Kritische analyse van het sociaal beleid
Sociaal beleid
= “het optreden van de overheid met het oog op het behouden, scheppen of veranderen van
sociale bestaans- en ontwikkelingsvoorwaarden voor de leden van de maatschappij, in
functie van het algemeen belang.”
Sociaal werk volgens Jo Vandeurzen:
= “Sociaal werk is meer dan zich richten op individuele noden. Sociaal werkers moeten ook
kritisch kunnen kijken naar structurele factoren. Dat betekent ook kritisch kunnen kijken
naar de eigen organisatie en het beleid.”
Hoofdstuk 1: Historische context van het sociaal beleid
Onze samenleving heeft een evolutie ondergaan
1. Nachtwakersstaat
- Overheid enkel verantwoordelijk voor veiligheid en justitie; mengde zich niet in
het maatschappelijke leven van de burgers.
- Overheid moeit zich NIET met het sociaal beleid
DUS: puur focussen op veiligheid en politiei
- De armenzorg en gezondheidszorg werd door private initiatieven behartigd
bv: religieuze gemeenschappen
DOOR; overheid geen initiatieven over jeugdhulpverlening
2. Moderne welvaartstaat
- Vanaf begin 20e eeuw:
Welvaartsstaat = “de samenlevingsvorm waarbij een aantal grondrechten van de
burger, met het oog op zijn materiële welvaart en de bevordering van zijn kansen
tot ontplooiing, binnen een wettelijk raamkader, effectief gewaarborgd worden.
Dit alles binnen het raam van de parlementaire democratie en met behoud van
de markteconomische productiewijze.
o Periode Daens: protest van bevolking & overheid moet meer bezig zijn
met welzijn van de bevolking
o Matteuseffect (Herman Deleeck) = def
DUS: overheid zorgen dat mensen sociale & materiële grondrechten
krijgen – RECHT OP GEZONDHEIDSZORG & MENSWAARDIG BESTAAN
o Sinds 2021 in grondwet: inclusie voor personen met een handicap
§ In 2006 VN verdrag getekend door België over personen met een
handicap à implementeren in eigen grondwet
§ NU: M – DECREET: jongeren met een handicap in aangepast
onderwijs
1
,- Globale definitie van sociaal werk
o “Sociaal werk is een praktijk-gebaseerd beroep en een academische
discipline die sociale verandering en ontwikkeling, sociale cohesie,
empowerment en bevrijding van mensen bevordert.
o Principes van sociale rechtvaardigheid, mensenrechten, collectieve
verantwoordelijkheid en respect voor diversiteit staan centraal in sociaal
werk.
o Onderbouwd door sociaalwerktheorieën, sociale wetenschappen,
menswetenschappen en inheemse en lokale vormen van kennis,
engageert sociaal werk mensen en structuren om levensuitdagingen en
problemen aan te pakken en welzijn te bevorderen.”
- Vanaf 1945: moderne welvaartstaat en verzorginsstaat:
o Periode van economische bloei
o Verregaande overheidsingrijpen in de economie en het maatschappelijk
leven: de overheid wil een maatschappelijk welzijn garanderen door
bescherming tegen belangrijke sociale risico’s
o sociale zekerheid wordt sterk uitgebouwd
à veel geld in welzijn & welvaart; pensioenen & werkloosheidsuitkering
o Armoede daalt
§ 44% van de huidige bevolking zou inkomen onder armoedegrens
hebben indien SZ niet zou bestaan
§ Dankzij SZ: niet de helft van de inwoners die arms zijn
§ NU: 1/8 op dit moment in armoede
o Niet alleen sociale zekerheid wordt verder uitgebouwd, ook andere
gevolgen: o.a.
§ stijging lonen
§ daling arbeidsduur
§ democratisering onderwijs
§ welzijnssector wordt sterker ontwikkeld:
Bv: sector pmh, BZJ, OCMW’s.
