overlijden in België
Wijziging wet 2019 BW: om het in overeenstemming te brengen met de
bevoegdheden ® moet in Vlaams decreet komen. Inhoudelijk is er maar één
belangrijke wijziging: art 81 oud BW is nergens terug te vinden (bij verdacht
gewelddadig overlijden moest politie pv opstellen) en de wetgeving is dus nog wat
lakser geworden
Bij overlijden 2 actoren die altijd moeten tussenkomen: tussenkomst arts (als enige
bevoegd om het overlijden vast te stellen) want vaststellen = medische handeling +
arts heeft verplichting document in te vullen (model III C) o.m.v de wet opmaak
statistiek. Bv thuis overlijden: vaststelling door arts van wacht/ mug arts…. Ook
tussenkomst van een ambtenaar van de burgerlijke stand (enige persoon in BE die de
officiële bevoegdheid heeft om iemand voor de staat overleden te verklaren a.d.h.v.
een overlijdensakte (officieel maken): art 55 NBW + verlenen van toestemming van
teraardebestelling (crematie)= art 15bis VDBL
Bij sommige overlijdens ook tussenkomst procureur (verdacht/ gewelddadig
overlijden mag burgerlijke ambtenaar nog geen toestemming verlenen tot crematie
etc. en moet wachten tot toestemming van de procureur) en dan begint de
procureur een onderzoek al dan niet via de politie. Hij kan kiezen niet verder te
onderzoeken (en dan crematie ok etc. = seponeringsbevoegdheid) of wel verder
willen onderzoeken: wetsarts sturen (deze moet geregistreerd zijn als deskundige in
het nationaal register van gerechtsdeskundige) en als het er echt verdacht uit ziet
kan hij de onderzoeksrechter inschakelen
Bevoegdheid procureur des konings: art 43 en 44 Sv
Door de evolutie van de geneeskunde zijn er nog een aantal wetten bij gekomen, zie
bv transplantatiewet (eerst toest van de procureur krijgen voor harvesting),
euthanasiewet ( euthanasie wordt gezien als natuurlijke dood ook al is het het gevolg
van een actieve handeling dus ze controleren of der voorwaarden waren voldaan, als
ze waren voldaan geven ze dat niet aan als verdacht overlijden en vindt er geen
medische controle plaats van het lichaam: enkel adm controle, euthanasiecommissie
zal kijken of de documenten in orde zijn en zal anoniem de documenten etc.
onderzoeken), ook nieuwe wet op wiegendood
Nog eens samenvatting: arts is dus de eerste die het moet vaststellen en moet model
IIIc invullen en moet dat bij het lijk laten maar heeft verder geen andere verplichting
(zoals aangeven etc.) en dan komt er een ambtenaar van de burgerlijke stand (ABS)
art 55 NBW en die maakt het officieel voor de Belgische staat. Arts ligt aan de basis
van of er onderzoek wordt gedaan of niet maar moet het niet aangeven etc., maar
wordt wel beslist o.b.v. dat model III C.
Ook als er een thuisoverlijden is moet er echt een dokter etc. gebeld worden. Met
dat model III C wordt er dan door een ABS een akte van overlijden opgesteld en kan
men zo toestemming krijgen voor crematie en begraving etc. bij een verdacht of
gewelddadig overlijden mag de ABS geen toestemming geven en moet die dus de
procureur des konings inschakelen (als er dus uit model IIIC kan worden afgeleid dat
het gaat om zo een overlijden). De procureur des konings kan evt ook kennisnemen
via de politie. maar dus als iemand medische dispatcher belt en dan familie op de
hoogte, en brengt de begrafenisondernemer alles in orde en wordt het niet
doorgegeven aan de politie (enkel medische dispatcher).
1
, Meestal koppelt de arts terug naar de centrale en komt de politie dispatcher op de
hoogte. Als de arts dat niet doet dan komt de politie niet op de hoogte en gaat alles
verder, ook al is model IIIC met gerechtelijk geneeskunde bezwaar aangetekend. Als
hij dat dus niet doet dan kan het onderzoek pas beginnen op het moment dat de ABS
dat ziet en die moet het dan aangeven aan de procureur. Maar als de arts dat dus
niet doet duurt het veel langer, soms dagen tot de autopsie komt etc. i.p.v. meteen
onderzoek op moment van het overlijden en zo zal er waardevolle informatie
verloren gaan.
Voor identiek dezelfde zaak kunnen er dus heel veel verschillende situaties volgen.
