Psychoanalyse en kunst
Contents
Hoofdstuk 1: psychoanalyse, kunst en therapie....................................................2
Hoofdstuk 2: Freud en het onbewuste...................................................................4
Hoofdstuk 3: Freud en de klassieke kunsten.........................................................6
Hoofdstuk 4: Kunst na Freud................................................................................ 10
1. Psychoanalyse verwerpen............................................................................ 10
2. Psychoanalyse als inspiratie.........................................................................11
3. Psychoanalyse ondervragen/subverteren.....................................................12
Hoofdstuk 5: Lacan en de hedendaagse kunst....................................................14
Hoofdstuk 6 & 7: het fantasme in de kunst.........................................................18
Hoofdstuk 8 & 9: psychose en kunst....................................................................25
Paranoia/erotomanie........................................................................................ 26
Schizofrenie...................................................................................................... 27
Melancholie....................................................................................................... 28
De psychotische uitvinding............................................................................... 30
Hoofdstuk 10: perversie en kunst........................................................................32
Hoofdstuk 11: Kunstenaars van het sinthoom.....................................................35
1
,Hoofdstuk 1: psychoanalyse, kunst en therapie
Examen is open boek in essayvorm
Mss eigen kunstenaar die je zelf hebt gezien om dat toe te passen op de
les
Het zal een vrij open vraag zijn, waarin je je kan uitleven
Dé psychoanalyse bestaat niet, wat is dat?
Als er kritiek komt op psychoanalyse over welke gaat dat dan?
Verschillende auteurs en “stromingen”
Het is geen geheel!
Volgens Lacan
o “een psychoanalyse is wat een psychoanalyticus doet” lijkt
ontwijkend tot verder lezen
o De logica is: ook Lacan gelooft niet persé dat er dé psychoanalyse is
om in te graven naar het juiste antwoord
o Niet dé psychoanalyse bestaat, maar een psychoanalyticus bestaat
o Een psychoanalyticus is iemand die ook geanalyseerd is, al
meerdere keren en zichzelf ook analyseren (Lacan zegt dat Freud
slechte analyticus want zelf nooit geanalyseerd, kon ook niet
natuurlijk) maar er is geen definitie of checklist; maar moet zelf
iets zinnigs kunnen zeggen over hun eigen onbewuste
o Om te weten wat de psychoanalyse is, moet je de analyticus, de
mens van vlees en bloed aanspreken
o Psychoanalyse is een PRAXIS
o Psychoanalyse is een bien-dire: de taak is om op een goede
gesubjectiveerde manier te spreken je kan niet verwachten dat
de patiënt goed zal spreken als je het zelf niet kan (iets over je
subjectieve positie zeggen)
Thierry De Cordier
De Zorgendrager van Hank Visch
o Lijden naar zich toe trekken om iemand uit een impasse te trekken
o Een psychoanalyst is geen masochist!
o Freud zegt: het vormgeven van het lijden in vraag te stellen naar
algemene ongeluk gaan ipv op je eigen kap te zitten
Wat doet de analyticus dan met zijn eigen zorgen? in zijn eigen analyse
natuurlijk
Duchamp uitspraak “wat een kunstenaar doet” vgl met Lacan zijn uitspraak over
wat psychoanalyse is
Omdat ik kunstenaar ben, is deze urinoir nu kunst
Het is kunst omdat ik een kunstenaar ben
Lacan zal mss zijn uitspraak op Duchamp gebaseerd hebben
Wat is therapie?
Het heeft een finaliteit (in de wetenschap) genezing, naar de staat van
ervoor brengen
2
, Psychotherapie krijgt ook diezelfde invulling “alles doen zolang die
hallucinatie maar verdwijnt”
Psychoanalyse van Freud/Lacan zegt: die hallucinaties, symptomen, die
zeggen iets over u. Een kanker zegt niets over u, maar een specifieke
hallucinatie of fobie zegt iets over die persoon we gaan het in een
narratief moeten plaatsen, contextualiseren (je kan het niet zoals een
kanker wegsnijden)
Het kan genezende effecten hebben, als het niet gaat proberen
verbeteren en als dat niet gaat proberen stabiliseren
Psychoanalyse, kunst en therapie hebben een andere finaliteit!
o Psychoanalyse is geen kunst ookal is er misschien een grijze zone
o Kunst is niet therapeutisch het is niet de finaliteit om
therapeutisch te zijn
o Psychoanalyse is geen psychotherapie
“Art should disturb the comfortable & comfort the disturbed” – Cesar Cruz
Psychoanalyse heeft er ook iets weg van
Hoe kunst benaderen vanuit de psychoanalyse?
