Strafrechtelijk sanctierecht: samenvatting HC’s + opzoekingswerk:
relevante info/vragen + belangrijke elementen uit teksten READER + casus
IRP en ERP
Inhoud
HC 1. Inleidend Hoorcollege.......................................................................................................5
HC 2. Waarom en hoeveel straffen we?.....................................................................................9
HC 4. Documentaire over gevangeniswezen + opdracht 1.......................................................11
Het leven in de gevangenis 1992: wat is er (niet) veranderd?.............................................11
Opdracht 1 Sanctierecht.......................................................................................................12
HC 3. Mini-geschiedenis strafrechtelijk sanctioneren..............................................................15
Traditionele voorstelling van de ontwikkelingsgang van het strafrecht..............................16
1: strafrecht als privaat recht............................................................................................16
2: strafrecht wordt publiekrecht.......................................................................................18
3: kenmerken strafrecht in Frankrijk tijdens ancien regime.............................................19
Ontstaan van het moderne strafrecht..................................................................................20
A: hervormers – filosofische en pragmatische motieven.................................................20
B: Franse revolutie............................................................................................................21
C: paradox van de klassieke strafrechtstheorie................................................................21
Belangrijke elementen uit tekst (reader):.............................................................................21
HC 7. Geschiedenis van het gevangeniswezen in België..........................................................24
Bespreking van 4 grote periodes:.........................................................................................24
Samenvattend: Evolutie penitentiair regime onder invloed van de dominante stafrechts-
en penologische opvatting:...................................................................................................30
Meest recente ontwikkelingen:............................................................................................30
Conclusies:............................................................................................................................31
Belangrijke elementen uit teksten (reader):.........................................................................31
HC 6. Interne rechtspositie (1): ontstaansgeschiedenis van de wetgeving..............................33
Historische context: aanleiding tot Basiswet........................................................................33
Ontstaansgeschiedenis van de Basiswet: dia 12-18.............................................................35
De basiswet...........................................................................................................................36
HC 5 & 8. Interne rechtspositie (2&3): casus mensenrechten van gedetineerden..................40
,HC 10. Interne rechtspositie (4): commissie van toezicht en klachtencommissie...................49
Waarom beklagrecht?...........................................................................................................49
Klachtencommissie is een onderdeel van de CTRG:.............................................................50
De bevoegdheid van de klachtencommissies:......................................................................52
Toepassingsgebied beklagrecht............................................................................................53
Behandeling van een klacht:.................................................................................................54
Belangrijke beslissingen klachtencommissie........................................................................56
IRP: belangrijke elementen uit teksten in reader.....................................................................61
‘Het leven en werkklimaat in de gevangenis moeten erop vooruitgaan’.............................61
‘Gevangenen zijn geen stapelwaar: tijd voor een maximumcapaciteit voor de penitentiaire
inrichtingen’..........................................................................................................................61
‘Het klachtenrecht voor gedetineerden’..............................................................................61
‘EHRM en de strafuitvoering: de onmenselijke en vernederende behandeling van
gedetineerden’:.....................................................................................................................62
HC 9 en 11. Externe rechtspositie (1&2)...................................................................................64
Tijdslijn:.................................................................................................................................64
Vragen uit hoorcollege 11.....................................................................................................76
ERP: Belangrijke elementen uit teksten....................................................................................81
Hink, stap, re-integratie; stand van zaken met betrekking tot re-integratie voor
vrijheidsberovende straffen na Potpourri............................................................................81
Kritieken op de wet externe rechtspositie............................................................................84
nieuwe modaliteit opnemen in de WERV die uitzonderlijk kan worden geactiveerd in een
context van overbevolking?..................................................................................................86
Casus Externe Rechtspositie (academiejaar 2022-2023)..........................................................88
HC 12. Internering (1)................................................................................................................94
Rechtsgeschiedenis...............................................................................................................94
Internering: definitie en doelstellingen................................................................................95
Interneringsvoorwaarden.....................................................................................................95
Procedure: onderzoeksfase ten gronde................................................................................97
Internering van veroordeelde.............................................................................................100
