1. ALGEMENE AFBAKENING VAN HET
WERKTERREIN
1.1 WAT OMVAT BOEKHOUDEN?
1.1.1 WIE GEBRUIKT BOEKHOU DINFORMATIE?
Externe gebruikers
Verantwoordende rol van boekhoudinformatie: in hoeverre de desiderata van de vragers
verwezenlijkt zijn (winstverwachtingen, …)
Zuivere registratie
Nodig om groepen buiten de onderneming toe te laten de nodige beslissingen m.b.t. de
onderneming te laten nemen
Interne gebruikers
Motiverende rol van boekhoudinformatie: details waarvan de jaarrekening een synthese is,
bevat de elementen die het toelaten een beleid te voeren dat met de desiderata rekening houdt.
Ter ondersteuning van het beslissingsproces in de onderneming
Als aandeelhouder, leiding en personeel de toestand van de onderneming volgen
1.2 DEELGEBIEDEN VAN DE BOEKHOUDEN
Naargelang van de informatie die het moet leveren, wordt het vakgebied ‘boekhouding’ (accounting)
opgedeeld in algemene boekouding, analytische boekhouding en beleidsboekhouding
1.2.1 ALGEMENE BOEKHOUDING (FINANCIAL ACCOUNTING)
Verschillende groepen verwachten verantwoording van de onderneming in ruil voor hun input
Eigenaarsgroep: verwacht rendement in ruil voor eigen vermogen
Financiële groep: verwacht terugbetaling in ruil voor vreemd vermogen
Personeelsgroep: verwacht werkzekerheid in ruil voor knowhow en arbeid
Maatschappij: verwacht bijdrage tot het Nationaal Product, bijdrage tot de herverdeling van het
Nationaal Inkomen, compensatie van de hinder enz. in ruil voor omgevingsfactoren,
marktpotentie, infrastructuur, sociale zorg, welzijn, welvaart enz.
Eén keer per jaar eist de Belgische wetgeving de opmaak van een jaarrekening die ‘waar en getrouw’ is
(cf. wettelijke vereisten en algemeen aanvaarde boekhoudprincipes)
Voor ‘grote vennootschappen’ wordt ook een verklaring van externe controledeskundigen geëist
1.2.2 ANALYTISCHE BOEKHOUDING (RESPONSIBILITY/COST ACCOUNTING)
De algemene (financiële) boekhouding geeft alleen het resultaat weer op jaarbasis, maar het bestuur van
de onderneming wenst meer
Het management wil de oorzaken van het resultaat kennen
In de analytische boekhouding zijn alle kosten en opbrengsten naar soort gekend en worden ze
opgesplitst naar plaats en verantwoordelijkheid
De analytische boekhouding maakt de resultaatbepaling maandelijks op (maandrapportering,
maandafsluiting)
Behalve voor ondernemingen die een nationaal en/of sectoraal belang hebben (bv. steenkoolmijnen,
elektriciteitsbedrijven, petroleumraffinaderijen, ziekenhuizen) stelt de Belgische wetgever dat het de
verantwoordelijkheid is van de onderneming om een analytische boekhouding te ontwikkelen die
aangepast is aan ‘de aard en de omvang’ van de onderneming
1
,BELEIDSBOEKHOUDING (MANAGEMENT ACCOUNTING)
De historische gegevens uit de analytische boekhouding zijn soms onvoldoende aangepast om snel
toekomstgerichte beslissingen te nemen
Beleidsboekhouden
Standaardkostencalculatie bepaalt de normen vooraf en vergelijkt achteraf de planning met de
realisaties. De actie van het beleid vooraf bepalen en de gerealiseerde acties permanent te
confronteren met de planning, om dan via afwijkingsanalyse de oorzaken te ontdekken en zo een
leerproces te ontwikkelen.
‘Different costs for different purposes’: integrale versus variabele kostencalculatie. Kosten
staan in functie van het doel dat men nastreeft.
