ONDERZOEKSPROJECT THEORIE
Inleiding (05/10/2023)
Wat is theorie?
Theorie zou in principe ons moeten helpen met het begrijpen van de wereld (mogelijkheid tot begrijpen)
Theorie = leidt tot het willen bereiken van meesterschap/status
Terminologie:
Term ‘theorie’ = problematisch (wordt te pas en te onpas gebruikt, voornamelijk in de spreektaal)
Verwijst naar een reeks vaststaande stellingen (bv. relativiteitstheorie) = op basis van wetenschappelijk onderzoek
Anderzijds wordt het dagelijks gehanteerd = bv. bij speculatie, waar (on)waarheid moeilijk te bewijzen valt (bv. over iemand zijn relatie)
à “… Waarom zijn Laura en Michael uit elkaar?”
“Wel, mijn theorie is dat….”
Mensen gebruiken een theorie vaak om te melden dat ze een mening hebben, zonder dat het daadwerkelijk is getoetst aan allerlei onderzoek
Theorie moet meer zijn dan een hypothese, je kan het niet zomaar hanteren zoals het tweede voorbeeld, de hypothese mag niet voor de
hand liggen en er moeten een aantal factoren aanwezig zijn die systematisch onderzocht zijn
Relatie theorie – kennisontwikkeling – wetenschapsfilosofie:
Theorie ontwikkeling = kennisontwikkeling à body of theory / body of knowledge
Body of knowledge = samenhangend geheel van kennis dat elementen voor onderzoek aanreikt & verdere ontwikkeling van kennis binnen
een discipline
Wetenschapsfilosofie = tak binnen de filosofie die zich bezighoudt met kritisch onderzoek naar de vooronderstellingen/aannames, de
methoden en de resultaten van de wetenschappen
Wetenschapsfilosofie:
4 onderdelen:
- ontologische kenmerken = hoe of wat is het? (zinsleer, onderzoekt en beschrijft de eigenschappen van de dingen/entiteiten)
- epistemologische kenmerken = hoe is het te kennen? (kennisleer, onderzoekt de aard, de oorsprong, de voorwaarden en de
reikwijdte van kennis en het weten)
- methodologische kenmerken = hoe is het te onderzoeken?
- sociaal-filosofische kenmerken = hoe beïnvloeden het onderzoek en de omgeving elkaar?
Wetenschapsdomeinen:
- exacte wetenschappen
- humane wetenschappen
- ontwerpwetenschappen
à elk wetenschapsdomein heeft zijn eigen paradigma’s
à “wat is kennis” = afhankelijk van domein
Verschillende vormen en benamingen van theorie: (Stephanie A. Clemons & Molly J. Eckman)
- paradigma
- theorie
- conceptueel raamwerk/theoretisch model
- taxonomie
- typologie
1
,Paradigma: (Thomas Kuhn)
Samenstelling van concepten, waarden, percepties en praktijken die gedeeld worden door een gemeenschap
Vormt een bepaalde kijk op de realiteit en ligt aan de basis van de manier waarop de gemeenschap zich organiseert
Geven dominante denkkader binnen bepaalde wetenschapsdomeinen = heersend denkbeeld
Bv. dominante denkbeeld van de superioriteit van de Westerse witte man
Bv. dominante denkbeeld dat groei steeds vooruitgang betekent
Bv. copernicaanse revolutie: aarde draait rond de zon
à volgens Thomas Kuhns paradigmatheorie bestaat een paradigma uit:
- de vakwetenschappelijke theorieën van een discipline = grondbegrippen van het vak (theorie)
- de filosofische vooronderstellingen = algemene stellingen die in vele disciplines gebruikt worden (theorie)
- waarden = waarden die de wetenschappelijkheid van het onderzoek garanderen (theorie)
- exemplarische voorbeelden = praktisch van aard, leren om de brug te slaan tussen theorie en werkelijkheid (praktijk)
à drie fasen in de evolutie van een discipline:
- de preparadigmatische periode = voor de paradigmatische periode, periode met wetenschappers, maar zonder wetenschap,
geen consensus over fundamentele uitgangspunten à er wordt onderzoek gedaan en data verzameld, maar er wordt nog
geen consesnsus opgesteld onder de wetenschappers
- de paradigmatische periode = ‘normal science’, consensus over paradigma, institutioneel karakter (opleidingen ontstaan rond
discipline…), vakwetenschappelijke theorieën en waarden
- de periode van de paradigmatische omwenteling = revolutionaire wetenschap, ‘normal science’ is reactionair (door
institutionele karakter), revolutie noodzakelijk om paradigmaverschuiving tot stand te brengen, heersende paradigma niet
meer bestand tegen anomalieën (commentaren op paradigma), wanneer anomalie geen perifeer maar centraal vraagstuk
wordt (verschuiving in paradigma/omwenteling)
Theorie:
Geheel van denkbeelden, hypothesen en verklaringen die in onderlinge samenhang worden beschreven.