HC 13. Internering (2)..............................................................................................................101
Internering: belangrijke elementen uit teksten reader..........................................................101
Tekst over de interne RP:....................................................................................................101
Tekst over complexe situaties bij de uitvoering van interneringsmaatregel.....................101
,HC 14. Vermogensstraffen: verbeurdverklaring.....................................................................102
Bijzondere verbeurdverklaring algemeen..........................................................................102
Bijzondere verbeurdverklaring bij equivalent....................................................................103
Voorwerp misdrijf...............................................................................................................103
Instrument misdrijf.............................................................................................................104
Product misdrijf...................................................................................................................105
Vermogensvoordelen misdrijf............................................................................................105
Schema: voorwerp, instrument en product.......................................................................108
Schema VV vermogensvoordeel:........................................................................................108
Rechten van derden............................................................................................................108
Cumulmogelijkheden..........................................................................................................109
Uitvoering verbeurdverklaring............................................................................................109
Praktijk................................................................................................................................109
HC 15. Alternatieve straffen (justitiehuizen)..........................................................................110
De geschiedenis van de justitiehuizen................................................................................110
Visie en doelstellingen........................................................................................................110
14 justitiehuizen..................................................................................................................110
De burgerrechtelijke opdrachten........................................................................................111
Slachtofferonthaal...............................................................................................................111
Tijdelijk huisverbod.............................................................................................................111
Strafrechtelijke opdrachten................................................................................................111
Vrijheid onder voorwaarden...............................................................................................112
Probatieopschorting en uitstel...........................................................................................112
Penitentiaire opdrachten....................................................................................................113
Elektronisch toezicht...........................................................................................................113
Gevangenisstraffen van minder dan drie jaar....................................................................114
Voorlopige invrijheidstelling...............................................................................................114
Straffen boven de drie jaar.................................................................................................114
Voorwaardelijke invrijheidsstelling.....................................................................................114
Internering..........................................................................................................................114
HC 16. Straftoemeting: maximumstraffen (plafonnering van straffen).................................115
Samenloop: definitie...........................................................................................................115
Historisch overzicht en actuele regeling.............................................................................116
, Probleemstelling.................................................................................................................119
Empirische analyse..............................................................................................................120
Ontwerp nieuw strafwetboek.............................................................................................122
HC 17. Vermogensstraffen: draagkrachtboetes.....................................................................123
Kenmerken van de geldboete: algemeen...........................................................................123
Karakter...............................................................................................................................124
Bedrag geldboete................................................................................................................124
Afhandeling geldboete........................................................................................................125
Financiële impact van de geldboete...................................................................................126
Proportionaliteit van de straf..............................................................................................126
Het dagboetesysteem.........................................................................................................127
Afsluitende bedenkingen....................................................................................................128
,HC 1. Inleidend Hoorcollege
Maatschappelijke discussie verkrachting: waarom geen hogere straffen?
1. Risico: als even hoge straffen als moord waarom dan niet slachtoffer van
verkrachting vermoorden?
2. Ongewenste effecten van de gevangenisstraf:
Hoger gevaar recidive
Gevangenis = leerschool voor criminaliteit
Problemen met re-integratie
= tegenreactie van verzwaring van de straf
= DETENTIESCHADE
Detentiehuis: waarom beter?
- Op kleinere schaal samenwonen betere begeleiding
- Doel = betere re-integratie
- Probleem/nadeel: buurt/lokale bevolking is het er vaak niet mee eens
Wanneer is het menswaardig leven van een gedetineerde in gedrang?
