Geschiedenis van de internationale
betrekkingen in het Ancien Régime
Samenvatting | Prof. René Vermeir | 2023-2024
,Inhoudsopgave
VROEGMODERNE AUTEURS over aspecten v. diplomatie en internationale betrekkingen ............................................ 3
TIEN AANDACHTSPUNTEN in vroegmoderne traktaten over diplomatie ........................................................................ 8
VIDEOCOLLEGES ............................................................................................................................................................. 11
Videocolleges: Cultuur en diplomatie ......................................................................................................................... 11
Videocolleges: Vrede v. Utrecht (1713) en het principe v/d Balance of Power ......................................................... 19
BESPREKING TEKSTEN .................................................................................................................................................... 25
Alberico Gentili: De legationibus libri tres (1585) – over de onschendbaarheid v. ambassadeurs ............................ 25
Correspondentie tss Barberini (1597 – 1679) en nuntius Lagonissa (1585 – 1659) ................................................... 27
Jean de Villiers Hotman (1552 – 1636): L’Ambassadeur (1603) – over de perfecte ambassadeur ............................ 30
HOOFDSTUKKEN ANDERSON, The Rise of Modern Diplomacy, 1450 – 1919 (1993) ..................................................... 44
Hoofdstuk 1: The ‘New Diplomacy’ of the fifteenth and sixteenth centuries ............................................................ 44
Hoofdstuk 2: Old regime diplomacy at its heights, ca. 1600 – 1789 .......................................................................... 51
THEMATISCHE ARTIKELS ................................................................................................................................................ 58
EBBEN EN SICKING, Nieuwe diplomatieke geschiedenis in premoderne tijd ............................................................. 58
WATKINS, Toward a New Diplomatic History of Medieval and Early Modern Europa ............................................... 62
SCIUTO en KÜHNEL, Diplomacy and Gender in the Early modern World................................................................... 64
PÖHLIG, Gender and the Formalisation of Diplomacy in Early Modern Europe ........................................................ 67
LAMAL, Addressing audiences abroad: cultural and public diplomacy in 17th century Europe ................................. 71
ARROYO VOZMEDIANO, Spain and the Partition Treaties (1697 – 1700) .................................................................. 74
DE BOER, Early Modern Amsterdam’s dealings in City diplomacy ............................................................................. 76
BÉLY, Anatomie de l’incident diplomatique ................................................................................................................ 79
BRAUN, La mission d’Abel Servien à la Haye (Janvier – août 1647) ........................................................................... 80
,VROEGMODERNE AUTEURS over aspecten v. diplomatie en internationale betrekkingen
Philippe de Commynes (of Filips v. Komen; ca. 1447-1511) was e. Bourgondisch staatsman, diplomaat en
geschiedschrijver, afkomstig uit regio Ieper: behoort tot de top rond de monarchen die hij diende.
▪ In dienst v/d Bourgondische hertogen, vnl. Karel de Stoute (1467 – 1477), maar loopt in de vroege jaren v. 1470 over
naar het Franse kamp, nl. Lodewijk XI (1461 – 1483) en na diens dood aan het hof bij Karel VIII)
▪ Sceptische en pragmatische houding (car ceux qui gaagnent en ont toujours l’honneur; ‘de eer gaat altijd naar de
overwinnaars’) t.o.v. politiek en eigen mil. verdiensten
o Doet denken en gelijktijdig aan Machiavelli, want Com. wil ook de lezer in staatsmanschap onderwijzen (maar
vanuit andere insteek).
▪ Belangrijkste werk: Mémoires (1489 – 1491) dat e. verslag geeft v/d gebeurtenissen tijdens zijn leven, met nadruk op
periode 1464 tot 1490s.
o Vooral belangrijk als historische bron, met cynisch, maar openhartig inzicht in pol. machinaties, diplomatieke
onderhandelingen en intriges aan het hof.
Niccolò Machiavelli (Florentijn; 1469-1527) was Italiaans diplomaat, pol. filosoof, militair strateeg, historicus en
humanist. Hij opereerde voornamelijk in de periode toen de macht v/d Medici op een dieptepunt raakte, zij het wel tijdelijk.
▪ Florentijnse Republiek (1494 – 1512; Savonarola) werd na diens executie benoemd tot secretaris v/d Tweede
Kanselarij en de Raad v. Tien, het voornaamste militaire orgaan v/d republikeinse stadstaat (1498): verantwoordelijk
voor buitenlandse pol.
o Dus erg betrokken bij diplomatieke en militaire leven v. Firenze, althans tot 1512.
▪ Belangrijkste werk: Il Principe (pol. traktaat; 1513 – 1515) met Ferdinand v. Aragon als voorbeeld, maar opgedragen
aan de nieuwe vorst v. Firenze: Lorenzo II de’ Medici.
o Persoonlijk/maatschappelijk doel?
▪ Toonbeeld v. onderdanigheid in de hoop (onsuccesvol) staatsfunctie te kunnen verkrijgen
▪ Patriottisme waarbij hij vreemde overheersers wilde verdrijven t.v.v. de politieke/territoriale
eenheid v. Italië die hij hoopte te bereiken met Lorenzo.
o Inhoudelijk? Praktische handleiding hoe heersers macht kunnen verkrijgen, en vooral hoe ze die kunnen
behouden in het belang v. uw staat.