In de wetenschap is theorie vaak een getoetst model ter verklaring van waarnemingen van de werkelijkheid.
à verschilt van:
- geschiedenis = beschrijft en behandelt het verleden, toont hoe anderen in het verleden een onderwerp hebben benaderd,
zonder dat er een expliciete positie wordt ingenomen = gewoon een weergave van het verleden à theorie probeert een
verklaring te zijn van het fenomeen
- kritiek = beoordeelt en interpreteert bestaande fenomenen en artefacten op basis van de normen en waarden van de criticus
= persoonlijk standpunt à bv. Adolf Loos (Ornament en Misdaad) waarin hij een standpunt inneemt over wat ornament
betekent binnen interieur & architectuur en hoe het zinvol is met oog op de moderniteit = standpunt innemen o.b.v. eigen
opvattingen
Theorie verschilt van geschiedenis en kritiek doordat het alternatieve oplossingen voorstelt o.b.v. doorgedreven observatie en analyse van de
realiteit of het biedt nieuwe inzichten om disciplinaire onderwerpen te benaderen.
Conceptueel raamwerk / theoretisch model:
Organiserend apparatus binnen onderzoek.
Toont op visuele manier de elementen in een dynamische relatie, door het beschrijven van een proces of actie.
Dynamische demonstratie van werkende elementen in actie als onderdeel van een structuur of de relatie tussen elementen is wat een model
onderscheidt van een taxonomie of typologie.
Bv.
2
,Taxonomie (empirisch) / classificatie:
Indelen van individuen of objecten in groepen = vorm van classificatie
Taxonomie verwijst naar zowel de gehanteerde methodologie van de indeling als naar de
hiërarchische ordening die hiervan het resultaat is.
Oorsprong binnen de biologie, waar soorten organisme worden geordend op grond van hun
evolutionaire verwantschap.
Taxonomie wordt ook voor andere, formele classificatiesystemen gebruikt.
Typologie (conceptueel):
Onderverdeling van een groep personen, beschrijvingen, objecten op basis van enkele gemeenschappelijke kenmerken.
Bv. Belgische steden kunnen onderverdeeld worden volgens provincies, inwonersaantal of een combinatie van de twee.
Bv. typologieën van Hans Eijkelboom: foto’s van mensen gecategoriseerd o.b.v. uiterlijke kenmerken (bv. kledij)
Bv. typologieën van Bernd & Hilla Becher: foto’s van verschillende typologieën van gebouwen o.b.v. kenmerken
Wat is theorie: algemene kenmerken van theorievorming:
à ‘ongoing process’ – voortdurend proces (ontwikkeling van theorie)
= nooit beëindigde inspanning
= iteratief proces
Gebaseerd op principe van progressieve inzichten, leiden tot het verfijnen van theorieën tot op het moment dat een nieuw paradigma wordt
geïntroduceerd, dat leidt tot het ontwikkelen van nieuwe theorieën.
à deel van culturele productie – contextueel ingebed
Theorieontwikkeling (body of theory) is uiting van culturele productie en van nature contextueel, volgt nauwgezet de ontwikkeling van
disciplines en is sterk beïnvloed door de context waarbinnen een discipline ontstaat en evolueert.
à sterk interdisciplinair
Sinds postmodernisme is ontwikkeling sterk interdisciplinair geworden, twee redenen:
- complexe discipline-overschrijdende fenomenen kunnen niet adequaat begrepen worden door het gebruik van eenzijdige
disciplinaire benaderingen
- heersende tendens naar specialisatie in de meeste disciplines
Creëren de nood aan interdisciplinair onderzoek en theorieontwikkeling.
Wat is het belang van theorie:
Karakteristieken van een academische discipline:
Academische discipline = technische term voor het organiseren van leerprocessen en de systematische productie van nieuwe kennis.
