CRISISHANTERING
DEEL 1: BASISKENNIS
1 WAT IS AGRESSIE EN GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG
Geweld: bewust
Agressie: bewust en onbewust
Agressie en grensoverschrijdend gedrag
• Ondermijnt persoonlijke ontwikkeling, het welbevinden en het gezamenlijk
recht op vrijheid en geluk.
Geweld en agressie
• Schaadt relaties, ondermijnt zelfvertrouwen en gezag, haalt de
groepsdynamiek onderuit, verzuurt de samenwerking en het samenleven
en ontwricht organisaties en gemeenschappen.
Agressie, grensoverschrijdend gedrag en geweld voorkomen
• Brede integrale aanpak, oefening en training
• Scherpe blik, een gedragen visie en beleid, een stevig zelfwaardegevoel en
specifieke verbale en non-verbale vaardigheden
• Openheid, deskundigheid, moed, tijd en inspanningen
1.1 HET BOS EN DE BOMEN; WOORDEN VOOR AGRESSIE EN
GRENSOVERSCHRIJDEND GEDRAG
De verschillende begrippen groeien vaak mee met de maatschappelijke realiteit.
Geweld binnen gezinnen en relaties; partnergeweld, intrafamiliaal geweld, huiselijk
geweld, eergerelateerd geweld, kindermishandeling, oudermishandeling, stalking,
gaslighting of intergenerationeel geweld.
Geweld op straat; hooliganisme, verkeersagressie, straatintimidatie, zinloos geweld en
schoolgeweld.
Nieuwe maatschappelijke problemen; sextortion, grooming, steaming, mobbing, happy
slapping, cyberbullying en gendergerelateerd geweld.
Grensoverschrijdend gedrag
• Gedrag waar iemand last van heeft
• Er w een grens overschreden, een fysieke of psychische grens
• Grenzen zijn voor iedereen anders (vaak bepaalt door referentiekader)
• Werkvloer; Welzijnswet (welzijn bij werknemers)
Agressie is niet per definitie negatief, agressie kan ook positief zijn, een
kracht
Bv. op de voetbal kan je agressie gebruiken om jezelf en de andere spelers
te stimuleren
Agressie is ook nodig om ons te handhaven in de omgeving.
Agressie (Gryson en De Waele)
• Positieve innerlijke kracht, gericht op evenwicht en vooruitgang.
• Agressie als levensdrift, goesting, gaan voor belangrijke kwesties, kracht,
competitie ... waarbij geen schade w berokkend aan anderen, is niet
destructief
Niet-destructieve vorm van agressie → ‘speelse’ agressie
1
, • Fantasiespel van kinderen waarin agressie een belangrijke plaats inneemt
en waardoor ze ook leren om deze energie een plaats te geven
1.2 DOOR WELKE OGEN KIJKEN WE: EEN WELOVERWOGEN DEFINITIE
De Wereldgezondheidsorganisatie hanteert een brede definitie van geweld: ‘het
intentioneel aanwenden van dreigen met fysieke of psychologische macht of kracht, ten
aanzien van zichzelf, een andere persoon of tegen een groep of gemeenschap en wel zo
dat er sprake is van of een reële kans bestaat op het toebrengen van kwetsuren, de
dood, psychologische schade, een problematische ontwikkeling of deprivatie.’ (niet
vanbuiten)
Agressie w in de literatuur vaak omschreven als ‘gedrag waarbij iemand de
bedoeling heeft om de andere persoon schade te berokkenen’
• Is in praktijk moeilijk werkbaar → achterhalen wat iemand bedoeling is, is
in de realiteit vaak niet mogelijk (= interpretatie vd feiten)
• Maar agressie kan, ook wanneer het niet de bedoeling was, toch schade
toebrengen aan anderen. (vb p18)
Met een definitie die enkel kijkt naar gedrag dat doelbewust ingezet is om
iemands grens te overschrijden, blijven heel wat situaties onder de radar.
Daarom definiëren we agressief, gewelddadig of grensoverschrijdend
gedrag vanuit het standpunt vh slachtoffer
Op die manier w er gehoor gegeven aan zij die door niet-intentionele
agressie schade ondervinden
Definitie: ‘agressie is gedrag waarbij een persoon schade toebrengt aan
materiaal of de psychologische of fysieke grenzen overschrijdt van zichzelf of van
een ander persoon’
Het effect vh gedrag op het slachtoffer is het uitgangspunt
• Wat ervaren wordt als ‘schadelijk’ of ‘grensoverschrijdend’ is subjectief
• Je bewustzijn van deze subjectiviteit is een belangrijk uitgangspunt als je
met agressie aan de slag gaat (vb p20)
o Hierdoor heb je meer inzicht in waarden en normen van je doelgroep
o Hierdoor kan je het gedrag van je doelgroep ook beter relativeren
Het referentiekader van een persoon bepaalt vaak hoe je reageert op agressie
(zowel mentale als fysieke reactie).
Grensoverschrijdend gedrag naar jezelf toe, is destructief gedrag dat gericht w op
de eigen persoon.
Bv. zelfverwonding, automutilatie, zelfmoord, druggebruik, anorexia,
comadrinken...