- Eventuele schending van artikel 3 EVRM: verbod op foltering
- Bv. reeds geoordeeld dat een cel van 9 m2 met 3 personen een schending van artikel
3 EVRM was
- wat is dan wel de aanbevolen ruimte voor een gedetineerde: zie KB 3 februari 2019:
vloeroppervlakte van minimaal 10 m2 (hierop is een afwijking van 15%
toegelaten)
raam met minimale oppervlakte van 1m2
toilet en lavabo sanitaire blok moet afgescheiden zijn
- CTRG: De Centrale Toezichtsraad voor het Gevangeniswezen (verder: CTRG) is een
onafhankelijk en onpartijdig toezichts- en adviesorgaan met als doel het respect voor
de rechten en de menselijke waardigheid van personen in detentie te garanderen.
Om dit doel te verwezenlijken wil de CTRG, onder andere door middel van
transversaal onderzoek zijn expertise verder ontwikkelen.
Zijn alle sancties van strafrechtelijke aard?
- Nee, ook: maatschappelijke afkeuring, werkloosheid, sociale afkeuring, einde relaties,
sociale media (cancelen = = sancties die buiten het recht vallen
- Niet alle strafrechtelijke sancties zijn ook straffen bv. internering en
verbeurdverklaring = GEEN STRAFFEN
Gasboetes = grijze zone: gemengde inbreuken
o Bv. atomium beklimmen = niet strafrechtelijk verboden, maar wel in
gemeentereglement dus wel een sanctie (maar geen strafrechtelijke
sanctie en dus ook geen straf)
o Bv. sluikstorten ook gasboete, maar ook strafrechtelijk sanctioneerbaar
strafrechtelijke sanctie voor mogelijk (want ook strafbaar gesteld in Sw.)
,YouTube schorst inkomsten van beschuldigde. Is YouTube gehouden door het vermoeden
van onschuld?
- Het vermoeden van onschuld geldt in de eerste plaats voor rechters die straffen
uitspreken
- Bedrijven mogen dus maatregelen nemen
Waaraan moet een straf beantwoorden?
1. Proportioneel in verhouding met de ernst van de feiten (sociale media = vaak niet
proportioneel)
2. Persoonlijk straffen moeten persoonlijk zijn bv. verkeerde persoon belaagd
uitbater van de winkel Schild en Vriend (had niets te maken met de organisatie Schild
en vrienden)
Doelstellingen van het vak:
,Alle casussen/problemen/situaties/vragen zelf op zoek gaan naar antwoorden
Vragen die in de les worden gesteld, opdrachten uit les of op Toledo
Waarom is de maatschappelijke context belangrijk voor strafrechtelijk sanctierecht?
- Bv. Dutroux: heeft heel wat veranderingen in de wet teweeg gebracht meer
belang voor rechten slachtoffers
- Bv. 9/11: meer wetten aangenomen met focus op veiligheid
Ontwerp nieuw strafwetboek:
- Strafdoelen zouden mee opgenomen worden in het nieuwe strafwetboek
- Wat zouden die strafdoelen kunnen zijn?
Preventie
Re-integratie
Afschrikkend effect
Herstel van maatschappelijke schade
Vergelding: iemand beboeten voor zijn daad of wraak van de samenleving (het
moet wel proportioneel zijn)
Bescherming maatschappij
Terbeschikkingstelling van de strafuitvoeringsrechtbank
- 4 elementen/strafdoelen voor toekomst:
1. Uiting geven aan de maatschappelijke afkeuring
2. Bevorderen herstel van maatschappelijke schade
3. Re-integratie en rehabilitatie bevorderen
4. Beschermen van de maatschappij
Waarom wordt preventie niet in de wet opgenomen?
- Preventief effect is heel beperkt er is veel onderzoek naar gebeurt, maar de
preventieve factor blijkt te verwaarlozen het werkt niet zo preventief als we
zouden willen
- Hoe komt dat? het recht is complex en vaak weten mensen niet wat hen boven het
hoofd hangt. Het idee van preventie vertrekt vanuit het idee dat mensen heel
beredeneerd zijn, MAAR aan veel misdrijven is er niet veel redenering, niet alle
daders staan er rationeel bij stil
Waarom vergelding of wraak niet opgenomen als strafdoel in het wetboek?
