INTERNATIONALE EN EUROPESE CRIMINELE POLITIEK
(Master criminologie, 2023-2024)
1
Samenvatting Internationale en Europese criminele politiek, prof. Van Daele, 2023-2024
, Inleiding hoorcolleges:
- Alle landen zijn met elkaar verbonden: bv klimaatverandering, oorlog tussen Rusland en
Oekraïne, …
- Ook criminaliteit vaak grensoverschreidend: invoer drugs in Haven van Antwerpen,
terroristische aanslagen wereldwijd waarbij hulp vanuit buitenland nodig is
Nood aan internationale samenwerkingen
Lesmateriaal:
- Literatuurbundel (op Toledo), alle teksten te kennen!!
- Lesnotities en samenvatting teksten samenvoegen zodat alles samen staat
- Zie ook ‘boek Basisteksten Internationaal en Europees Strafrecht’ door Gert Vermeulen
(Ugent)
- Wetgeving (op Toledo), essentieel voor examen
Examen:
- Schriftelijk, 4 à 5 open vragen
- Doorheen lessen worden voorbeeldvragen gegeven
- Aan het einde van semester ook voorbeeldexamen
- Vaak vergelijkingsvragen
2
Samenvatting Internationale en Europese criminele politiek, prof. Van Daele, 2023-2024
,DEEL I. EUROPESE INTEGRATIE BUITEN DE EUROPESE UNIE
1.De Raad van Europa
1.1. De historische achtergronden en ontwikkeling
Eind tweede WO (1945):
- Snelle beëindiging oorlog doordat VS 2 atoombommen gebruikte in Japan
- Besef van risico op derde WO, maar dat dat zou de laatste zijn (want verder gebruik
atoombommen zou leiden tot vernietiging van gans de wereld)
Nood aan actie: Winston Churchill (tijdens WOII premier van VK)
1946: Churchill gaf toespraken op universiteiten, waaronder in Zurich:
- Pleitte toen voor oprichting van ‘A kind of United States for Europe’
- Samenwerking om gemeenschappelijke belangen te dienen en conflict te vermijden
- Toespraak Churchill boekte resultaat:
1. April 1948:
Oprichting verdrag betreffende organisatie Europese economische
samenwerking, context heropbouw Europa na oorlogen (veel daklozen,
invaliden, werkloos, …)
Marshall-plan: VS geeft geld aan Europa voor heropbouw want zou ook voordelig
zijn voor VS zelf indien nieuwe oorlog
Vandaag de dag ‘Oeso’: opvolger van deze organisatie, echter niet bezig met
criminaliteitsbestrijding dus voor deze cursus niet relevant
2. Mei 1948:
Congres Den Haag, niet-goeverneel dus personen uit verschillende takken van
maatschappij samengekomen (academici, …)
Belangrijke kwesties in resolutie:
Ervoor zorgen dat aantal sectoren uit economie en industrie gezamenlijk
worden uitgebaat tussen landen, specifiek bepaalde sectoren zoals staal,
kernenergie, …
Ervoor zorgen dat er in Europa organisatie komt die democratie bewaakt én
mensenrechten waarborgt (Nazi-Duitsland was al democratie, en genocide
in WOII uiteraard overduidelijke schending van mensenrechten: adhv
organisatie vermijden dat zulke zaken naar toekomst toe nogmaals
gebeuren)
Resultaat congres: in 1949 wordt Statuut van Raad van Europa opgericht en ondertekend:
- 10 stichtende leden, waaronder België en Nederland
- Duitsland echter niet: gebeurtenissen uit tweede WO lagen nog gevoelig, vanaf 1950 werden
ze ook lid
- Van 10 naar 47, momenteel 46 (oorlog Rus-Oek => Rusland uit RvE)
Twee fundamentele regels art. 3 Statuut van RvE:
- U moet als overheid the Rule of Law (= de rechtstaatgedachte) erkennen: ook overheid is
gebonden door het recht dat ze zelf maakt
- U moet het genot van die mensenrechten toekennen aan iedereen op uw grondgebied: dus
ook immigranten, toeristen, buitenlandse criminelen, …
3
Samenvatting Internationale en Europese criminele politiek, prof. Van Daele, 2023-2024
, Boeiend: zie bv Vlaamse partijen die vinden dat mensen uit het buitenland minder rechten
