Teksten Veiligheid,
Terrorisme en
Mensenrechten
Academiejaar 2023 – 2024
,Inhoud
The limits of the sovereign state – strategies of crime control in contemporary society – David
Garland...................................................................................................................................................2
Too much security? – Zedner...............................................................................................................16
Is terrorism morally distinctive? – Scheffler.........................................................................................37
Liberalism, torture and the ticking bomb – Luban................................................................................52
Samenvatting tekst Garland.................................................................................................................67
Samenvatting tekst Zedner...................................................................................................................69
Samenvatting tekst Scheffler................................................................................................................73
Samenvatting tekst Luban....................................................................................................................75
1
,The limits of the sovereign state – strategies of
crime control in contemporary society – David
Garland
- Beschrijvende analyse van crime control strategieën in hedendaags Engeland
- De normaliteit van de hoge criminaliteitscijfers en de limieten van het strafrechtssysteem
plaatsen overheden in benarde situaties
o Antwoord op de situatie = terugkerende ambivalentie die het veranderlijke en
tegenstrijdige karakter van het recente misdaadsbestrijdingsbeleid probeert te
verklaren
- Artikel detecteert 2 soorten strategieën:
o Aanpassingsstrategieën: responsabilisering, herdefiniëren van organisationeel succes
o Ontkenningsstrategieën: punitieve reactie van de overheid
- Inzicht dat Nietzsche en Durkheim delen: sterke politieke regimes moeten niet vertrouwen op
strenge punitieve straffen
o Straffen kunnen lijken op een machtssymbool, maar zijn eigenlijk een symptoom van
zwakke autoriteit en onvoldoende controle
- Garland wilt de zwakke punten en de limieten identificeren die aan de basis liggen van de
punitiviteit en hij wilt de machts- en autoriteitsproblemen die aan de basis van dit gedrag
liggen in kaart brengen
- Tegenstrijdig dualisme van ‘criminology of the self’ en ‘criminology of the other’ wijst op
een conflict in het hart van hedendaags beleid
Hoge criminaliteitscijfers als een normaal sociaal feit
- Laatste 30 jaar zijn hoge criminaliteitscijfers een normaal sociaal feit geworden in Engeland
en de meeste Westerse samenlevingen
- Eigendomsdelicten en geweldsdelicten zijn een erkend, alledaags fenomeen geworden
- Fenomenen zoals wijdverspreide angst voor criminaliteit, massamedia, culturele
representaties van criminaliteit en politionalisering van criminaliteitsbestrijding duiken ook
op
- Criminaliteit wordt wijdverspreid beleefd als een aanwezig deel van het moderne leven
o Criminaliteitsdreiging is een deel geworden van het moderne bewustzijn en wordt
gezien als een alledaags risico dat moet worden bekeken en gemanaget
o Zoals bv het verkeer: is een modern gevaar dat doorheen de tijd werd
genormaliseerd
- Criminaliteit is een deel van onze dagelijkse omgeving
- Garland focust niet op de oorzaken van criminaliteit, wel op hoe overheden en andere
instanties reageren op het nieuwe sociale feit en de problemen die het voor hun met zich
meebrengt
- Normaliteit van hoge criminaliteitscijfers veroorzaakt een reeks transformaties in officiële
inzichten van criminaliteit, in het criminologische discours, in de wijze van overheidsoptreden
en in de structuren van strafrechtsorganisaties
2
,Veranderingen in het officiële discours
- Grote veranderingen in het officiële discours van criminaliteit en straffen sinds vroege jaren
‘60
- 1964: beleidsdocument ‘the war against crime’ erkend de stijging in criminaliteit en
delinquentie
o Men zette geen vraagtekens bij de acties opgebouwd in de voorafgaande halve eeuw
o Garland wijdt dit aan penal welfare (strafrechtelijk welzijn)
White paper (1964) zag het penitentiaire-welzijnsstrategie echter als een
geschikt actiekader en ging er van uit dat krachtig politiewerk en
correctionele maatregelen, geleid door onderzoek naar de oorzaken van