Maar vergeet dus niet, er is geen meldingsplicht voor de arts. Bij verder onderzoek
kan de procureur des konings een deskundige arts aanstellen of bv een
onderzoeksrechter ® gerechtelijk onderzoek
bevoegdheid ABS: wordt in kennis gesteld, bij hem overlijden aangeven (IIIC en ID)
om zo de overlijdensakte op te stellen en zo toestemming te krijgen voor crematie of
teraardebestelling, bij crematie moet men langer wachten (ten vroegste 24u na
aanvraag bij ambtenaar om te cremeren, want extra controle): nog attest nodig (zie
later): art 55 BW, art 15bis VCBL. Niet aangeven is niet strafbaar maar gebeurt niet
echt vaak (eerder zeldzaam bij mensen die bv echt geen geld hebben ofzo), wel
strafbaar is een lichaam begraven of cremeren zonder toestemming + extra strafbaar
als men dat doet om het lichaam te verbergen (criminele context)
elke arts mag de dood vaststellen maar moet wel model III C invullen
model III C wordt voor elk overlijden gebruikt tenzij voor kinderen die sterven voor
het eerste levensjaar: wiegendood en bij een doodgeboorte in het laatste
zwangerschapstrimester (in de laatste drie maand); model III C is niet voor een foetus
die nog jonger is dan 6 maand, maar je kan geen begrafenis of crematie aanvragen
dus want er is geen model voor en bestaat dus eigenlijk niet voor de Belgische staat/
wet en is wettelijk gezien dus ‘medisch afval’ ® heel pijnlijk voor de ouders dus
afspraken met de ziekenhuizen waar men terechtkan, wel officieus maar dus niet
officieel. Vlaams decreet laat wel toe dat er begraven of gecremeerd kan worden bij
een volle zwangerschap vanaf 12 weken maar dus nog steeds geen model III D
model III D is ingewikkelder dan model III C: er moet meer ingevuld worden want er
moet veel info opgeschreven worden i.v.m. geboorte en zwangerschap.
Model III C: 3 stroken invullen: C,A,B (+ strook D maar dat is voor ABS en niet arts).
Men begint bij C: dus c,a,b invullen en de omslag wordt dicht geplakt. Invullen en
vatstellen is een medische plicht vastgesteld door de orde van artsen
Strook b: is puur administratief eigenlijk
Strook c: anoniem, naam staat er niet op maar dus wel: aard van overlijden en de
doodsoorzaak (belangrijk!)
Dit is een geheim medisch document en dat wordt opgestuurd naar agentschap zorg
en gezondheid en dat overlijden wordt omgezet in een code voor het soort
overlijden: medisch geheim en moet het echt toeplakken, politie en parket e.d.
mogen niet weten wat erop staat, niemand
Doodsoorzaak = aandoening of de uitwendige gebeurtenis die aanleiding heeft
gegeven tot het overlijden
o Onmiddelijke (directe/rechtstreekse) doodsoorzaak = ziekte, letsel,
verwikkeling die het overlijden onmiddellijk voorafgaat
2
, o Oorspronkelijke (primaire/onderliggende) doodsoorzaak = ziekte of
letsel dat aan de basis ligt van de (opeenvolgende) ziekelijke
veranderingen due tot het overlijden hebben geleid, of de geweldvorm
die de fatale letsel(s) heeft voortgebracht
o Tijdsinterval tussen optreden van de oorspronkelijke en de
onmiddellijke doodsoorzaak kan zeer kort (ogenblikkelijk) tot zeer lang
(jaren) zijn
Mechanisme van overlijden = fysiologische veranderingen of biochemische storingen
welke worden voortgebracht door de doodsoorzaak ® middel waarmee de
aandoening of het letsel een dodelijk effect heeft uitgeofend
o Cardiovasculair falen (falende bloedsomloop, hart(spier)falen,
harttamponade, hartritmestoornissen)
o Respiratoir falen (falende ademhaling (asfyxie) falende gaswisseling in
de longen (klaplong/fladderthorax))
o Neurlogisch falen (hersen- of halsruggenmergdysfunctie, centraal
cardiorespiratoir falen)
o Andere (nierfalen, leverfalen, multiorgaanfalen)
Aard van overlijden = verklaart de omstandigheden waarin de doodsoorzaak tot
stand is gekomen: wordt bepaald door het al dan niet inwendige (natuurlijke)
karakter van de doodsoorzaak
o Natuurlijk = dood uitsluitend veroorzaakt door een inwendige
afwijking, met name een (verworven/aangeboren) ziekte of
aandoening, of door ouderdom (overliiden na een progressieve
algemene achteruitgang van een berjaarde êrsppn met meerdere
(ouderdoms)kwalen (polypathologie)
o Niet-natuurlijk = overlijden (directe/indirecte) gevolg van een
uitwendige (externe) oorzaak (=verwonding, vergiftiging, verstikking,
verbranding...), accidenteel (onvrijwillig) of intentioneel (vrijwillig ®
doding/ zelfdoding) toegebracht
Ongeval
Zelfdoding
Doding
o Overlijden gerelateerd aan medisch handemen (verwikkeling,
tekortkoming of fout bij medisch handelen)
Oorzaak door ziekte, hartinfarct etc.: natuurlijke oorzaak, exogeen: niet- natuurlijke
oorzaak, bv schedel hersentrauma (door een schot in het hoofd) = doodsoorzaak,
veroorzaakt door schot
Als de identiteit niet duidelijk is: aanduiden niet gekend etc.; ook als de identiteit niet
gekend is wordt aangeraden ‘gerechtelijk geneeskunde bezwaar’ aan te kruisen zodat
de politie niet op zichzelf zal identificeren etc.
