Table of Contents
1. Klassieke- en Vroegchristelijke Architectuur ...................................................................... 4
• Griekse en Romeinse bouworden ......................................................................................................... 4
• Grieks en Romeins hoofdgestel van een portiek of portico ................................................................. 4
• Parthenon (Athene, 5e eeuw V.C.) .................................................................................................... 5
• Erechtheion (Athene, 421-406 V.C.) ................................................................................................. 5
• Tempel van Vesta (Rome, 7de eeuw V.C.) ......................................................................................... 5
• Maison Carrée (Nïmes, 1e eeuw) ...................................................................................................... 5
• Tempelgebouw Campus Mutsaard (Antwerpen, 1841).................................................................... 6
• Typologie & Materialiteit ...................................................................................................................... 6
• Triomfboog van Septimius Severus (Rome, 203) .............................................................................. 6
• Colosseum (Rome, 70) ...................................................................................................................... 6
• Basilica van Maxentius (Rome, 306-312) .......................................................................................... 7
• Pantheon (Rome, 118) ...................................................................................................................... 7
• Stedelijke context .................................................................................................................................. 8
• Verstedelijkingsproces ...................................................................................................................... 8
• Monumentaliseringsproces .............................................................................................................. 8
• Acropolis te Athene (480 V.C.) .......................................................................................................... 9
• Priëne (800 V.C.) ............................................................................................................................... 9
• Rome in de keizertijd (1ste – 2de eeuw) ........................................................................................... 10
• Nabloei van de antieke stad en architectuur ...................................................................................... 10
• Oude Sint-Pieterskerk (Rome, 326) ................................................................................................ 11
• Santa Costanza (Rome, 330) ........................................................................................................... 11
• Basilica van het Heilig graf of de Verrijzeniskerk van Jezus (Jerusalem, 4de eeuw) ........................ 11
• Hagia Sophia (Constantinopel, 4de eeuw) ....................................................................................... 12
• Erfenis ................................................................................................................................................. 12
• Palace of Aachen (Aken, 8ste eeuw) ................................................................................................ 12
• Palatine Chapel of Paltskapel (Aken, 792-805)........................................................................... 12
• Klooster van Sankt Gallen (Zwitserland, 825) ................................................................................. 12
2. Romaanse Architectuur (Ca. 900-1250) ............................................................................ 13
• Stedelijke context ................................................................................................................................ 13
• Italië .................................................................................................................................................... 13
• San Miniato al Monte (Firenze, 1018-13de eeuw) ........................................................................... 13
• Baptisterium San Giovanni (Firenze, 1060-1150) ........................................................................... 13
• Baptisterium (Pisa, 12de-14de eeuw) ............................................................................................... 14
• Frankrijk .............................................................................................................................................. 14
• Abdij van Cluny (Cluny, 910-1150) .................................................................................................. 14
• Bedevaartkerken naar Compostella (Vezelay, Mont-Saint-Michel)................................................ 14
• Vernieuwingen in de Romaanse architectuur ..................................................................................... 14
• Dom van Speyer (Rijnland, 1061-1967) .......................................................................................... 15
• Vézelay (1125) ................................................................................................................................ 16
3. Gotiek (Ca. 1140-1530) .................................................................................................... 17
• Stedelijke context ................................................................................................................................ 17
• Vroege stadsgroei (7de – 10de eeuw) ............................................................................................... 17
• Antwerpen (9de – 10de eeuw)...................................................................................................... 17
• Ontwikkeling en bloei (11de – 13 de eeuw) ....................................................................................... 18
• Groei van bestaande of organisch gegroeide kernen................................................................. 19
• Leuven (14de eeuw) ................................................................................................................ 19
• Arras (Noord-Frankrijk, 1581) ................................................................................................ 20
• Brussel (1357-1379) ............................................................................................................... 20
1
, • Antwerpen (15de eeuw) .......................................................................................................... 20
• Gent (15de eeuw) .................................................................................................................... 20
• Nieuwe stadsstichtingen ............................................................................................................ 20
• Nieuwpoort (Midden 12de eeuw) ........................................................................................... 20
• Verval en crisis (14 de – 15 de eeuw) ................................................................................................. 20
• Architecturale ontwikkeling ................................................................................................................ 21
• Vroeggotiek / Lancéolé (Spitsvormig) / Early English (1140-1250) ................................................. 22
• Cathédrale Notre-Dame (Chartres, 1150-1200) ......................................................................... 22
• Basilique Saint-Denis (Parijs, 1140) ............................................................................................ 22
• Cathédrale Notre-Dame (Parijs, 1163-1225) .............................................................................. 22
