HOOFDSTUK 1: INTRODUCTIE PSYCHOPATHOLOGIE
PSYCHIATRIE EN MAATSCHAPPIJ
Psychopathologie – psychiatrie (focus op volwassenen)
Psychopathologie - De leer der geestesziekten (psychiatrische
ziekteleer / nosologie = synoniem)
- Verzamelbegrip voor het geheel van
psychische stoornissen
- Zuivere betekenis: studie / wetenschap
van het geestelijk of psychisch lijden
Psychiatrie - De leer van de behandeling der
geestesziekten
Verschil tussen psycholoog en psychiater
- Psychiater is iemand die geneeskunde heeft gestudeerd, het is een arts (mag dus medicatie
voorschrijven)
- Psycholoog is iemand die psychologie heeft gestudeerd
PSYCHIATRISCHE STOORNIS
- Wat in de ene cultuur als ‘gek’ wordt beschouwd, is dat niet per definitie in een andere cultuur
(tijds- en cultuur gebonden)
- Om te spreken over een psychiatrische stoornis moet aan 3 voorwaarden voldaan zijn:
o Het betreft een abnormaal verschijnsel of gedrag dat afwijkt van een sociale norm of van
wat in de betreffende cultuur als normaal geldt
o Dit abnormale verschijnsel wordt een teken van een stoornis als het bovendien ongemak
of lijden teweegbrengt bij de betrokkene en/of omgeving
o Het gaat om een psychiatrische stoornis als het verschijnsel/gedrag ook bij andere
personen is vastgelegd en binnen het gangbare begrippenkader van de psychiatrie kan
worden beschreven
,ZIEKTE: LICHAMELIJK (BIOLOGISCH), PSYCHOLOGISCH, SOCIOLOGISCH
- In strikt medische zin: ziekte verwijst naar een lichamelijke afwijking, aandoening of stoornis met
een specifieke oorzaak, een duidelijk beloop, en zo mogelijk een aangepaste therapie
aantoonbaar is.
Dit is zelden het geval bij psychiatrische stoornissen
Uitzondering: beperkte groep stoornissen waarvan een organische oorzaak gekend is
Dit betekent echter niet dat psychiatrische patiënten in de beleving of erkenning van hun ziek-zijn
anders moeten worden beoordeeld dan in het geval van lichamelijke ziekte!
o Hou rekening met de beleving van de patiënt
Er wordt wel steeds een biologische verklaring gegeven voor iedere stoornis, dit zal vaak gaan over
‘gevoeligheden’, je hebt een ‘erfelijke gevoeligheid’.
Biologische psychologie nog eens doornemen!
Psychologische inhoud van ziekte:
- De beleving van ziek zijn
De subjectieve ervaring van onwelzijn, lijden of beperking in het lichamelijk, psychisch en/of
sociaal functioneren (bv. corona heeft iedereen ‘anders’ beleefd)
Sociologisch inhoud van ziekte
- De rol van ziek zijn (de patiëntenrol)
Behoefte aan erkenning als zieke/patiënt (aannemen van een maatschappelijk bepaalde en
erkende patiëntenrol)
Verwachting te zoeken naar genezing door raadpleging van een deskundige (rol van hulpvrager)
Psychologisch en sociologisch: psychiatrische patiënt
- Patiënt komt uit het Latijn: patiens = geduldig, verdragend, lijdend
WETENSCHAP EN PRAKTIJK
Het psychisch lijden is heel moeilijk om dat objectief te benaderen
- Het persoonlijke en onvermijdelijk subjectieve aanvoelen door de hulpverlener speelt een grote
rol (intuïtie)
o we doen natuurlijk niet alles op buikgevoel, maar ook door ervaring
- Deskundig onderzoek en behandeling van psychiatrische patiënten vereisen ook
wetenschappelijk onderbouwde kennis van psychiatrische stoornissen
Combinatie van beide
,Wij gaan nooit diagnosticeren in de praktijk!
- We gaan wel aan de slag met mensen die een diagnose hebben
- We kunnen signaleren, omdat we dicht bij de patiënt staan
MEDISCH MODEL
1. Diagnose
- Kenmerken / symptomen
- Beschrijvend / descriptief
2. Verklaring
- Oorzaken / etiologie
3. Prognose
- Beloop / verloop (natuurlijk VS onder invloed van een behandeling)
4. Therapie / behandeling: interventie op basis van 1,2,3
- Doel: stoornis doen verdwijnen of verbeteren
5. Preventie: actieplan op basis van 1,2,3,4
- Primair: voorkomen van stoornissen
- Secundair: zo snel en effectief mogelijk stoornissen behandelen om resettoestanden te
voorkomen
- Tertiair: nadelige gevolgen van stoornissen beperken
NETWERK VAN VOORZIENINGEN
- Intramurale of klinische zorg
o Bv. PC, PZ of PAAZ
- Extramurale of ambulante zorg
o Bv. CGGZ, CAW of Tejo
- Semimurale zorg of tussenvoorzieningen
PAAZ = psychiatrische afdeling van een algemeen ziekenhuis
,De psychiatrie kent allerlei specialisaties met het oog op de zorg voor een specifieke doelgroep of
problematiek.