criminaliteit en de effectiviteit van strafbehandelingen, de opkomende
criminaliteitsgolf na de oorlog zou inperken
o Penitentiair-welzijnssysteem lijkt te falen probleem van middelen, kennis,
methoden en implementatie plannen voor verder onderzoek, meer financiering
en een uitbreiding van kinderwelzijnsdiensten
Geen twijfel over de capaciteiten van de staat om de problemen aan te
pakken
Men ging er net vanuit dat de staat de strijd tegen criminaliteit zou winnen
welvaartsstaat gaat de problemen van de vredestijd te lijf
- Sinds 1960’s beweegt het officiële discours gradueel weg van deze zelfzekere houding
o Er wordt steeds minder gesproken over ‘oorlog tegen criminaliteit’
o Minder houvast aan het penal-welfare beleid
o Eisen staat mbt misdaadbestrijding worden bescheidener en terughoudender, zeker
in bepaalde contexten en bij bepaalde doelgroepen
o Gevoel van falen van het strafrechtsinstanties
o Meer gelimiteerd gevoel van de macht van de overheid om deviantie te reguleren en
te verbieden
- Aandacht verschuift naar het oplossen van de effecten van criminaliteit, zoals geleden
schade, de slachtoffers, angstige burgers, ipv de oorzaken van criminaliteit
- Expliciete erkenning van de nood om het criminaliteitsprobleem en managementsstrategieën
te herdenken
- Eerste tekenen van de crisis van het strafrechtelijk modernisme namen specifieke en
gelokaliseerde vormen aan
o Officiële rapporten vanaf 1960 registreerden twijfel over de effectiviteit van
strafrechtsinstanties
o Beperkingen gevangenissen, reclassering, geïndividualiseerde straffen, traditioneel
politiewerk etc komen steeds meer aan het licht penal-welfare strategie ontrafeld
- 1970: Nothing works beetje hysterisch en tijdelijk symptoom van een diepgaand besef dat
het strafrecht grenzen heeft is nu deel gaan uitmaken van het criminologisch gezond
verstand
- Limieten worden zichtbaar en openlijk erkend in het officiële discours
- Midden 1980’s: men erkent dat de overheidsinstanties niet alleen kunnen slagen in het
bestrijden en controleren van criminaliteit
o Beleidsdoelstellingen die plaats van war against crime innemen:
3
, Beter beheer van risico’s en middelen, verminderen van angst en
strafrechtelijke uitgaven, meer steun voor slachtoffers…
De mythe van soevereine criminaliteitsbestrijding
- Nieuwe stand van zaken leidt tot enkele significante ontwikkelingen
- Waargenomen normaliteit van hoge criminaliteitscijfers en de wijd erkende limieten van
strafrechtsinstanties hollen een fundamentele mythe van de moderne samenleving uit:
o Mythe = de soevereine staat is in staat om veiligheid, wet en gezag en
criminaliteitsbestrijding te voorzien binnen zijn territoriale grenzen
o Staatssoevereiniteit stond al reeds onder twijfel
o Soevereiniteit is een complex en omstreden begrip
Verwijst naar de bevoegdheid van de koningin in het parlement om wetten te
maken of te schrappen zonder dat andere wetgevende instanties er iets
tegen kunnen doen
Bredere betekenis: het geclaimde vermogen van de vorst om een gebied te
regeren ondanks concurrentie en weerstand van interne en externe vijanden
o Criminaliteitsbestrijding en het beschermen van burgers zijn deel van de belofte die
de staat aan zijn burgers maakt
- Natiestaten in vroeg modern Europa claimen een monopolie van legitiem georganiseerd
geweld na verloop van tijd bereikten de meesten niveaus van pacificatie en autoriteit om
de claim kracht bij te zetten
o Velen namen de mythe van soevereine macht over van de koninklijke autocratieën
die voor hun regeerden
Heersend zelfbewustzijn dat het recht en het vermogen opeiste om een
overvloed aan macht uit te oefenen over elke burger en elke omstandigheid
in hun territorium
o Idee dat een enkele soeverein al het sociale leven kan beheersen werd verworven in
midden 19de eeuw bij het maken van een sterk staatsapparaat en bij het ontwikkelen
van een publieke politie die het monopolie over misdaadbestijding kreeg
o Eind 19de eeuw: nieuwe staatstroepen en instellingen van de burgermaatschappij
(gezinnen, kerken, buurten…) slagen erin om criminaliteit terug te dringen en een
hoge mate van orde te handhaven verankert het beeld van een effectieve
soevereine staat
o Claim wordt nog eens versterkt door het ontwikkelen van een hervormend penal-
walfare apparaat, wat soevereine macht vergroot met apparaten van sociale
regulering
- Midden 20ste eeuw: staat beloofd om niet enkel wetsovertredingen te straffen en onrust te
