RECHT
HOOFDSTUK 1: WAT IS RECHT?
1.DE NOODZAAK VAN REGELS
De mens is een sociaal leven, om te kunnen samenlaven zijn regels nodig voor;
- Nood aan rechtsbescherming
- Nood aan orde
- Nood aan rechtszekerheid
Regels zijn dynamisch, in de SL w permanent regels opgesteld en gewijzigd.
In een ideale situatie zou iedereen de regels billijk en rechtvaardig moeten vinden, consensus. Maar
voortdurend ontstaan meningsverschillen en conflicten over de interpretatie van regels
2.HET ONTSTAAN EN DE ONTWIKKELING VAN RECHT
2.1 ONTSTAAN VAN RECHT
Nabije Oosten (Rond 3500 v.Chr.): schrift uitgevonden, heersers konden over staten regels
schriftelijk vastleggen. Zo konden regels vlugger en over grote afstand bekend w gemaakt.
Mesopotamische Rijk (2100 & 1700 v.C): kleitabletten of op steen gegraveerde wetten
- Bv. zuil met ‘wetboek’ van koning Hammoerabi (1780 v.Chr.), dit ‘wetboek’ regelde thema’s
zoals slavernij, misdaad, huwelijk. (citaat “oog om oog, tand om tand”)
Naast religie werd aangenomen dat recht v goddelijke oorsprong kwam en ‘Gods wil, wet was’, maar
het waren farao’s, koningen, keizers ... die hun onderdanen voorhielden dat ze macht rechtstreeks
van goden kregen. Hierdoor schreven zij voor hoe onderdanen met elkaar moesten omgaan.
Regels zijn in loop v. geschiedenis ontstaan door traditie.
- Gewoonterecht was belangrijkste bron v. recht en bestond uit ongeschreven regels die van
generatie op generatie werden overgedragen.
Men zocht naar regels zodat het samenleven geordend kon verlopen politieke, administratieve
en gerechtelijke instellingen kregen taak rechtregels te formuleren, uit te voeren, toe te passen, te
handhaven en evt. af te dwingen
Wereldoorlog II (1939-1945): machthebbers zagen dat oorlog tot catastrofe leidt op humanitair,
economisch en politiekvlak. Om te vermijden dat dit nog gebeurd werd op internationaal niveau
samengekomen en ontstonden er oa. mensenrechten
2.2 RECHT IS DYNAMISCH EN COMPLEX
1
,Recht is dynamisch en complex, het is een weerspiegeling van wat er leeft in de SL en zal steeds
veranderen bv. opkomst sociale media; wetten over verspreiden van naaktfoto’s, de regering die
wetten moet maken over coronacrisis.
Door complexiteit; Juridisering van samenleving; het belang v recht en regels neemt alsmaar toe
(bv België zijn er al 10 rechtstakken) in zorg juridisering; toenemende regulering v maatschappelijke verhoudingen
Nadeel: er w abstractie gemaakt van concrete omstandigheden
Voordeel: de rechtsbescherming en mogelijkheid tot emancipatie voor de cliënt in de zorg
(client bevind zich in ongelijke machtsverhouding en situatie, door nood aan zorg is hij afhankelijk en
staat hij in positie als zorgvrager kwetsbaar moet beschermd worden)
2.2.1 RECHT VS GODSDIENST
De regels in de godsdienst worden geacht van goddelijke oorsprong te zijn (vs. Regels die van
overheids wege w opgelegd).
Het betreft Gods aan de mensen geopenbaarde wil. Godsdienst omvat voorschriften m.b.t. de
verhouding tss mensen onderling en tss de mens en God. Bij niet-naleving sanctie vanwege
religieus gezag en ultieme goddelijke rechtvaardigheid
In niet-geseculariseerde SL bestaat er geen strikte scheiding tss rechtsregels en godsdienstige regels.
Er is geen scheiding tss Kerk en Staat.
In geseculariseerde SL; Belgisch recht gaat uit v scheiding tss Kerk en Staat. Scheiding is niet absoluut,
ze is voorzien van financiering vd erkende diensten (erkenning v erediensten & financiele toelagen vanuit overheid)
in grondwet staan principes inzake verhouding tss kerk en staat; bv vrijheid v levensbeschouwing,
vrijheid van eredienst
2.2.2 DE VERHOUDING TSS RECHT EN MORAAL
Rechtsnormen gelden algemeen; zijn geschreven en afgekondigt; kunnen w afgedwongen en
gesanctioneerd.
De morele norm heeft die algemeenheid als noodzakelijk kenmerk niet; waarden & normen die men
persoonlijk belangrijk vind; kan algemeen zijn maar ook persoonlijk-individueel. De bron van de
moraal is de mens zelf (bron vh recht = overheid, bron v godsdienst/religie = goddelijk gezag)
De sanctie van rechtsnorm is duidelijk en moet omschreven zijn in wetteksten, voor vele morele
normen is er geen sanctie (wel schuldgevoel, wroeging)
Onze SL huldigt het ethisch pluralisme; er zijn verschillende opvattingen over bepaalde thema’s zoals
over euthanasie, abortus. Rechtsregels kunnen wel overeen stemmen met moraal, omdat daar
ethisch consensus bestaat; meerderheid van de mensen hebben deze mening
2
,Soms stroken rechtsregels niet met iemands moraal, maar w ze wel toegelaten door wet bv abortus
Een rechtsregel kan een burger verplichten tot wat hij immoreel vindt bv belastigen betalen ter
financiering vd aankoop van wapens
3. EEN DEFINITIE VAN HET RECHT
Er is geen universele definitie. Recht is product v samenlevingsverbanden in bepaalde gemeenschap
Recht is het geheel van bindende regels, opgesteld door de SL, waardoor belangen van enkelingen
die in gemeenschap leven geordend w dmv sociale dwang.