Freud: kunstenaars gaan analyseren is dat wel ethisch? Je stelt die
helemaal bloot?
De kunstenaars zijn ons voor, ze weten dingen maar met andere
middelen
“duisternis” van het artistieke materiaal, psychoana kan niets zeggen
over hoe iets gemaakt is, soms kunstenaar zelf ook niet maar er is
raakvlak, wat kan het kunstwerk ons leren?
Lacan neemt dit nog serieuzer dan Freud, volledig tegen
psychoanalysering van kunstenaars
Waarin verschillen psychoanalytici & kunstenaars?
o Tolstoj, Anna Karenina ik wil het lezen!, over evenwicht van
moederschap en seksualiteit je kan zeggen dat Tolstoj hierin een
analyticus is
o De kunstenaar bedient zich alleen van plastische middelen, en moet
ervoor zorgen dat het effecten met zich meebrengt: het boek bv
moet genietbaar zijn
o Citaat Freud: schrijvers hebben meer vrijheid
Waarin kunnen psychoanalytici & kunstenaars bondgenoten zijn?
o Goeie vrienden moeten elkaar wakkerhouden en uitdagen, ze
zijn geen vrienden om iets toe te dekken
o Bondgenootschap die de spanning erkent
o We gaan in tegen een universaliserende tendens
Onderzoek: mensen die veel romans lezen waarin het
hoofdpersonage worstelt met psychische moeilijkheden, zijn
minder geneigd om “essentialiserende attributies” te maken
over anderen (veralgemenende uitspraken zoals alle
hollanders eten kaas en alle vrouwen zijn onbetrouwbaar)
o Ideologiekritiek
Het stuurt een vraag naar voor, en geen constructie van “dit
is hoe de wereld in elkaar zit”
3
, o Kliniek: al schrijvend zichzelf uit zijn impasse halen (Jeroen
Brouwers)
Ter afronding: wat is psychoanalyse = wat is een psychonalyticus
Functie ten aanzien van een ander
Om het te kunnen doen zonder zelf vanuit vooroordelen of passies of
genot of angst heb je je eigen analyse nodig “ego van analyticus moet
dood zijn” (Lacan)
Praktijk koppelen aan zijn ethiek en theorievorming hoort er een stuk ook
bij, en altijd rekening houden met tijd waarin hij leeft
Hoofdstuk 2: Freud en het onbewuste
Freud zijn grote ontdekking is dat er zoiets is als het onbewuste
Een mens kent zichzelf niet helemaal
Men doet, zegt, of droomt dingen waar hij zich zelf niet helemaal bewust
van is
Vatten waarom we die onbewuste dingen doen
Mens censureert zichzelf, die censurerende instantie werkt autonoom
binnenin onszelf
o Gaat niet over geheimen ofzo
o Je gaat jezelf een soort beeld aannemen, maar dan geconfronteerd
worden met het feit dat je dan niet zo bent
o Je wil passen in een beeld van vb uw ouders
Droom is een weg om voeling te krijgen met het onbewuste
Droomduiding = hoe dit te interpreteren (1900)
o Geeft een aantal voorbeelden van zichzelf
Wij kunnen ons niet volledig overgeven aan de Eros en de Tanatos
(seksualiteit en vernietigingsdrift) er is een laagje vernis nodig, en we
voelen dit ergens wel aan
o Mensen moeten die driftmatigheid onderdrukken, maar neemt niet
weg dat dit er nog is
Dat kan dus ook terugkomen in de psychopathologie van het
dagelijkse leven (boek 1901)
o Vb freud met zijn pantoffel en vaas
o Zogenaamde faalhandelingen
Boek “De grap en zijn relatie tot het onbewuste” (1905)
o Grap geeft toelating aan die affecten die we onderdrukken
Die 3 boeken zijn manieren om voeling te krijgen met die onbewustheid
met die mensen
o Dromen
o Faalhandelingen
o Grappen
(Lacan gaat zich minder als expert opstellen, meer als vragensteller
Zijn bedoeling om iets te openen, subject met eigen existentiële vragen)
Manifeste vs latente (droom)inhoud
4
