Orthopedagogie
Werken met mensen: grondhouding
1. Opvoeden en begeleiden: een tweevoudig diagonaal gebeuren (Ter Horst)
Ter Horst: één van de belangrijkste grondleggers van de orthopedagogiek in het
Nederlands
Beschrijft opvoeden als een tweevoudig dialogaal gebeuren
o = De agogische relatie is één van samenspraak
o Gaat over elke vorm van uitwisseling tussen mensen
Tweevoudige (dubbele) dialoog
o = Het doel van de relatie ligt niet in de relatie tussen opvoeder en kind
(hulverlener en cliënt), maar is gericht op het bevorderen van de dialoog
tussen:
De cliënt en zijn dichte omwereld
De omgeving van nu (relatie gebonden)
De cliënt en de volle werkelijkheid
De omgeving in de toekomst (relatie gebonden)
Het herstel van het gewone leven bekendste werk van Ter horst
o Basisgedachte: bij verstoorde of vastgelopen opvoedings-of
begeleidingssituaties nagaan of het meest voor de hand liggende, “het
alledaagse” wel in orde is
Gebeurt dit niet specialismen en specialisten zullen ook niet helpen
= Het gewone is de voorwaarde voor het bijzondere
o Wat kan je in het dagelijkse leven doen om het vastgelopen opvoedingsproces
weer vlot te trekken
2. Grondhouding van de opvoeder/begeleider
De unieke persoonlijkheid van de orthopedagogische begeleider is belangrijk
o In de dialoog tussen cliënt en begeleider toont de cliënt de begeleiders wat hij
van ze verwacht, wat hij nodig heeft, wat niet kan, …
2.1. Basishouding van de begeleider kenmerkt zich
Liefhebben
o Kinderen zijn van mensen die hen liefhebben (de vraag stellen van wie is
dit kind?)
Alleen zij zijn echte opvoeders
o Is de begeleider in staat/ bereid om lief te hebben
Onvoorwaardelijk
Helderziend
Dwars door de buitenkant kijken, kijkend naar de ware aard
Vb: wat bedoelt de cliënt met zijn gedrag/mimiek
Kringsgewijs
De cliënt staat in het midden van de kring
Mensen die dicht en ver staan zijn liefdevol betrokken op
dit kind/mens = netwerken
Overschot/vitaliteit
o Als je zelf nog veel energie nodig hebt om de eigen persoonlijkheid vorm
te geven kan je je onvoldoende openstellen voor de cliënt
, Vb: zelf tot rust kunnen komen om rust uit te stralen naar de cliënt
toe
Bijtanken
o Zelfzorg, hoe kan ik bijtanken sleur doorbreken
o Als begeleider voldoende tijd daarvoor nemen
Openheid
o Als begeleider je opstellen voor de noden, de wensen en de
mogelijkheden van de cliënt
Emotioneel beschikbaar zijn voor de cliënt
o Bewust zijn van je eigen (pedagogische) vooroordelen
Wie cliënten met vooroordelen benadert kan zich niet openstellen
voor wat de cliënt toont, enkel wat hij al meent te weten
o Tekort aan vitaliteit belemmert openheid
Intentionaliteit
o Je handelen africhten op de cliënt (gericht en afstemmend)
Duidelijke en ondubbelzinnige signalen uitzenden naar de cliënt
Verbaal en non-verbaal
Aanvoelen wanneer jij best initiatief neemt en waar je de cliënt
initiatief laat (= leiden en volgen)
De hulpvraag van de cliënt zien
Wat moet er gedaan worden om verder te komen of
perspectief te krijgen
3. Grondvormen van menselijk contact
Niet enkel communicatie met woorden
o Relaties staan niet enkel door middel van taal
o Bewust en gericht inzetten in het opbouwen van de relatie met de cliënt
o De cliënt deze aanleren zodat ze kan gebruiken in dialoog met anderen
Aanraken: troosten, knuffelen, steunen
o Het lichamelijke-nabij-zijn is een fundamenteel aspect van troost bieden
o Westers/maatschappelijk taboe
De laatste tijd opnieuw een grote voorzichtigheid, krampachtigheid,
verdacht(e) (makings)sfeer rond lichamelijkheid in de hulpverlening
Zaak Dutrout, covod-19 pandemie
o Inzichten levenslooppsychologie aanraken heeft een belangrijke inpakt
Biedt een bron van veiligheid
Leren beroep doen op de tastzin (grijpen voor het begrijpen)
o Door bepaalde factoren kan er een verstoring zijn
Mishandeling, seksueel misbruikt, relatie tussen doof en horend,
motorische/verstandelijke beperking, ASS, …
Aanrakingen kunnen niet meer zo vanzelfsprekend verlopen + soms
zelfs bedreigend
o Praktijk aanrakingen gebeurt op een bewuste en gedoseerde wijze
= bijzonder waardevolle en noodzakelijke grondvorm
o Toepassingen: kangoeroeën, lichaamsmassage, basale stimulatie, holding, …