• Hooggotiek / Rayonnant (Stralend) / Decorated style (1250-1400) ............................................... 22
• Cathédrale Notre-Dame (Amiens, 1220-1270) ........................................................................... 23
• St Elizabetkirche (Marburg, 1235) .............................................................................................. 23
• Marienkirche (Straalsund, 1384-1440 & Prenzlau, 1325) .......................................................... 23
• Laatgotiek / Flamboyant (Uitbundig, expressief) / Perpendicular style (1400-1530) ..................... 23
• Huis der Vrije Schippers (Gent, 1531) ........................................................................................ 23
4. Renaissance (Ca. 1420-1600) ........................................................................................... 24
• Ontwikkeling ....................................................................................................................................... 24
• Filosofische context ............................................................................................................................. 24
• Wijzigend wereldbeeld ................................................................................................................... 24
• Vitruvius .......................................................................................................................................... 25
• Stad en maatschappij...................................................................................................................... 25
• Architecturale ontwikkeling ................................................................................................................ 26
• Vroegrenaissance / Quattrocento (1420-1490) .............................................................................. 26
• Koepel voor de Santa Maria del Fiore (Firenze, 1420-1436) ...................................................... 26
• Ospedale Degi Innocenti (Firenze, 1419) ................................................................................... 26
• Santa Spirito (Firenze, 1434-1446) ............................................................................................. 26
• Basilica di Sant’ Andrea (Mantua, 1470) .................................................................................... 26
• Palazzo Rucellai (Firenze, 1446-1451) ........................................................................................ 26
• Hoogrenaissance / Quinquecento (1490-1530) .............................................................................. 27
• Tempietto di San Pietro in Montorio (Rome, 1502) ................................................................... 27
• Palazzo Caprini, Palazzo di Raffaello of de woning van Raffaël (Rome, 1470) ........................... 27
• Late renaissance / Quinquecento / Maniërisme (1530-1630) ........................................................ 27
• Sint-Pietersbasiliek (Rome, 1506-1626) ..................................................................................... 27
• Basilica Palladiana (Vicenza, 1508-1580).................................................................................... 27
• Villa Foscari of Villa Malcontenta (Venetië, 1550-1560) ............................................................ 28
• Villa Chiericati (Vicenza, 1550) ................................................................................................... 28
• Villa Cornaro (Padua, 1553-1554) .............................................................................................. 28
• Villa Pisani (Padua, 1552) ........................................................................................................... 28
• Villa Barbaro (Treviso, 1560-1570) ............................................................................................. 28
• Villa Badoer of ‘La Badoera’ (Rovigo, 1557-1563) ...................................................................... 28
• Villa Almerico Capra of ‘La Rotonda’ (Vicenza, 1566) ................................................................ 29
• Evolutie buiten Italië ....................................................................................................................... 29
• Palais du Louvre (Parijs, 1546) .................................................................................................... 29
• Escorial (Madrid, 1562-1584) ..................................................................................................... 29
• Stadhuis (Antwerpen, 1561-1565) ............................................................................................. 29
• Plantin Moretus Huis (Antwerpen, 1569-1639) ......................................................................... 29
• Schepenhuis (Gent, 1595-1621) ................................................................................................. 29
5. Barok (Ca. 17de-18de eeuw) .............................................................................................. 30
• Stedelijke context ................................................................................................................................ 30
• Architecturale ontwikkeling ................................................................................................................ 30
• Wijk van Versailles (Parijs, 1624) ................................................................................................ 30
• Kasteel van Vaux-le-Vicomte (Maincy, 1612) ............................................................................. 30
2
, • Karlsruhe (Zuid-Duitsland, 1715) ................................................................................................ 31
• Places de Vosges (Parijs, 1605)................................................................................................... 31
• Koningsplein (Brussel, 1766) ...................................................................................................... 31
• San Carlo alle Quattro Fontane (Rome, 1638-1667) .................................................................. 31
• Sant’Ivo della Sapienza (Rome, 1642-1660) ............................................................................... 31
• La Salute (Venetië, 1631-1681) .................................................................................................. 31
• Sint-Carolus Borromeuskerk (Antwerpen, 1615-1621) .............................................................. 32
• Rubenshuis (Antwerpen, 1615-1620) ......................................................................................... 32
• Grote Markt (Brussel, 1695) ....................................................................................................... 32
6. Case Studie: Stadhuis Antwerpen (1561-1565) ................................................................. 33
3
,1. Klassieke- en Vroegchristelijke Architectuur
• Griekse en Romeinse bouworden
Vitruviaanse Trilogie: Esthetische (Venustas), structurele (Firmitas) & functionele (Utilitas)
Dorische orde:
- Grotere zuilen
- Geen basis of sokkel
- Zuilschacht die naar boven toe versmalt (Stevigheid en minder materiaalgebruik)
- Gecannuleerde zuil (Cannelure of groef)
- Eenvoudig kapiteel, zonder verdere decoratie
- Mannelijke connotatie
Ionische orde:
- Slankere zuilen
- Basis of sokkel
- Voluutvormig kapiteel (spiraal of krul)
- Vrouwelijke connotatie: Rijkelijke, meer nature vrouw
Korinthische orde:
- Meest geornamenteerde zuilenorde
- Hoge zuilenbasis
- Kapiteel gedecoreerd met acanthusbladen
- Vrouwelijke connotatie: Jong meisje
Door hun connotatie en structurele kenmerken worden de ordes ook altijd in dezelfde specifieke
volgorde per bouwlaag opgebouwd. (Eerst Dorisch, dan Ionisch, dan Korintisch)
• Grieks en Romeins hoofdgestel van een portiek of portico
Fronton (H): Bekroning van een gevel, venster of ingang naar klassieke trant door een driehoekig of
segmentvormig lichaam.