Bezwaar: forensisch onderzoek volgt niet noodzakelijk, de procureur kan zelf kiezen
of verder onderzoek zal plaatsvinden of niet
Gerechtelijk geneeskundig bezwaar dus tegen begrafenis of crematie als het
overlijden zeker is waarschijnlijk door een exogene oorzaak, bij elk verdacht
overlijden of vermoeden van verdacht overlijden moet je dit aankruisen. Let wel:
gewelddadige oorzaak: niet-natuurlijke oorzaak waarmee een strafbaar feit mee
gemengd kan worden en zelfmoord wordt gezien als gewelddadige oorzaak!
3
, Verdacht of gewelddadig overlijden: soms voor een arts niet gezien als gewelddadig
maar voor justitie wel (bv verkeersongeval dood voor arts niet gewelddadig en voor
justitie wel) ® verwarring dus zien als niet-natuurlijk overlijden met een oorzaak van
buiten uit waarmee een strafbaar feit mee gemoeid kan zijn (bv drugmoord).
Verdacht: dood waarvan de oorzaak onbekend is en verdacht ® als het niet duidelijk
is dat het een gewelddadige dood is: is de procureur verplicht een wetsarts aan te
stellen en ook bij verdachte dood. Als de wetsarts van de buitenkant niets verdachts
vaststelt maar bij de autopsie kan men zien dat er toch dingen waren (zoals
strangulatie) die niet te zien waren van buitenaf, ongemerkte doden zo soms
Crematie: verbranden van een lichaam ® as: na crematie is er niet veel meer te
onderzoeken (begraving is zogezegd minder erg want die kan je terug opgraven):
extra voorwaarden: arts die model III C invult ook nog een ander attest moet invullen
(vaststellende arts vult dus III C + attest natuurlijk overlijden in) en als het gaat om
natuurlijk overlijden (geen ... bezwaar) wordt er een tweede wetsarts (meestal eig.
huisarts = crematiearts, aangesteld door de geneeskunde, hebben eig. geen opleiding
gehad in forensische geneeskunde etc., die doen geen lijkschouwing) aangesteld
door de ABS die het overlijden nog eens onderzoekt en dus nog een gelijkaardig
attest moet invullen DUS model III C + attest natuurlijk overlijden + attest natuurlijk
overlijden van crematiearts.
Het is eigenlijk wel niet echt een extra controle, meestal gaan deze crematieartsen
niet eens gaan kijken in het echt en vullen ze dat attest in vanop hun bureau, dus
puur administratief. Ze kijken vooral of er een pacemaker aanwezig is want daar zit
dioxine dus dan mogen ze niet gecremeerd worden, pacemaker wordt er meestal
uitgehaald door morturariumpersoneel en dan wel. Crematielijkshouwing was
afgeschaft voor mensen die overlijden aan covid in het ziekenhuis. Als uit een van de
opties aangekruist is dat het om verdacht/ gewelddadig overlijden gaat dan wordt
het overgedragen aan de procureur en dan kan die zelf verdergaan etc. en er wordt
geen crematiearts aangesteld want er zal waarschijnlijk onderzoek plaatsvinden
Verkeerde klassering van de aard van overlijden: veel studies over 1/3 doden pas
gekend doordat er een arts is ingeschakeld voor een autopsie, anders waren die
nooit ontdekt
Ongewoon sterfgeval: dan weet men niet welke categorie moet worden ingeroepen?
kritisch zijn bij overlijden ® document met uitgangsvragen, er even stil bij staan
Er wordt aanvaard door justitie dat de perfecte moord bestaat maar is wel zeer
zeldzaam omdat dat overlijden dan waarschijnlijk niet zo goed is onderzocht, want
als die ‘onontdekte/ perfecte dodingen’ deftig onderzocht zouden worden dan
zouden die veel meer gevonden worden
Afstappingsparadox: mensen die er daarvoor het minst geschikt en opgeleid zijn
worden eigenlijk opgeroepen om zo onderzoeken enz. te doen, bv gewone huisarts
of eerste vinders zoals politie etc. die ook niet opgeleiden zijn in de materie en zij
moeten beslissen of het verder onderzocht moet worden of niet
Sws goed opletten dat niet alles lijkt wat te zijn want bv afwezigheid van zaken aan
de buitenkant sluit niet uit dat er letsels zijn aan de binnenkant, er moet dus zeer
zorgvuldig gekeken worden maar dat gebeurt dus niet altijd omdat niet altijd (eig.
bijna nooit) de juiste opgeleide mensen erop afgestuurd worden
Zie bv val van de keldertrap; toch plots gerechtelijk geneeskundelijk bezwaar omdat
man plots zegt van hoe rapper dood hoe beter want kost geld ® rare reactie
4