Verzorgen: zorg dragen voor
o = Een oorspronkelijke manier van in dialoog gaan met de ander
Kan wederzijds zelfontdekkend, vrijmakend en perspectiefbiedend zijn
, 2 aspecten
o Verzorg worden
Verzorgingsmoment kans om persoonlijke aandacht te krijgen
(gezien worden, aandachtig contact), intimiteit
Veilig voelen, graag gezien worden, de moeite nemen
Vb: schoonmaken kleren, wassen, een pleister op de wonde doen, …
o Zorg dragen voor
Wederkerigheid
De cliënt ontvangt zorg, maar kan zelf de zorg opnemen
Zorg opnemen voor dieren, dingen, planten, mensen, …
Door het “samen zorgen voor” ontstaat er een bepaald
vertrouwensrelatie
Spelen: stoeien, zich ontspannen
o = Alle vrijetijdsbesteding valt onder spelen
Niet het alleenrecht van kinderen
Is bedoeld als ontspanning
o = Wat je doet om de activiteit van het doen zelf, niet voor het resultaat
o Niet per se resultaatsgericht, maar wél veel mogelijks resultaat
Sociale vaardigheden, lichaamsbewustzijn, discipline, beweging,
bijleren
Eten en drinken: genieten, samen zijn
o Maaltijden hebben meer betekenis dan enkel voedsel binnennemen
Belangrijk moment van ontmoeting, verbinding en samenzijn
Vaak in kadans van uitzwermen en (terug) samenkomen
o Voorbereiding en afronding ook betekenisvol binnen een leefgemeenschap
Boodschappen doen, de tafel dekken, opruimen, afwassen, …
o Als opvoeder
Praktisch/technisch/organisatorisch
Gezondheid
Sociaal/emotioneel/maatschappelijk
(Feest)vieren: het gewone doorbreken
o Speciale gelegenheden dient voor het doorbreken van het alledaagse
Een cultureeloverschreidend gegeven
o Veel grondvormen van dialoog komen samen
Aanraken, verzorgen, eten en drinken, spelen, …
o Heeft een belangrijke rol binnen de leefgroep
Biedt een zekere structuur, traditionele rituelen (seizoensgebonden)
Vb: kerstboom, paaseieren, pompoen bij Halloween
Verjaardagen viert de unieke persoon een dagje in de kijker staan
Feestvieren doorbreekt routine en kunnen tegelijk ook houvast geven
Erop uittrekken: nieuwe ervaringen opdoen
o Biedt mogelijkheden om nieuwe ontdekkingen te doen
In de omgeving, bij de nader, bij mezelf, in de relatie
o Men leert elkaar op een andere manier kennen
Elkaar en de werkelijkheid (vb: de natuur) om ons heen beter te keren
verstaan
o Een manier om de dagdagelijkse sleur te doorbreken
, o Geeft zuurstof de relatie tussen mensen kan opnieuw kleur krijgen
o Vb: Plopsaland of zeedag met de akabe
Werken: samen iets opknappen
o Samen voor eenzelfde doel gaan resultaatgericht
o Sfeer is van belang + het besef dat werk zinvol is
Arbeidsvreugde, voldoening, zelfwaarde achteraf
o Doel om de cliënt onafhankelijker, trotser en zelfbewuster te maken
Oefenen van vaardigheden en attitudes
Doorzetting, frustratie, samenwerken, probleemoplossend
vermogen…
o Balans: proces tegenover product
o Vb: moestuin onderhouden, samen koken, de tafel dekken
Leren: vaardiger worden
o Vaardiger worden, kennis verzamelen, houdingen ontwikkelen
Het proces staat centraal
o Intrinsieke motivatie
o Ruimer bekijken dan enkel het overdragen van kennis, vaardigheden en
houdingen
Biedt wederzijds perspectief samen naar een doel toe werken
o Hoort thuis in elke leefsituatie
Samen leren (vb: samen met een cliënt een andere taal leren)
o Als hulpverlener kan je bijleren van cliënten (vb: haken en breien)
Praten, luisteren
o Fundamenteel noodzakelijk voor het begeleidingsgebeuren en voor het in
relatie treden met elkaar
Delen wat in je omgaat + ontvangen wat er in de andere omgaat
o Komt voor in vele vormen + verbonden met vorige grondvormen
Gesprekken aan tafel
De eigen huisstaal/huisstijl
Verhaaltjes voorlezen
Stilte
o Praten met mensen die zelf niet verbaal communiceren belangrijk
Humor is een belangrijke toepassing
Varianten van praten (zingen, fluisteren, versjes, rijmpjes, …)
o Totale communicatie
Woordtaal is duidelijker, expressiever als we ze ondersteunen met
lichaamstaal (mimiek, houding, gebaren, toonhoogte, stemvolume, …)
Bepaalde grondvormen kunnen voor sommige cliënten problemen opleveren
o De aanleiding kan zowel bij de cliënt, de opvoeder of de situatie liggen
Meerdere grondvormen om in dialoog
te gaan met cliënten, niet enkel praten