- heeft een specifiek object van onderzoek (bv. recht, maatschappij, politiek) à hoewel het object gedeeld kan worden
met andere disciplines
- heeft een geheel van opgebouwde specialistische kennis met betrekking tot hun onderzoeksobject (body of
knowledge)(specifiek voor discipline, kan niet gedeeld worden met een andere discipline)
- beschikt over theorieën en concepten die de verzamelde specialistische kennis effectief kunnen organiseren
- gebruikt specifieke terminologie of een specifieke technische taal die aangepast is aan hun onderzoeksobject
- heeft specifieke onderzoeksmethoden ontwikkeld volgens hun specifieke onderzoekeisen
- moet een institutionele vorm hebben in de vorm van vakken die worden onderwezen aan universiteiten of hogescholen,
respectieve academische departementen en/of in de vorm van professionele verenigingen
Verschil tussen wetenschap en ambacht:
“Het onderscheid tussen wetenschap en ambacht is systematisch denken georganiseerd d.m.v. theorie. Ambacht impliceert doen. Sommige
ambachten houden experimenten in. Theorie stelt ons in staat om onze observaties te kaderen en te organiseren. Theorie stelt ons in staat te
bevragen wat we zien en doen.”
Generalisatie:
"Theorie helpt ons generaliseerbare antwoorden te ontwikkelen die gebruikt kunnen worden door mensen in andere tijden en op andere
plaatsen. Het theoretiseren van het ontwerpen, stelt de ontwerper in staat om van een eindeloze opeenvolging van unieke gevallen te evolueren
naar brede verklarende principes die kunnen helpen bij het oplossen van zeer verschillende problemen."
3
, Probleem theorievorming binnen de ontwerpdisciplines:
Ontwerpdisciplines lang beschouwd als deel uitmakend van de kunsten en daardoor niet beschouwd als mogelijke academische disciplines.
Het onvermogen om gefundeerde theorie te ontwikkelen vanuit de praktijk. Ontwerpers verwarren vaak praktijk met onderzoek. I.p.v. theorieën
te ontwikkelen vanuit de praktijk d.m.v. articulatie en afgeleid onderzoek, beweren sommige ontwerpers dat praktijk onderzoek is en dat
praktijk gebaseerd onderzoek op zichzelf een vorm van onderzoek is. Het verwarren van ‘tacit knowledge’ met algemene ontwerpkennis
(voortkomend vanuit wetenschappelijk onderzoek) is een verwarring.
Samenvatting:
- wereld enorm complex
- meestal te weinig tijd en middelen om bij elk wederkerend probleem opnieuw onderzoek te doen
- nood aan generieke kennis (tacit knowledge) à bereikbaar maken voor iedereen, kennis genereren over ‘hoe de dingen te doen’
- nood aan een transformatie van het ontwerpproces van een ‘art and craft’-praktijk naar ontwerpwetenschap
Wat is het belang van interieurtheorie?
Ontwerpdsiciplines zijn ook wetenschappelijke disciplines à ontwerpwetenschappen
Wordt niet door iedereen gelijkgesteld als wetenschap
Theorievorming is belangrijk
Werd op verschillende manieren aangehaald
A philosopy of interior design – James Stewart Polshek (boek)
Publicatie vanuit de aanname dat interieur geen academische discipline zou zijn omdat het niet beschikt over een ‘body of theory’ (een
theoretische onderbouwing)
Thinking inside the Box – Interiors Forum Scotland (conferentie + boek)
Verschillende interieuropleidingen binnen Schotland organiseerde het congres à omdat er de mogelijkheid was dat deze richtingen werden
afgeschaft of werden opgenomen binnen architectuur
Nood aan interieurtheorieontwikkeling
Theoretische basis was grotendeels nog niet geëxploreerd vergeleken met andere disciplines (bv. architectuur) à grote nood om theoretische
basis te ontwikkelen
Sluit aan bij vorige citaat
The Handbook of Interior Architecture and Design – Graeme Brooker & Lois Weinthal (boek)
Belang van de vorming van theorie expliciet en duidelijk gemaakt in hun handboek
“Historisch gezien is het onderwerp interieur waargenomen als een marginale bezigheid, meestal beroepsmatig in vooringenomenheid en
zonder intellectuele zwaartekracht. Het wordt vaak als een onderwerp opgevat dat onwetenschappelijk en intellectueel ongefundeerd leek.”
Ook dit kan gezien worden als oproep om verder theorie te ontwikkelen zodat de disciple gezien kan worden als academische discipline
Theoretisch framework interieur
Conceptueel raamwerk waar de beschouwing van interieur wordt
weergegeven
Blik op het interieur dat vertrekt vanuit een materiële context
Beschouwing bestaat al lang, benadering waar we allemaal heel
familiair mee zijn
Benadering van ons is zeer architecturaal
4