zouden moeten krijgen
Rusland zal dus waarschijnlijk niet opnieuw lid worden van RvE
1.2. Het actieterrein
Al in 1949 beslist:
- Raad mag zich bezig houden met alle onderwerpen van Europees belang (politiek,
economisch, cultureel, ivm veiligheid, … art. 2)
- Maar 1 verbod (art. 1): niets omtrent nationale defensie (=leger) beslissen, blijft zaak voor
land zelf
Doel:
- Door samen te werken op al deze terreinen kan men van elkaar leren en gezamenlijk
problemen proberen op te lossen
- Kan zo leiden tot vooruitgang op economisch, cultureel, … vlak
1.3. De institutionele structuur
Verschillende structuren:
- Intergouvernementeel <-> supranationaal:
o Int.: ‘tussen regeringen’, beeld dat regering van elk land stoel krijgt aan één gezamenlijke
ronde tafel en zo beslissing maken als iedereen akkoord is met voorstel, dus alle 46
regeringen zijn aanwezig:
Gemakkelijkste maar minst daadkrachtige organisatie
Eenvoudige structuur, macht blijft bij regeringen
o Supr.: ‘boven nationaal’, staten die in verdrag met elkaar afspreken dat ze een organisatie
oprichten die bindende beslissingen kan nemen, staan daarbij aan die organisatie
vrijwillig bevoegdheden af:
Veel verdere samenwerkingsvorm dan intergouvernementeel, want organisatie
krijgt veel meer macht
Europese Unie is voorlopig supranationaal
Raad van Europa: sinds WOII intergouvernementeel want niemand wou bevoegdheden
afgeven, was al grote stap om iedereen überhaupt samen te krijgen
Onderdelen Raad van Europa:
1. Comité van Ministers:
Komen 1 à 2x per jaar samen
Ministers van Buitenlandse Zaken van een land, diplomaten (= die voorbereidend
werk voor ministers doen) en ‘steering commitees’ (= experten van de lidstaten, o.a.
SC on crime problems sinds jaren 50 waarbij deskundigen van heel Europa samen
zitten: strafrecht, criminologen, penologen, sociaal deskundigen, … buigen zich over
alle criminaliteits- en onveiligheidskwesties in conferenties en studiedagen)
Bv overbevolking in de gevangenissen: vergelijking maken tussen landen omtrent
wat wel en niet werkt, leren van elkaar en samen naar oplossingen zoeken
Bv drugsbeleid: gesprekken over al dan niet legaliseren, hoe aanpakken, …
4
Samenvatting Internationale en Europese criminele politiek, prof. Van Daele, 2023-2024
, Taak: maakt beleid RvE, onderwerpen uitkiezen en voorop stellen, begrotingen,
bewaken dat rechten vd mens worden gewaarborgd
In Statuut staat dat comité beslist met 2/3de meerderheid van de stemmen, maar
prof zegt dat er eigenlijk unaniem beslist wordt: beiden zijn correct (Bv bij nieuw
verdrag volstaat 2/3de in theorie, maar in praktijk wordt verdrag niet gebruikt want
moet vervolgens in elk land apart gegratificeerd worden, dus elk land beslist
uiteindelijk enkel voor zichzelf (vetorecht))
2. Parlement?
o Wél parlementaire vergadering in RvE: zo’n 300 vertegenwoordigers v/d 46 lidstaten
o Stelt echter niet zoveel voor: taak parlement om wetten te maken en regering te
controleren, is niet het geval voor parlementaire vergaderingen
o Dus ook geen regering vanuit parlementaire vergadering!! Is niet hetzelfde als Comité
van Ministers (die komen elks vanuit hun eigen land) => controle op Comité ook vanop
nationaal niveau en NIET op Europees niveau
o Taak: advies aan Comité van Ministers, ondanks niet bindend toch interessante debatten
over mensenrechten en groei technologie in informatiesamenleving (bv digitale data-
banken omtrent gezichtsherkenning: is het ethisch verantwoord om op deze manier een
gezochte crimineel uit Rusland tegen te houden in België?)