ð Economische groei zorgt ook voor oliecrisis & hierdoor besparingen op
welzijn
Bv: wachtlijsten komen hier door
- Maar vanaf jaren 70:
o Economische crisis: overheid had andere prioriteiten dan welzijn
o Gevolg: lange wachtlijsten
2
,3. Actieve welvaartstaat
- Vanaf jaren 90: ‘Actieve’ welvaartsstaat
o Idee: het individu moet actief streven naar participatie en sociale
integratie. Hij /zij moet dus zijn verantwoordelijkheid opnemen. De
nadruk ligt op participatie via de arbeid.
o De overheid moet daartoe kansen bieden: rechten (o.a. recht op
onderwijs)
o Evenwicht tussen rechten en plichten.
o Welvaartsstaat: groot deel van het Belgische BNP gaat naar sociale
uitkeringen en sociale diensten (bv: onderwijs, sociale zekerheid).
o Voor wat hoort wat: je moet iets terug doen
+ aan sociale grondrechten worden plichten gekoppeld
Bv: leefloon aanvragen = VDAB aansluiten
4. Huidige maatschappij: is de welvaartsstaat voorbij?
- Nederland: burger is de verzorgingsstaat ontgroeid ―› participatiesamenleving
= als burger meer en meer kunnen instaan voor welzijn
Bv: keukentafelgespreken
DOOR: vermaatschappelijking van de zorg of schaalvergroting
o Snel terugtredende overheid
o Responsabilisering: nadruk op ‘eigen verantwoordelijkheid’, ‘eigen kracht’,
‘regie over eigen leven’
o Vb: ouderparticipatiecrèche; met 6 gezinnen een groep vormen en ene
dag zorgt die ouder voor de kinderen & de andere dag die
o Maar ook: wantrouwen t.o.v. burger die zorg ontvangt (‘profiteur’).
- Waait deze visie ook over naar Vlaanderen? Of is de welvaartstaat voorbij
o Lippens: “De welvaartstaat is voorbij. Mensen begrijpen dat niet. Ze willen
stoppen met werken op hun 60e, ze willen steun van het OCMW en ook
nog eens vette pensioenen: dat kan gewoon niet meer. De mensen blijven
vasthangen aan dromen. Ze denken dat de structuur die 30, 40 jaar heeft
bestaan, tot in de eeuwigheid kan voortleven. (…) Het is niet meer
betaalbaar. Het zijn toch niet de doppers die jobs creëren, of wel? 90% van
de aandacht gaat naar de 5% van de mensen die het moeilijk heeft.
Zouden we ons niet beter bezighouden met de 90% die het níét moeilijk
heeft? De overgrote meerderheid krijgt het moeilijk door de wetgeving
voor die 5%.”
3
, Hoofdstuk 2: De verschillende beleidsniveaus van sociaal beleid
ð Grenzen van bevoegdheden zijn nog steeds niet altijd even duidelijk;
corona
Decentralisering
= evolutie waarbij we steeds met een lager niveau aan de slag gaan
MAAR: sociaal beleid; zo dicht mogelijk bij de burgers staan = lokaal niveau
à verschilt sterkt van gemeente tot gemeente
ó gezondheidszorg: op verschillende niveaus op toepassing; federaal & gemeenschap
è Discussie over psychiatrie: gemeenschapsminister kijkt naar federaal en andersom
à een speelbal tussen beleidsniveau’s
1. Europees niveau
- O.a. Europese commissie (27 leden), Europees Parlement, Raad van de Europese
Unie, Europese Raad
- “Welzijnsbeleid zo dicht mogelijk bij burger” à bedenking Europas
MAAR: lidstaten moeten dit uitwerken
TOCH: heeft EU focus op o.a. werkgelegenheid, anti-discriminatie , gezondheid
- Sociale beleidsthema’s EU: Europese Pijler van sociale Rechten
o O.a. recht op betaalbare en goede opvang en onderwijs, recht op
bescherming tegen armoede, inclusie van personen met een handicap,
gelijke kansen…
o Europese pijler = sociale rechten
- Beleidsinstrumenten
o EU-wetgeving = bijsluiter
o Sociale dialoog
Bv: werknemers & werkgevers ivm arbeidsvoorwaarden & minimumlonen
o Open coördinatiemethode
Bv: armoede; 2020 – 2030 moet het dalen met 15 miljoen
MAAR: toch moet elke lidstaat dit zelf oplossen
+ elk jaar verslag met wat je hebt bereikt
o EU-financiering (bv: ESF, erasmus); geld op tafel voor financiering
o Partnerschap, dialoog met bv. maatschappelijke organisaties
2. Federaal niveau
- Artikel 1 Belgische GW: “België is een federale staat, samengesteld uit
gemeenschappen en gewesten”
à Verantwoordelijk niveau voor o.a. defensie, sociale zekerheid, gezondheid,
veiligheid, migratie.
- Parlementaire democratie: koning, regering, parlement
DUS: Wetten, Koninklijke besluiten (KB), Ministeriële besluiten (MB)
4