Timpaan (G): Het (driehoekig) gevelveld binnenin het fronton, tussen de kroonlijst en de schuin
oplopende daklijsten van een gebouw, vaak versierd met beeldhouwwerken.
Akroterion (I): Gebeeldhouwd ornament op de top en/of aan de hoeken van een fronton of timpaan
Kroonlijst of corniche (F): In de klassieke architectuur spreken we van de bovenste uitspringende
lijst van het hoofdgestel.
Fries (E): In de klassieke architectuur spreken we van het horizontale deel tussen
de kroonlijst en het architraaf.
- Triglief: Verticale versiering. (Referentie naar houten balkenkop)
- Metope: Vlak tussen de trigliefen. (Soms met gesculpteerde of geschilderde versieringen)
- Guttae: Druppelvormige versieringen onder het fries. (Referentie naar de spijkers)
Architraaf (D): Hoofdbalk, het onderste gedeelte van het hoofdgestel
Kapiteel (C = Abacus of dekplaat / B: Echinus of hals): Kopstuk van een zuil, in het algemeen
om de gedragen last op een smaller draagvlak over te brengen
Zuil (A): Pijler, vrijstaand dragend bouwdeel waarvan de horizontale doorsnede een cirkel is
4
, • Parthenon (Athene, 5e eeuw V.C.)
Tempel toegewijd aan ‘alle goden’. (polytheïstische cultuur)
Kenmerken:
- Rechthoekig grondplan met peristyle
- Gebruik van basisgeometrie zoals de cilinder, kubus en balk (Rationele architectuur)
- Symmetrische opbouw
- De Intercolumnium (de tussenruimte van twee zuilen) is steeds gelijk
- Strikte scheiding tussen de cella (religieuze) en de schatkamer (economische)
- Peripteros: Griekse tempel waarbij de cella geheel omgeven is door één rij vrijstaande zuilen
Schatkamer: Plaats voor de bewaring van giften aan de priesters.
Cella: Plaats voor de verering van de goden. (cultus)
Peristyle of zuilengalerij: Vaak rond het centrale gedeelte van een tempel of rond een binnenplaats.
Vestibule: Inwendig toegangsportaal, overgangsruimte tussen publiek-semipubliek-privaat.
• Erechtheion (Athene, 421-406 V.C.)
Tempel met een aaneenschakeling van drie verschillende volumes. (Complexere opbouw)
Noordelijk volume: Vestibule die toegang biedt tot dubbele cella en bibliotheek
Zuidelijk volume: Kariatidetribune
Kariatide: Zuil in de vorm van een vrouwenlichaam
Atlant: Zuil in de vorm van een mannenlichaam
Tijdens de Perzische oorlog steunden de Karyanen de Perzen. Toen de Grieken uiteindelijk de oorlog
tegen de Perzen gewonnen hadden, werden de Karyanen daarvoor gestraft. De Karyaanse mannen
werden gedood en de vrouwen werden tot slaaf gemaakt. Vandaar worden ze in beeldhouwwerken
afgebeeld dat ze als straf de 'eeuwige' last van hun verleden meedragen.
Oorspronkelijke beelden zijn uit de site weggehaald omdat ze fragile zijn (veel fijnstof en toerisme),
en zijn nu ondergebracht in het museum van de Akropolis.
• Tempel van Vesta (Rome, 7de eeuw V.C.)
Tempel toegewijd aan de god Vesta. (God van het haardvuur, het huiselijke, het gezin)
Kenmerken:
- Korintische zuilen (De jonge vrouw, Vesta)
- Tholos: Cirkelvormig Grieks of Romeins gebouw met koepelvormig dak
- Centraalbouw: Gebouw met een centrale aanleg. Een bouwwerk dat is gericht op een
centraal punt, meestal met als plattegrond een cirkel, vierkant of ellips
• Maison Carrée (Nïmes, 1e eeuw)
Kenmerken:
- Cella staat niet centraal / peristyle is maar deels aanwezig
- Schatkamer ontbreekt
5