3.1 EEN GEHEEL VAN BINDENDE REGELS
Het recht is pakket v bindende regels; geschreven, ongeschreven, nationale en internationale regels
Rechtregels formuleren een:
- Gebod: iets wat je moet doen bv. schade vergoeden, iem in nood helpen
- Verbod: iets wat in de wet staat dat je niet mag doen bv: diefstal, moord...
- Belofte; bv. recht op arbeid, sociale zekerheid
- Laten handeling toe; bv. schenking
gaat niet om suggesties of aanbevelingen
Rechtsregels bepalen hoe het moet en verschillen zo vd wetenschappelijke regels die zoekt hoe het is
Rechtsregels verschillen v morele regels en religie doordat ze kunnen w afgedwongen door
georganiseerde instanties die maatregelen en sancties kunnen opleggen
Bij morele regels ontbreekt de georganiseerde structuur om ze af te dwingen, deze morele regel kan
dus niet w afgedwongen dmv juridische straffen omdat ze niet vastliggen in de wet
3.2 OPGESTELD DOOR DE SAMENLEVING
Systeem van vrije verkiezingen waardoor regels opgesteld w door vertegenwoordigers van SL.
De staat is de rechtsgemeenschap bij uitstek:
- Wetgevende macht: Staat maakt nieuwe rechtsregels via wetgeving
- Uitvoerende macht: Staat maakt toepassing v rechtsregels mogelijk d.m.v. regering en
administratief apparaat
- Rechterlijke macht: Staat past de rechtsregels toe in zijn rechtbanken bij geschillen
Niet alleen de Staat is verantw. voor de creatie van recht, ook andere rechtsgemeenschappen (op
Vlaams, Waals en Brussels niveau) en de lokale besturen (provincies, gemeentes) maken recht
Door straffen aan bepaalde gedragingen te koppelen kan je rechtsregels afdwingbaar maken. Rechtsregels 3
kunnen dus afgedwongen w dmv straffen
, Burgers nemen deel aan staatsbestuur en creatie van recht via het kiesrecht; laat burgers toe om te
stemmen. Er is in Belgie een opkomstplicht, iedereen vanaf 18 moet naar de stemming gaan als hij
aan voorwaarden voldoet. Wij hebben dus impact op de regels die onze SL ordent
Vroeger; kiesrecht was voor rijke klassen, arbeiders hadden geen stemrecht. Algemeen stemrecht is
later ingevoerd voor mannelijke bevolking 1 man 1 stem. Vrouwen werden lang uitgesloten
Onze staatsvorm is een democratie, in het parlement zetelen vertegenwoordigers die wij verkozen
hebben wetgevend orgaan; rechtsregels formuleren of aan gewijzigde omstandigh. aanpassen
Het uitvoerend orgaan zal deze wetten daarna uitvoeren
De deelname is belangrijk omdat de overheid zo onze rechten en belangen beschermt. Onze
rechtsregels ontlenen dus hun gelding aan de wil vd maatschappij
3.3 HET DOEL VAN HET RECHT IS DE SAMENLEVING ORDENEN EN IN STAND HOUDEN
Recht moet het samenleven vd mens met andere mensen leiden
Recht en rechtregels zijn ontstaan omdat er nood is aan organisatie & orde. Indien er geen regels
zouden zijn bestaat de kans op chaos, rebellie, anarchie of eigen willekeur wanorde.
Filsofen zoals Hobbes, Locke en Rousseau stelden dat als alle overheidsinstellingen zouden wegvallen
en mensen zonder toezicht zouden komen zitten dat ze dan terugvallen in hun natuurtoestand;
- Erg gevaarlijk tenzij we ervan uitgaan dat mensen van nature welwillend zijn en zonder
instituties kunnen samenleven
- Natuurtoestand zal leiden tot nastreven van eigenbelang ten koste van elkaar oorlog
- Filosofen v maatschappelijk verdrag of sociaal contract stellen dat samenleven enkel kan door
onderlinge afspraken collectieve beslissing om zich aan regels te houden
levert de legitimatie vd overheid op
Er zijn beperkingen in onze rechten/vrijheden ifv algemeen belang; beschermd w als onze
rechten w geschonden
Het is noodzakelijk dat recht aan bepaalde kwaliteitsvereisten doet zodat de SL w geordend. Ze
moeten rechtszekerheid bieden, rechtvaardig en doeltreffend zijn. Er dringt bij wetgever een
juridisch pluralisme op waardoor uiteenlopende opvattingen zoveel mogelijk gerespecteerd moeten
w maar waarin hij wel keuze moet maken.
Rechtsregels ordenen dus hele maatschappelijke leven, waarin we zowel rechten als plichten hebben
die ons rechtszekerheid/rechtsbescherming bieden.
3.4 AFDWINGBAARHEID VAN HET RECHT
Naast wetgevend orgaan (regels opstellen, formuleren en aanpassen) en uitvoerend orgaan (wetten
en decreten uitvoeren) is er de rechtelijke macht voor sanctionering vd overtredingen vd rechtsregel
Democratie; demos = volk, kratein = heersen volk heerst
4