1.3 RELATIE VAN DE BOEKHOUDING TOT HET BESLISSINGSPROCES IN DE
ONDERNEMING
De verschillende boekhoudingen hebben als gemeenschappelijke noemer het optimaliseren van het
beslissingsproces.
Het is de taakopdracht van de leiding om schaarse middelen (kapitaal, arbeid en materialen) zo
optimaal mogelijk te benutten in functie van de doelstellingen van de entiteit
Topleiding (top management): algemene directie en functionele directies
Middenkader (middle management): divisiemanagers
Laagste leiding (lower management): ploegbazen
Elk hiërarchisch niveau vervult een functie in het beslissingsproces
Planning van het ondernemingsproces: topleiding, medewerking op andere niveaus is
noodzakelijk
Sturen naar de plannen (leiding): alle niveaus
Uitvoering: laagste leiding
Controle van de uitvoering: alle niveaus
Om het proces van ‘planning-leiding-uitvoering-controle’ op een continue wijze te kunnen handhaven,
moet boekhoudkundige informatie worden verzameld, gebruikt en beoordeeld.
Informatie is – naast andere informatiebronnen – nuttig voor
Ontdekken en formuleren van het probleem
Uitdrukking van de gewenste objectieven
Verzameling van de relevante gegevens
Berekening van de verschillende alternatieven
Registratie van de uitvoering
Controle
Informatie is relevant wanneer ze juist die gegevens brengt die van nut zijn voor de oplossing van het
probleem. Het nut van informatie moet steeds worden afgewogen tegenover de kost ervan.
1.3 VERPLICHTINGEN INZAKE BELGISCHE WETGEVING
Hoewel de wetgever in België er NIET voor geopteerd heeft de analytische boekhouding te normeren, is
een grondige kennis van de algemene boekhouding nodig om een analytische boekhouding te kunnen
opmaken
2
,Daarnaast is de analytische boekhouding nodig om sommige rubrieken van de jaarrekening te waarderen
‘Vervaardigingsprijs’ (kostprijs) van de afgewerkte producten, goederen in bewerking en
werken in uitvoering
Merk op dat ondernemingen voor managementdoeleinden bewust kunnen afwijken van de eisen van
de algemene boekhouding (door bv. een ‘voor intern gebruik nuttige’ vervaardigingsprijs te berekenen)
Behalve voor ondernemingen die een nationaal en/of sectorieel belang hebben (bv. ziekenhuizen,
elektriciteits- en gasbedrijven), is er binnen het gemeen boekhoudrecht GEEN rekeningenstelsel
voorzien voor de analytische registratie (in tegenstelling tot bv. Duitsland)
In België heeft de onderneming de keuze tussen twee systemen
De analytische registratie wordt geïntegreerd in de algemene boekhouding via de niet-gebruikte
klasse 8 en klasse 9 van het rekeningenstelsel
De analytische registratie wordt buiten de algemene boekhouding ontwikkeld (extracomptabel
systeem), maar het internecontrolesysteem van de onderneming zorgt voor een aansluiting
tussen de gegevens vervat in de algemene boekhouding en deze opgenomen en vervat in de
analytische calculatie
3
, 2. BASISBEGRIPPEN
2.1 ALGEMEEN OVERZICHT VAN HET ‘WERKINGSPROCES VAN EEN ONDERNEMING
Analytische boekhouding is ontstaan uit de behoefte om het ondernemingsproces nauwkeuriger te
kunnen volgen dan binnen een streng gereglementeerde algemene boekhouding mogelijk is
Hoewel het werkingsproces gebeurt in iedere onderneming ongeacht de aard (productie, handels- of
dienstensector), zal het minder of meer gestructureerd of gedetailleerd zijn naargelang van de omvang
en soort van activiteit
2.2 DEFINITIE EN CLASSIFICATIE VAN KOSTEN
2.2.1. KOSTEN
‘De in geldwaarde uitgedrukte offers aan ingezette productiemiddelen’
Het verbruik (uitgedrukt in geld) gedurende een exploitatieperiode van inputmiddelen nodig om
het exploitatieproces te voltooien
4