3. Secretariaat Generaal:
o Administratieve onderbouw: opvolging van beslissingen, databanken, …
o Onderbevoegd
1.4. De juridische instrumenten
Verdrag:
- Enige bindende instrument dat door intergouvernementele organisatie kan worden
gecreëerd
- Verdrag in nationale rechtsnormen kan pas bindend zijn na gratificatie door eigen land
- Op Europees niveau dus ook enkel bindend voor die landen waarin het al gegratificeerd
werd, als ze het stilzwijgen treedt het niet in werking
- Daarnaast ook ‘soft law’ dat door intergouvernementeel kan worden gecreëerd (= niet-
bindend, bv aanbevelingen)
1.5. De belangrijkste verwezenlijkingen
Mensenrechten: EVRM en EHRM:
- Enorm belangrijk verdrag!! Dat al vaak is teruggekomen in vorige vakken
- Belangrijke kwesties EVRM:
o U kan niet toetreden tot de RvE als u het EVRM niet ondertekent en naleeft
o EVRM biedt bescherming aan iedereen die zich op het grondgebied bevindt (// zie
eerder Statuut RvE)
o Verdrag gaat samen met Europees Hof Rechten v/d Mens in Strassburg:
Vorm van supranationaliteit in een intergouvernementele basis: neemt
beslissingen ook als niet elke staat akkoord is
Taak: EVRM bewaken
5
Samenvatting Internationale en Europese criminele politiek, prof. Van Daele, 2023-2024
, Staten kunnen andere staat voor hof dagen, maar ook individuele burgers
kunnen naar Hof als hun mensenrechten geschonden worden
- Honderdduizenden burgers kunnen naar EHRM => belangrijke impact op praktijk:
o Hof Strassburg ziet EVRM als levend instrument: passen het toe naar hedendaagse
normen:
Bv Salduz rechtspraak: verhoor verdachte zonder advocaat, voor Salduz al vaker
burgers met zelfde probleem naar EHRM maar hier toch goedgekeurd omdat Hof
zag dat er in de individuele landen wel vaak al wetgeving bestaat omtrent
rechten van verdachten in een verhoor (art. 6 EVRM)
Bv België al meermaals veroordeeld door overbevolkingen en stakingen in
gevangenissen (art. 3 EVRM)
Bijzonder krachtig verdrag
Voorbeelden andere verdragen RvE omtrent strafrecht:
- Bv als verdachte uit België in Turkije zit: adhv verdrag RvE uit 1950 kan verdachte
overgedragen worden
- Bv drugszaak: samenwerking tussen landen (telefoontap, huiszoeking, … op ander
grondgebied)
Oneindig veel verdragen, wel nagaan of specifiek land bepaald verdrag wel heeft
gegratificeerd!!!
Daarom kijken naar rapporten
Grote organisaties: sterkte maar ook zwakte (lijkt soms onmogelijk)
STELLING VOOR EXAMEN:
Ontwikkeling van Europese strafrechtelijke samenwerking in de Europese Unie heeft ertoe geleid dat
Raad van Europa op dit domein geen rol van betekenis meer speelt.
Stelling foutief:
1. EVRM ‘alive and kicking’
2. RvE meer leden dan EU
6
Samenvatting Internationale en Europese criminele politiek, prof. Van Daele, 2023-2024
,2.De Benelux (zelfde opsomming als bij 1, maak vergelijking!!)
2.1. De historische achtergronden en ontwikkeling
Eind tweede WO:
- Landen onderhandelen: kijken om economisch samen te werken
- Na de oorlog moet veel heropgebouwd worden
- ‘Samenvoegen zodat we samen groter zijn’
- Economisch samenwerken en op lange termijn samenwerken zonder binnengrenzen, het
wordt een grote markt (dus niet concurreren met elkaar)
- Daaraan gekoppeld 4 economische vrijheden (vormen van vrij verkeer):
1) Vrij verkeer van goederen
2) Vrij verkeer van personen (handelaars, studenten (qua diploma), werknemers, …)
3) Vrij verkeer van kapitaal (financiële verrichtingen)
4) Vrij verkeer van diensten
!! Geen binnengrenzen economisch gesproken, wel nog buitengrenzen!