onderdrukken, maar ook om te regeren op een manier die het sociale criminaliteitsprobleem
zal genezen
- Staatssoevereiniteit als leidraad voor staatsvorming en staatsbestuursstrategieën bleek
onhoudbaar en de staat is heeft niet het vermogen om het sociale leven te besturen
o Staat wordt geconfronteerd met zijn eigen onvermogen om de verwachte niveaus
van controle over crimineel gedrag te leveren
o Staat opereert in een context waar sociale controlefuncties van particuliere instanties
sterk zijn verminderd door desorganiserende processen en de monopolisering door
het staatsapparaat
4
,De situatie van criminaliteitsbestrijding
- Situatie van overheden: trekkenen hun claim dat ze de primaire en effectieve leverancier van
veiligheid en criminaliteitsbestrijding zijn, in
o Ze zien ook dat de politieke kosten hiervan rampzalig zullen zijn
- Gevolg: laatste jaren zien we een veranderlijk en ambivalent patroon van beleidsontwikkeling
o Enerzijds: poging om het probleem onder ogen te komen door pragmatische nieuwe
strategieën te ontwikkelen die aangepast zijn
o Anderzijds: terugkerende neiging van een hysterische ontkenning en het
herbevestigen van de mythe van de soevereine staat
- Laatste decennia: opkomst van voorzichtig geplande beleidsinitiatieven, die plotseling
werden ondermijnd door veranderingen in de politieke stemmingen
o Tegenstrijdige betogen en strategieën mbt het misdaadprobleem bestaan naast
elkaar
o Straffe uitspraken van ministers zetten het hele proces achteruit
- Mythe van strafsoevereiniteit is te diep geworteld en te politiek krachtig om gemakkelijk te
veranderen door rationele kritiek en bestuurlijke hervorming en de mythe blijft worden
opgeroepen
o Het beïnvloed wel niet meer alle beleidsaspecten in dit gebied
Aanpassingen
- Tamelijk nieuwe ontwikkelingen
o Zijn wel niet de meest prominente of meest significante aspecten van de
hedendaagse penaliteit
- Mathiesen & Christie: aandacht voor de enorme toename van het aantal opsluitingen in de
‘moderne’ wereld dit is van het allergrootste belang
- Ook andere ontwikkelingen die volgens een andere denkwijze handelen
- Nieuwe manieren om misdaad te bestrijden:
o Nieuwe doelstellingen
o Nieuwe criminologische discoursen
o Nieuwe vormen van praktische kennis
o Nieuwe technieken en apparaten voor te implementeren
o Hervormingsprogramma’s en voorstellen ipv volledig gevestigde strategieën
o Veranderen reeds de manieren waarop criminaliteit wordt beheerst en zullen steeds
belangrijker worden in de toekomst als te staat zijn strategieën moet aanpassen aan
de toestanden van de laat moderniteit
De nieuwe criminologieën van het dagelijks leven
- Meest expliciete uitdrukking van deze nieuwe stand van zaken vinden we in een nieuwe soort
criminologisch discours die steeds meer invloed krijgt sinds midden 1970
- Bevat enkele verwante theoretische kaders (routine-activiteitstheorie, rationele keuzetheorie,
situationele criminaliteitspreventie theorie, opportuniteitstheorie…)
5
,- Starten allemaal uit de stelling dat criminaliteit een normaal, alledaags aspect is van de
moderne samenleving
o Het is een event dat geen speciale motivatie of karakter nodig heeft, noch een
pathologie of abnormaliteit behoeft
o Het is gevestigd in de routines van het hedendaagse sociale en economische leven
- Contrast met eerdere criminologieën: zij startten uit de premisse dat criminaliteit een
afwijking van het normale en het geciviliseerde was, en dat het verklaarbaar was door
individuele pathologieën of foute socialisatie
o Nieuwe criminologieën zien criminaliteit als iets dat continu is, een normale sociale
interactie is en verklaarbaar is door standaard motivatiepatronen
- Criminaliteit wordt een gecalculeerd risico (door dader en SL) of een te vermijden ongeluk in
plaats van een morele afwijking die een speciale uitleg vereist
- Deze criminologische aanpak ontstaat in een context waar hoge criminaliteitscijfers het
normale zijn, en waar self-reportstudies en slachtofferstudies de normaliteit van criminaliteit
benadrukken
- De perspectieven zijn niet onverenigbaar met oudere criminologieën die focussen op de
pathologische dispositie van het individu
o Erkennen de noodzaak van deze theorieën zelfs in enkele zaken
- De nieuwe criminologische theorieën worden veel gebruikt door beleidsmakers om
overheidsacties te hervormen en om nieuwe technieken van criminaliteitsbestrijding te
maken
- Opmerkelijk is dat veel programma’s niet toegeschreven worden aan statelijke actoren