- Het leeft wel in de samenleving, maar
- Vergelding/wraak vermindert op geen enkele manier de eigen pijn het deelt enkel
pijn uit aan dader en die pijn wordt ook uiteindelijk weer doorgegeven + wraak
nemen is op zich zelf een misdrijf er kan een eindeloze keten van wraak en
wederwraak ontstaan (bv. bloedwraak) die de totale hoeveelheid pijn doet
toenemen
,Wat is de evolutie die we zien als we kijken naar de geschiedenis van de bestraffing?
- We zijn bestraffing gaan humaniseren verder in HC 3 en 5
Wat komt er aan bod in de volgende Hoorcolleges:
Nota: vaak zijn er mensenrechtenproblemen op vlak van interne rechtspositie: zoals
gedetineerden die hun studie niet kunnen afmaken, te kleine cellen, ongestoord bezoek
standaard nummer 69,… opzoekingen rond mensenrechtenproblemen
Nota: externe rechtspositie heeft betrekking op de celstraffen: vandaag relevant zijn de
korte celstraffen die effectief uitgevoerd worden + nieuwigheden in het onderwijs +
detentiehuizen/transitiehuizen + enkelbanden (nieuw: waarschuwing slachtoffers als dader
in de buurt is) zeker rond opzoeken
Nota: internering eindelijk in beweging
Nota: alternatieve straffen: werkstraffen, straf onder ET, probatie als autonome hoofdstraf?
Verhouding tot andere straffen en modaliteiten van strafuitvoering?
Nota: vermogensstraffen: geldboete nood aan draagkrachtkoppeling?
Verbeurdverklaring: raakt ook onschuldigen (of niet-veroordeelden): bestraffing,
herstelmaatregel of beveiligingsmaatregel?
,HC 2. Waarom en hoeveel straffen we?
Waarom straffen we: waarom coronaboetes?
- Vaak regel naleven omdat we die goed vinden, niet uit angst voor de boete
- De boete moet al hoog genoeg zijn dat je het niet meer doet
Ontrading/ontradend effect: voorkomen van nieuwe misdrijven zo bang van
straf dat het men niet meer zou doen
2 vormen van ontrading:
o Individuele ontrading: persoon gaat het niet meer doen
o Generale of algemene ontrading
Gevaar van gasboetes?
- Gemeente beslist ook onterechte boetes?
- Overheid afhankelijk van bestraffing
Taboe rond gevangenis:
- Veel relaties breken af door gevangenisstraf
- Stigma over het feit van in een gevangenis gezeten te hebben
Zware criminelen in EBI mogen nog minder bellen en bezoek ontvangen: waarom?
- In een EBI (extra beveiligde eenheid) zitten vaak drugscriminelen
- Men wil vermijden dat ze hun zaakjes voortzetten vanuit de gevangenis, want zelfs
vanuit de gevangenis blijven ze een gevaar voor de maatschappij
Waarom zou een gedetineerde recht hebben om naar porno te kijken?
- Als het in de buitenwereld is toegelaten, kan je het dan wel nog in de gevangenis
verbieden en met welke motivering? Want de straf op zich is daar opgesloten zitten,
andere rechten dan ook inperken en waarom?
- Eigenlijk zoveel mogelijk toestaan zodat de gevangenen een zo normaal mogelijk
leven hebben en klaargestoomd zijn voor terugkeer naar de maatschappij
Stelling: gevangenissen zouden gemend moeten zijn:1
- Waarom wel:
Omdat dit de realiteit van de buitenwereld weerspiegelt
Het zou voordelen hebben op gebied van bewaking goedkoper
- Waarom niet
Ander denkpatroon vrouwelijk personeel is veel empatischer: Onderzoek en
ervaring wijst uit dat zowel mannen als vrouwen zich in een gemengde
behandelgroep anders gedragen dan wanneer ze gescheiden werken aan hun
herstel. Bovendien is het denkpatroon van mannen en vrouwen anders.