!! Men ontwikkelt bij de grenzen wel een beleid zodat men elkaar niet kapot gaat concurreren
Benelux Unie verdrag van 1958:
- Ervoor wel al andere dingen gebeurt (tussenstappen)
- In werking getreden in 1960
- Het verdrag werd gesloten voor 50 jaar
- Nadien discussie over bestaansrecht (drie mogelijkheden):
1. Verdrag opzeggen
2. Stilzwijgend verlengen
3. Onderhandelen over nieuw verdrag
- Opzeggen ging niet: zou negatief signaal geven aan Benelux-partners en ten koste van
onderlinge buitenlandse politieke afstemming
- Opstelling nieuw verdrag (3)
In 2008 is een nieuw verdrag gekomen: breder, o.m.ook over criminaliteitsbestrijding
Ook in 2018 een nieuw verdrag
Knelpunten: Benelux Economische Unie niet doelmatig genoeg op vlak van missie en strategie:
- Functioneren als ‘optelsom van deelbeslissingen’ waardoor takenpakket en inzet
versnipperde
- En vergrootte de relatieve onzichtbaarheid vd organisatie
Verdere ontwikkeling: Benelux Economische Unie ging over in Benelux Unie:
- Twee doelstellingen: vervulling voortrekkersrol binnen EU + versterken en verbeteren van
grensoverschreidende samenwerking op alle niveaus
- Doelstellingen nagestreefd op drie domeinen:
(1) Interne markt en economische unie
(2) Duurzame ontwikkeling
(3) Terrein van justitie en binnenlandse zaken
Belelux Unie moest meer inzetten op: duidelijkere politiesturing, meer uitgesproken
beleidsinhoudelijke focus, en flexibiliteit (om te kunnen inspelen op actualiteit)
7
Samenvatting Internationale en Europese criminele politiek, prof. Van Daele, 2023-2024
,‘Benelux +’ = Belgie, Nederland, Luxemburg en Duitsland
2.2. Het actieterrein
De doelen zijn bereikt (veel elementen zijn gerealiseerd), dus wat is de toekomst van de
benelux?
JA er is nog een toekomst voor de benelux, het heeft nog zin:
o Economische agenda is ondertussen veel breder geworden dan die van na de oorlog, er
zijn veel dingen bijgekomen zoals bv veiligheidsbeleid
Gemeenschappelijke markt op economisch vlak zit daar ook veiligheidsrisico aan
vast want voor je het weet heb je bv vrij verkeer van illegale goederen of
misdaadgeld
o Het fungeert als een soort laboratorium (experimenteerruimte) voor de europese unie
Je kan zaken uitproberen bij 3 landen voor zaken waar bij de europese unie geen
akkoord gevonden kan worden
Historisch voorbeeld: schengen (akkoord van 1985, bindend verdrag in 1990):
Akkoord tussen benelux, frankrijk en duitsland
Eerste keer in europese geschiedenis dat op multilateraal niveau tussen
verschillende landen een gedetailleerd verdrag over aspecten van politie en
justitie gemaakt werd
Politiesamenwerking: uitwisseling van info en grensoverschrijdend
operationeel optreden (als je geen verdrag hebt zou je bij een achtervolging
bv moeten stoppen aan de buitengrens)
Aanpakken van de problematiek rond criminele motorbendes, hier speelt men
ook soort van labo om zo door te geven aan de europese unie bv wat werkt
Oude ambities blijven, maar er komen nieuwe bij waaronder samenwerking op vlak van
binnelandse zaken en justitie
2.3. De institutionele structuur
Intergouvermenteel: je houdt al je bevoegdheden
Het lijkt fel op de raad van europa (in het klein)
4 organen nodig:
1. Een comite van ministers:
o Je stuurt per land minstens 1 minister per land naar de vergadering, die hebben elk 1
stem, best vakminister sturen
o Zorgen dat Benelux-verdrag uitgevoerd wordt, ministers kijken hierbij naar eigen
prioriteiten
o Stemmen volgens unanimiteit
o Er bestaan geen ministers van de benelux!! Benelux heeft geen regering
o Is niet permament!! Die minister zitten in de nationale regeringen en komen gewoon af
en toe eens samen —> het verdrag zegt om te proberen minstens 1 vergadering per jaar
samen te komen
o !!! 3 kanttekeningen:
Je hoeft ook niet altijd fysiek samen te komen, dit kan gemakkelijk via mail of
telefoon
De ministers zien elkaar ook op andere momenten, ze bespreken daar ook
regelmatig zaken ivm de benelux (zonder dat het een officiële vergadering is)
8
Samenvatting Internationale en Europese criminele politiek, prof. Van Daele, 2023-2024
, De agendapunten worden al voorbereid, er zijn bv werkgroepen die dit doen
2. Beneluxraad:
o Minstens 1 vertegenwoordiger per land, men specifieert de hoedanigheid van die