▪ Doel heiligt de middelen? Genuanceerder: vorst moet focussen op die handelingen die nodig zijn –
niet altijd fraai – om het welzijn en stabiliteit v/d staat moet verzekeren tegenover opstand en
buitenlandse inmenging.1
▪ Combo fortuna (geluk of toeval) en virtù (kwaliteiten als moed, bekwaamheid en vastberadenheid):
twee speling tss beide, maar de virtù stelt de leider in staat om de uitdagingen v. fortuna te
overwinnen.
1 Vergelijking: April-augustus 2021 liet Biden Amerikaanse troepen en burgers terugtrekken uit Afghanistan, waarmee e. einde kwam aan de
landurige militaire betrokkenheid v/d VS in Afghanistan sinds 11 september 2001. Dit kreeg veel kritiek, want de Taliban zou terug gehele
macht krijgen over het land. Het gaat hier over strategic/imperial overstretch = wanneer je op teveel vijanden op hetzelfde moment inzet,
verspreid je u te veel als militaire macht, waardoor je je zwak opstelt: soms beslissingen nemen om de eigen staat in veiligheid te stellen, al
krijg je uit vanuit de publieke opinie veel kritiek door (cf. ondergang Spaanse imperium).
, Francesco Guicciardini (1483-1540) was Florentijns patriciër, historicus en jurist. Hij behoorde tot e. hele familie v.
schrijvers, en was o.m. de oom v/d Antwerpse cartograaf Lodovico Guicciardini.
▪ Carrière in de diplomatie: vanaf 1512 werd hij door Firenze uitgeoznden als gemachtigde naar het hof v. Castilië en
Aragon (tot 1514). Nadien trad hij in dienst v/d Medici-pausen en bekledde hij belangrijke bestuursfuncties en was
luitenant-generaal v/d pauselijke troepen tot de plundering v. Rome door Karel V (1527).
o Diplomatieke tekst Ricordi (1512 – 1530; vgl. Il Principe)2, waarbij de term ‘ricordi’ beter vertaald kan worden
als ‘advies, waarschuwing’; geschreven aan het hof v. Spaanse en pauselijke hof.
▪ Verwerping v. utopische visie op de werkelijkheid, want, hoewel nobel om ideale/dromerige idealen
v/e vrije-gelukkige SLV te hanteren, zijn deze in de praktijk niet toepasbaar.
• Veel kritiek op religie ‘die de wereld bederft’ en de Kerk, aangezien het zielen verwijft en
hen afleidt v/d echte wereld.
▪ Anti-functionalistisch en stelt vragen: “Kunnen we eigenlijk iets doen met het verlede, en if so is dit
dan verantwoord?’
• Neen, eigenlijk niet want verleden is danig anders dan de SLV v. vandaag, dus lessen niet
van toepassing (i.t.t. Machia die verleden als wapen gebruikt): respect voor contextualiteit
en uniciteit v. gebeurtenissen, want is anders en niet isoleerbaar.
▪ Oom Lodovico Guicciardini (1521 – 1589) die in 1567 het erg bekende Beschrijvingen v. de hele Nederlanden
publiceerde waarin hij de Ned. toont op het toppunt v. haar eco bloei, nl. periode voor de 80-jarige oorlog (1568 –
1648), maar ook het meertalige karakter v. Antwerpen vanuit eigen observaties.
Alberico Gentili (1552-1608)* was e. Italiaans-Engels jurist (Bologna), docent/adviseur v. koningin Elizabeth I (1587
– 1608) en vast pleitbezorger v/d Spaanse ambassade in Londen.
▪ Context? Moest als protestant gelovige vluchten voor de pauselijke inquisitie naar Engeland, waar hij vanaf 1587 tot
1600 dienden als professor rechten (‘regius professor’)3 in Oxford. Samen met Francisco de Vitoria en Hugo de Groot
staat bij bekend als de ‘Vader v/h Internationaal recht.’
▪ Kwestie Bernardino de Mendoza (1584): Gentili werd door de Engelse regering geraadpleegd over wat men moest
doen met deze Spaanse ambassadeur die betrapt was op een complot tegen Elizabeth: ‘Wat moeten we met hem
doen? Kunnen we e. ambassadeur arresteren of niet?’
o = begin v/d discussie rond diplomatieke immuniteit, waarbij men pas op arrestaties kan overgaan wanneer
de ambassadeur ‘op heterdaad’ betrapt wordt… anders beter uitwijzen, hetgeen ze ook gedaan hebben met
Mendoza.
▪ Belangrijkste werk: De legationibus libri tres (of ‘Drie boeken over de gezanten’; 1585) die de eerste algemene en
coherente benadering v/h internationale recht bevat: het bespreekt wat de diplomatieke functie inhoudt, hoe de
ambassadeurs zich moeten opstellen, en wat het profiel is v/d ‘perfecte ambassadeur’… e. onderwerp dat later erg
populair zal worden, en de toon zal zetten tot in de 18de eeuw.
2 Fun fact: Guicciardini was bevriend met Machiavelli; de twee onderhielden een levendige correspondentie tot diens dood in 1527.
Guicciardini had een iets hogere sociale status dan zijn vriend, maar uit hun brieven blijkt dit helemaal niet.
3 Definitie = dit zijn proffen met het hoogste aanzien doordat ze verkozen werden door de vorst. In Nederland heb je nog steeds e. sterk
piramidaal stelsel v/h professorenschap. Gentili was voorgedragen door Elizabeth. Hij is vooral bekend voor zijn inmenging rond de kwestie
Mendoza.