Probleem: maar 5% van de gedetineerden zijn vrouwen
Stelling: straf/strafmaat moet men kunnen onderhandelen: plea-bargaining
1
https://www.rtlnieuws.nl/editienl/artikel/1945296/een-kijkje-de-vrouwenvleugel-waarom-zitten-ze-apart
, - Voordelen:
Een veroordeling wordt verzekerd + kosten van het proces worden gereduceerd
Het leidt tot relatief weinig twijfel omtrent de schuldvraag
- Nadelen:
Het leidt niet altijd tot het meest rechtvaardige resultaat
Men zou het veel vaker toepassen omwille van andere factoren: werkdruk
betrokken actoren, kostprijs procedure, sociale perceptie en dergelijke
Mogelijkheden in België van plea-bargaining:
- V.S.B.G. staat voor “verval van de strafvordering tegen betaling van een geldsom”,
maar (ondanks de bezwaren van de Raad van State) wordt vaak gesproken over
‘minnelijke schikking’. Het is een facultatief alternatief voor de vervolging in handen
van het openbaar ministerie, waarbij de strafvordering vervalt door het betalen van
een geldsom. Deze mogelijkheid is natuurlijk aan bepaalde voorwaarden gekoppeld:
de strafvordering moet instelbaar zijn, maar mag nog niet ingesteld zijn, de
bestraffing voor het misdrijf mag de vijf jaar gevangenisstraf niet overschrijden en
het openbaar ministerie moet van mening zijn dat geen vrijheidsstraf dient
gevorderd te worden. Bovendien moet de schade aan het slachtoffer vergoed
worden, minstens moet de aansprakelijkheid erkend worden.
Voordelen: sneller / ontlasting gerechtelijk apparaat
Nadelen: minnelijke schikking moet niet gemotiveerd worden en de externe
controle op strafzaken is afwezig de openbaarheid in deze gevallen niet
aanwezig + de mogelijkheden van verdediging in dergelijke gevallen zeer beperkt
- Bemiddeling in strafzaken: Artikel 216ter Sv. laat sinds 1994 de bemiddeling toe in
strafzaken. Hierbij kan het parket de dader oproepen om tot een oplossing te komen
zonder de strafvordering in te stellen, hoewel dat wel mogelijk zou zijn. Indien er een
geïdentificeerd slachtoffer is, wordt deze mee betrokken in de gesprekken, waarbij
ook de bijstand van een advocaat mogelijk is. Qua strafmaat moet het openbaar
ministerie van oordeel zijn dat er geen straf zou gevorderd zou worden die langer is
dan twee jaar correctionele gevangenisstraf, zodat de hoogste strafmaat die men in
de wet mag terugvinden om bemiddeling mogelijk te maken vijftien tot twintig jaar
opsluiting is. Gezien de specificiteit van dit instrument worden procureurs en
substituten bijgestaan door bemiddelingsassistenten van de Dienst Justitiehuizen.
- Cijfers: 73,96 % van de zaken geseponeerd wordt. 4,23 % van de zaken wordt
effectief doorgestuurd naar de rechter. Het aantal zaken dat wordt afgehandeld met
V.S.B.G. en strafbemiddeling is nog veel lager, respectievelijk 0,79 en 0,2 %. We
krijgen een genuanceerder beeld wanneer we tellen per verdachte; het aantal
seponeringen daalt tot 54,25 % en 10,7 % van de zaken komt voor de rechtbank. 1,45
% van de zaken wordt opgelost met een minnelijke schikking en strafbemiddeling
gebeurt in 0,48 % van de gevallen.2
2
https://www.law.kuleuven.be/apps/jura/public/art/39n3/decaigny.pdf