DOELGROEPEN, PROBLEMATIEK EN BEROEPSGROEPEN
- Doelgroep
Infantpsychiatrie
Kinder- en jeugdpsychiatrie
Volwassenpsychiatrie
Psychogeriatrie
Gerontopsychiatrie
- Problematiek
Verslaafdenzorg
Psychosenzorg
Dubbeldiagnose (psychose en toxicomanie)
Depressiekliniek
- Beroepsgroepen
Interdisciplinair en multidisciplinair werken
Beroepsgroepen die werkzaam zijn in de geestelijke gezondheidszorg zijn:
- Psychiater, psycholoog, (ortho)pedagoog, psychotherapeut, maatschappelijk assistent, ergo,
arbeidstherapeut, creatief therapeut, e.d.
DIAGNOSE
Diagnosen zijn constructen die de klinische werkelijkheid beschrijvend (descriptief) benaderen.
- Ze vallen met andere woorden nooit samen met die werkelijkheid
Psychische symptomen zijn altijd meervoudig bepaald en de levensgeschiedenis, familiegeschiedenis
en context van de patiënt spelen daar een cruciale rol in.
DSM-IV
- Als wetenschap kan de psychiatrie niet zonder een algemeen aanvaarde indeling en omschrijving
van psychiatrische stoornissen.
- Dit vormt de basis van een beschrijvende of descriptieve diagnose: het vaststellen en
onderscheiden van stoornissen zonder een uitspraak te doen over de oorzaak ervan.
- De betrouwbaarheid van de diagnostiek, dat wil zeggen de werkwijze om een diagnose te
bereiken, hangt af van de gehanteerde classificatie en de gebruikte diagnostische methode.
o Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid (= verschillende beoordelaars komen onafhankelijk
van elkaar tot dezelfde diagnose) of test-hertestbetrouwbaarheid (= bij een
herbeoordeling komt men opnieuw tot dezelfde diagnose)
, o De vraag naar de bruikbaarheid van een classificatiesysteem verwijst naar de validiteit
Beoordeelt men effectief wat men beweert te beoordelen
We denken dat we soms veel weten over iemand, maar in werkelijkheid is dit heel beperkt.
Na een lange tijd van verwarring, vanwege gebrek aan overeenstemming over psychiatrische
begrippen, heeft een Amerikaans classificatiesysteem orde op zaken gesteld.
- Dit systeem staat bekend onder de afkorting DSM-IV en ordent de gegevens op 5 niveaus of
assen.
- De DSM-IV verkiest psychiatrische stoornissen te groeperen en omschrijven volgens de
hoofdkenmerken: bv. stemmingsstoornissen en angststoornissen.
DSM-IV is een meerassige beoordeling
1. As I: klinische stoornissen
a. Andere aandoeningen en problemen die een reden voor zorg kunnen zijn
2. As II: persoonlijkheidsstoornissen
a. Verstandelijke beperking
3. As III: somatische aandoeningen
4. As IV: psychosociale omgevingsproblemen
5. As V: algehele beoordeling van het functioneren
CLASSIFICATIE VAN STOORNISSEN
Classificatie Systematische ordening van verworven kennis
Hier: classificeren van stoornissen
Naamgeven en ordenen nood aan een gemeenschappelijke taal
o Communicatie vergemakkelijken
o Erkende wetenschapstaal gehanteerd binnen wetenschappelijk onderzoek
= Middel (geen doel op zich) om kennis te verwerven over voorkomen, ontstaan, ontwikkeling,
beloop en behandeling van psychische stoornissen
Systeem niet hanteren als een catalogus
Gebaseerd op medisch model
Stoornissen worden geordend als syndromen
Syndroom Een cluster/groep of samenhangend geheel van
, symptomen in puur beschrijvende vorm
Symptoom Een uiting, signaal, kenmerk van een syndroom
- Hoofdsymptomen (kernsymptomen,
basissymptomen of sleutelsymptomen):
verwijzen met grote waarschijnlijkheid
naar een specifieke stoornis
- Bijsymptomen (facultatieve symptomen):
zijn bijkomstig, maken het beeld van de
stoornis volledig, maar zijn niet bepalend
voor de diagnose
Vb Anorexia nervosa:
- Hoofdsymptoom: allesoverheersende
wens om mager te zijn
- Bijsymptoom: uitblijven van menstruatie
Eenzelfde symptoom kan voorkomen bij verschillende syndromen.
DSM
- DSM (Diagnostic and statistical manual of mental disorders)
- APA (American Psychiatric Association)
o Sinds maart 2022: DSM-5-TR
Ter info: er bestaat ook nog een ander classificatiesysteem
- ICD
- WHO (World Health Organisation)
o Sinds februari 2022: ICD-11 (International Classification of Diseases)
VERSCHILLENDE EDITIES DSM
- DSM-I (1952): gebaseerd op etiologische theorieën (etiologie = oorzakenleer)
Psychiatrische stoornissen zijn ofwel psychogeen (= door de geest veroorzaakt) ofwel het gevolg
van de ‘verslechtering van de functie van het hersenweefsel’
- DSM-II (1968): enerzijds psychoanalytisch, anderzijds op de psychobiologie van Adolf Meyer
gebaseerd
Geen ordening op basis van symptomen
Psychoanalyse: symptomen worden beschouwd als gevolgen van onderliggende conflicten die
optreden binnen een bepaalde psychische structuur + grote nadruk op de context en ervaringen
in de kindertijd