(politie, gevangenissen, rechtbanken), maar aan organisaties, instituties en individuen uit de
samenleving
- De nieuwe theorieën gaan er van uit dat de staat een gelimiteerde capaciteit heeft, en ze
kijken naar de alledaagse wereld om verandering te verwezenlijken
- Ze verschillen in actoren die ze willen empoweren, maar ze verschillen ook in de aangehaalde
doelenwitten
- Nieuwe programma’s zijn gericht op het gedrag van potentiële slachtoffers, kwetsbare
situaties en routines in het alledaagse leven die criminaliteitsopportuniteiten bieden in plaats
van op individuele plegers
- Supply side criminology: gericht op het aanpassen van dagelijkse routines van het sociale en
economische leven door opportuniteiten te limiteren, risico’s te vermijden, kosten te
herverdelen en hindernissen te maken, het wilt controle inbouwen bij normale interacties ipv
ze op te leggen in de vorm van een soeverein bevel
- In plaats van te rekenen op de dreiging van afschrikkingsstraffen o f op de dubieuze
mogelijkheid van de politie om ‘slechteriken’ op te pakken, zet het in op cash vervangen door
bankkaarten, sloten in auto’s te maken, installeren van camera’s in parkings en in het
stadscentrum…
- In tegenstelling tot traditionele criminologie, ziet deze aanpak de staat en zijn actoren niet
langer als de primaire actor in criminaliteitsbestrijding
o Ze zien de dader ook niet meer als een slecht gesocialiseerd buitenbeentje dat nood
heeft aan hulp, maar net als een onwettige, opportunistische consument wiens
toegang tot sociale goederen moet worden ontzegd.
o Dader heeft een gebrek aan een moraal kompas of interne controle, en heeft het
vermogen rationele berekeningen te maken
6
, Responsabiliseringsstrategie
- De nieuwe theorieën zijn ver van volledig opgenomen in het beleid, maar men kan de
opkomst van de nieuwe strategieën en technieken die uit het kader vloeien wel al opmerken
- Er is al een nieuwe manier om criminaliteit te besturen responsabiliseringsstrategie
o De centrale overheid gaat niet direct op criminaliteit reageren met statelijke actoren
(politie, rechtbanken, sociaal werk…), maar gaat net indirect handelen om niet-
statelijke actoren te activeren
o Nood aan samenwerkingen/partnerschappen, multi-agency aanpak etc. om actieve
burgers en help for self-help te creëren
- Primaire zorg = verantwoordelijkheid van criminaliteitspreventie doorgeven aan instanties,
organisaties en individuen die volledig buiten de staat liggen en die mensen willen overtuigen
om correct te handelen
- Deze strategie heeft enkele nieuwe technieken en methoden waar de staat actie probeert te
ondernemen voor ‘private’ instanties en individuen, ofwel door nieuwe vormen van gedrag te
stimuleren of door de verworven gewoonten te stoppen
o Eerste stap: mensen of organisaties identificeren die de competentie hebben om
criminaliteitsopportuniteiten te doen reduceren op een effectieve manier, om te
beoordelen of ze een verantwoordelijkheid hebben om dit te doen en of dit kan
worden afgedwongen
- Analyses leggen enkele doelwitten en overtuigingstechnieken bloot:
o Publiciteitscampagne: simpelste en wijdrijkendste
Gericht aan het publiek in zijn geheel of specifieke groepen van potentiële
daders en/of slachtoffers
o Campagnes genieten uitgebreide verspreiding in de massa media
o Doel: bewustzijn verhogen, plichtsgevoel creëren, praktijken veranderen
o Hulp van experten aan burgerlijke zelfhulpgroepen
Belangrijk deel van criminaliteitsbestrijdingsbeleid
Model voor meer ambitieuze en meer effectieve vormen van samenwerking
tussen publiek en privaat
- Overheid installeert ook enkele organisaties en projecten: Crime Concern UK, Safer Cities
schemes…
o Doel is criminaliteit preventieprojecten op te zetten om lokale niet-statelijke of semi-
statelijke structuren te installeren die zullen helpen bij het behandelen van
criminaliteitsproblemen door inter-agency samenwerking en de activatie van lokale
initiatieven
- In staatsagentschappen zelf is er ook organisationele verandering: strategisch plannen, inter-
agency samenwerking, gedeelde beslissing making tussen departementen die voordien
gescheiden waren
- Terugkerende boodschap van deze aanpak is dat de staat alleen niet verantwoordelijk kan zijn
om criminaliteit te voorkomen en bestrijden
o Eigendomsbezitters, handelaars, schoolautoriteiten, werknemers, ouders… moeten
allemaal erkennen dat ze ook een verantwoordelijkheid hebben en ze moeten
7