persoon niet (dus kan eender wie zijn)
o Hieronder zitten werkgroepen die kennis en deskundigheid hebben over bepaald
domein, indien zij akkoord bereiken over onderwerp geven ze dat door aan de Raad
o Bereiden vergaderingen van Comité voor
o “Comité kan blind varen op wat ze aangereikt krijgen door de raad” (werkgroep -> raad -
> Css)
3. De raadgevende interparlementaire beneluxraad (=beneluxparlement):
o Omvat parlementsleden uit de verschillende landen (ongeveer 49 mensen)
o Er zijn geen verkiezingen voor het beneluxparlement, het zijn mensen met een dubbele
pet
o Het is geen echt parlement, het maakt geen wetten en controleert ook geen regering
(want er is geen beneluxregering)
o Geven raad en advies aan het comite van ministers
4. Secretariaat generaal van de benelux:
o = ambtelijke staf, ondersteunend orgaan
o Actievere en inhoudelijkere rol: zorgt voor vertalingen, vergaderruimtes, …
2.4. De juridische instrumenten
Zie art. 6 Unieverdrag: drie instrumenten van belang:
Overeenkomsten (= klassieke verdragen):
- Makkelijker dan bij raad van europa want men is met minder
- Goedgekeurd door Comité van ministers, geratificeerd volgens eigen nationaal recht
- Bindend voor lidstaten én ook rechtstreeks voor burgers van die lidstaten
Beschikkingen:
- Concretiseren/verduidelijken van een punt van het beneluxverdrag
- Het is niet bindend voor de burgers, maar wel voor de regeringen
- Beleidsaspecten op een dwingende manier met elkaar af te spreken
- Bv politie in drie lidstaten moet actie ondernemen ivm motorbendes, regering van de drie
landen meekrijgen in verhaal
Aanbevelingen:
- Zijn niet bindend
- Aan lidstaten (gebeurt in praktijk weinig mee, worden niet echt toegepast)
2.5. De belangrijkste verwezenlijkingen
Vanaf begin had Benelux al grote en belangrijke rol op vlak van veiligheidsbeleid
9
Samenvatting Internationale en Europese criminele politiek, prof. Van Daele, 2023-2024
, Verdragen:
- Bindende verdragen gesloten bij de benelux op vlak van criminaliteitsbestrijding
o Bv rechtshulp in strafzaken (1962):
RvE twee verdragen: uitlevering en wederzijdse rechtshulp
Benelus: zelfde zaken samengebracht en verdere stappen gezet (in praktijk
echter verwarrend voor politie en justitie dat er twee verdragen zijn voor zelfde
onderwerpen)
o Bv ANPR (2018) = nummerplaatherkenning:
Databank, deze koppelen aan camera’s die je zet op belangrijke plaatsen met
veel verkeer)
o Bv EPICC (2005) = gemeenschappelijk politiecentrum van NL, BE en DU:
30 tal politeambtenaren die fysiek onder 1 dak zitten
Faciliteert uitwisseling van politiegegevens
o Bv 2018: verder ook nog grensoverschrijdende uitwisseling van onderzoeksmodaliteiten
(observatie, achtervolging, …), geïntregeerd centrum van politie maken (douane, …)
Overlegstructuren:
- Het senningen overleg (ontstaan in 1995)
o Overlegstructuur op vlak van politie, justitie en BZ
o Men wil 3 dingen doen:
Nadenken over gemeeschappelijk beleid op vlak van veiligheid
Samenwerking op alle niveaus van politie en justitie stimuleren en
versterken
Zorgen dat benelux gemeenschappelijk standpunt inneemt in de europese
unie
o 6 thema’s: Drugs, immigratie, rampenbestrijding, veiligheid, operationele
politiesamenwerking en operationele justitiesamenwerking
o Heeft flexibele structuur met aan de top de ministers van de drie landen (BZ en/of
justitie), hieronder centrale overleggroep met hoge ambtenaren van de drie landen,
daaronder vaste (en variabele) werkgroepen en daaronder secretariaat generaal van de
benelux
Beleid:
- Benelux wordt gekoppeld aan beleidscyclus (in het nieuw verdrag van 2008)
- Gemeenschappelijk werkprogramma uitwerken (voor 4 jaar), wordt vertaald in jaarplannen
(actieplannen, heel concreet)
- Plan wordt opgesteld door comite van ministers
In literatuurbundel staat een voorbeeld van een jaarplan, bekijk dit eens breed :
‘Uitvoering van het Gemeenschappelijk Werkprogramma 2021-2024’ door Secretariaat-Generaal
- Senningenoverleg: operationele politiesamenwerking tegen druggerelateerde criminaliteit
en cybercriminaliteit, asiel en migratie, justitie, fiscale samenwerking en fraudebestrijding, …
10
Samenvatting Internationale en Europese criminele politiek, prof. Van Daele, 2023-2024