Gevaren
• In bepaalde beroepsgroepen bestaat het gevaar dat er gewenning
optreedt en dat je grensoverschrijdend gedrag als ‘normaal’ gaat
beschouwen en ‘horend bij de job’
Bv. iemand scheld je altijd uit, je bent dit gewoon, je hoort dit niet meer,
het is normaal...
o Kan leiden tot verregaande tolerantie van storend gedrag en kan
ertoe bijdragen dat er niet meer kritisch w gekeken naar wat er
gebeurt en hoe agressie voorkomen of verminderd kan w
2
, o Geld vooral bij lichtere vormen, maar ook lichte vormen van
agressie hebben grote impact op je welbevinden
• Het kan helpen om bij elke situatie te luisteren naar je gevoelens en je
intuïtie. Het gevaar bestaat dat je pas reageert op agressief gedrag op
het moment dat je echt bang bent. Hierdoor zul je bepaalde uitingsvormen
van agressie (bv. schuldinductie: ‘ik gooi me van de brug als je dat niet voor
mij doet) niet herkennen.
o Agressie w daardoor ook gekoppeld aan een persoonlijk gevoel van
falen
o Als je merkt dat je bang bent, noem je de mensen met wie je werkt
vaak agressief
o Wie bang is, wordt vaak gekleurd in zijn denken en handelen
o Het risico is groot dat de bespreekbaarheid van ervaringen daardoor
afneemt
1.3 ONZE KIJK OP AGRESSIE
Voor professionals uit de zorg, welzijn en onderwijs die op zoek zijn naar tools
kunnen deze uitgangspunten een ondersteuning zijn.
Bv richtvragen: wat kan helpen agressie beter te begrijpen, wat is nodig om bewuster om
te gaan met agressie
Vier uitgangspunten
• 1e = veiligheid
• 2e en 3e = samenspel v verschillende factoren
• 4e = communicatievorm
1.3.1 UITGANGSPUNT 1: STRUCTURELE VEILIGHEID NAAST RELATIONELE
VEILIGHEID
Omgaan met agressie = aandacht hebben voor veiligheid
• Structurele veiligheid = belang van duidelijke werk- en leef
structuur
• Relationele veiligheid = noodzaak van vertrouwensrelaties
⇒ basisvoorwaarden om agressie-incidenten te voorkomen of professioneel te
hanteren
STRUCTURELE VEILIGHEID
• Alles wat samenhangt met procedures, afspraken, flowcharts en
geschreven en ongeschreven regels die in een organisatie gehanteerd w
om de samenwerking te optimaliseren.
Het gaat vooral over geschreven en ongeschreven regels bij
onduidelijkheden
• Uit onderzoek (Miller) blijkt dat het hanteren van te veel regels tot
inefficiëntie leidt.
• The Magic Number Seven
3
, o Het is niet eenvoudig om meer dan 7 zaken te onthouden
o Hierdoor maken we keuzes om de regels te onthouden die het
dichtst bij onze eigen waarden en normen liggen (je kan een
regel pas naleven als je er zelf een beetje achter staat →
intrinsieke motivatie)
o Daarom moet elke organisatie ong. 7 regels hebben die
betrekking hebben op een constructief leefklimaat die voor
iedereen duidelijk zijn en eenduidig gehanteerd w
• Tweede kanttekening
o Bij het stellen van regels ontstaat er vaak verwarring
o Regels hebben als doel grenzen aan te geven + veiligheid te bieden
o Er zijn veel discussies doordat veel mensen een andere visie hebben
op grenzen
→ persoon vertrekt vanuit eigen referentiekader met eigen
normen en waarden
o Als we in professionele context praten over regels en afspraken, is
het belangrijk om persoonlijk item op stop te zetten en te denken
vanuit een professioneel referentiekader bv waar heeft de
jongere ondersteuning nodig
o We vertrekken vanuit het belang van de ander
o Op die manier w focus gelegd op professioneel handelen, waarbij
men nadenkt over professionele grenzen en waarbij er een
teamdenken ontstaat over regels en grenzen
Teamdenken brengt rust = structurele veiligheid
RELATIONELE VEILIGHEID
• Relaties zijn essentieel onderdeel vh menselijk bestaan (Bowbly)
• Relatie is voedsel voor de geest
o Zonder relaties brengen we ons psychisch welzijn in gevaar
• Mensen hebben behoefte aan relaties, ook al zijn deze relaties destructief
• ‘ik heb liever negatieve aandacht, dan geen aandacht’
o Elk mens is op zoek naar relaties en wil alles in het werk stellen om
ergen bij te horen, ook al heeft dat als gevolg dat deze relaties geen
constructieve verbindingen zijn en destructieve gevolgen
hebben voor de persoon
Bv steeds terug gaan naar je mishandelende man
• Een relatie kan je niet loskoppelen van vertrouwen
• We zijn pas gelukkig als onze relaties ook veilig zijn
o Hier is vertrouwen voor nodig: kunnen vertrouwen dat hij de relatie
niet zal schaden
o Vertrouwen geven betekent risico’s nemen
Als je iemand vertrouwd, ga je je kwetsbaar opstellen
o Wanneer we geleerd hebben dat je mensen kan vertrouwen, is onze
veerkracht op relationeel vlak groot
o Wanneer je vaak gekwetst bent of vaak bent getroffen door onrecht,
ontstaat fundamenteel wantrouwen →veerkracht op
relationeel vlak w miniem en wantrouwen neemt bovenhand
o Bij mensen die zich vaak agressief opstellen, is er vaak een
fundamentele angst: angst om er niet bij te horen
4
