C.)
● Gebruikte analogieën rond goden
● “Als ossen en paarden en leeuwen handen hadden en kunstwerken konden scheppen, dan zouden de paarden de
goden afbeelden als paarden, de ossen als ossen en hun lichamen overeenkomstig hun eigen aard.”
➜ Goden zijn er wel, maar manier hoe wij ze voorstellen is hoe wij eruit zien
(onbekende dingen stellen we voor zoals wij eruit zien, bv. ufo’s = analogie)
● “Er is geen mens, en er zal er ook nooit één zijn, die de volledige waarheid kent over de goden. En zelfs al zou
iemand het geluk hebben de volledige waarheid te vinden, dan nog zou hij het zelf niet weten. Het enige dat we
kunnen doen is gissen.”
➜ Zelfs als we de waarheid zien, zijn we niet bewust dat we de waarheid zien
(want kunnen we niet bewijzen)
Toepassingen Analogie:
● Argumentatief: complexe dingen plaatsen in bestaand kader van kennis (vb.
vertakkingen longen vergelijken met bomen)
● Onderzoekend: leidt tot inzicht omdat ze nieuwe waarnemingen duidt adhv
bestaande kennis door vergelijking (of ze leidt tot plausibele hypothesen)
● Voor criminologen: vergelijking ve situatie met bekende situatie (verhaal, film) kan
inzicht brengen, en zaak begrijpbaar maken voor anderen
4
