lOMoARcPSD|21191687
De Europese Unie en haar Oosten: coöperatie en contestatie
Inleiding: Europa, haar Oosten en Oost-Europa
Kaart 1: Europa in 1648
- Vrede van Westfalen: gezien als begin van de moderne diplomatie
o = multilateraal verdrag om grenzen van Eu te hertekenen
- Rusland nog geen grote speler op Eu continent – imperialistisch richting oosten
- Polen op toppunt van hun macht
Kaart 2: Europa in 1740
- Pruisen groeit
- Rusland ↑ aanwezig, ~ overwinning Peter de Grote
o = imperium, beginnende rol in Eu
Kaart 3: Europa 1815
- Congres van Wenen: hertekening kaart van Eu
- Rusland = veel prominenter aanwezig dan op voorgaande kaarten
o ~ Napoleon verslagen – R gezien als redder van Eu
Kaart 4: Europa 1877
- Rusland als zeer dreigend gezien
~ neerslaan Poolse opstand
~ Krimoorlog ↔ Ottomaanse Rijk
~ R-Turkse oorlog
~ Ott Rijk: veel landen in Balkan → competitie in deze regio
Kaart 5: Europe, 1911
- Rusland prominent aanwezig, Oeralgebergte = scheiding tussen Eu (1/5e)- Aziatisch Rusland
- Oostenrijk-Hongarije ook zeer aanwezig
Kaart 6: Europa 1914
- Rusland zeer groot – deel van geallieerden
Geografische afbakening
- Het Europese continent – een steeds grotere plaats voor Rusland
- Heel aparte dynamiek tussen oost – west: beïnvloed door
o Imperia
o Opkomst nationalisme
o Wereldoorlogen
o Opkomst communisme
o Democratiseringsprocessen en economische transitie na 1991
Analyse EU en haar Oosten opgedeeld in drie regio’s
1) Postsocialistische landen - voormalige ‘Oostblok’: landen 2004 toegetreden tot EU
2) De Oostelijke Partnerschapslanden - voormalige Sovjetrepublieken: Oekraïne,
Georgië, Armenië, Azerbeijan, Moldavië, Wit-Rusland
3) Rusland en het Gemenebest van Onafhankelijke staten
De fundamenten van het Europese systeem – 18e-19e eeuw
Historisch overzicht
- Periodes van toenadering O-W
o Lag Rusland mee aan de basis van Eu systeem?
o Of waren deze periodes slechts anomalieën?
Invloed op O-Eu – 3 breukmomenten/critical junctures/paradigmaveranderingen (~ Pierson: path dependency)
- 1789-1812-1815
, lOMoARcPSD|21191687
- Processen van verandering (pol/cultureel/maatschappelijk)
- Getuigen van verandering bv. verdrag van Tilsit (1807) tussen Aleksandr 1 - Napoleon
Prince de Ligne’s Europa = BE prins
- 1735-1814: meeste sleutelmomenten meegemaakt
- Enorm geprivilegieerde getuige van verandering
- Belg + kosmopoliet avant la lettre, kende de high society bv. verbleef in
Versailles – Rusland - …
- ‘Fragments d’histoire de ma vie’ = mémoires
- Bevriend met Catherina de Grote - verbleef in Sint-Petersburg (1780-1787)
o 1783: verovering de Krim + Zuid-Oekraïne → ‘Nieuw Rusland’
→ 1887: ‘Tauris’ = zegetocht – cruise
• Potemkinse dorpen: aan sneltempo nieuwe steden opgericht,
maar niet op tijd af → façades
1789-1794
= breukmoment voor iedereen in EUR
- 1787: cruise = bekroning Catherina’s macht / verwezenlijkingen
o Pro-W ideeën in R binnengebracht, maar abrupt gestopt in 1789 (FR)
• → conservatiever beleid: R intellectuelen verbannen,
↔ drukpersvrijheid
• R werd toevluchtsoord voor FR adel
- Prins de Ligne: alles verloren, gevlucht naar Wenen
o Gestorven tijdens het Congres van Wenen (‘le congrès ne marche pas, il danse’)
Graaf Sergej Uvarov (1786-1855)
= jonge diplomaat in Wenen (1806-1809)
~ toenadering conservatief/anti-revolutionair W-Eu – Rusland
- Deel van hechte kring rond de Ligne
- Later belangrijk Russische staatsman
o Voorzitter Russische Academie
o Minister van Onderwijs
- Triade: orthodoxie, autocratie, patriottisme (3 pilaren waarop R maatschappij
moet steunen + naar leven
o Tot vandaag definitie Russisch conservatisme
→ vader van het ware, Russische, ‘nationale’ conservatisme
Het Weense Netwerk 1806-1809
- Belangrijke invloed: (in)formele diplomatieke contacten
- Centrale figuur: Prins Charles Joseph de Ligne
- = vermenging R – W-Eu anti-revolutionairen
→ Wenen 1815
o W invloed op R conservatisme: beïnvloed door AR ideeën binnen deze O-W kring in Wenen
• Deze figuren = later heel belangrijk geworden
o Rusland: heel belangrijke rol in ‘wat na Napoleon?’
Congres van Wenen – sep 1814-juni 1815 (Verdrag van Parijs)
- 1812: campagne van Napoleon ↔ R
o ~ totale FR dominantie – weinig dissidenten
o R trokken zich eindeloos terug in Siberië (+ tactiek van verschroeide aarde) → nederlaag voor
Napoleon → terug naar Parijs, R gaan hem achterna + naar Elba gestuurd
→ R als ‘redder van Eu’, gepersonaliseerd door de tsaar
→ Congres van Wenen: conferentie om Eu te hertekenen
- Dramatische onderbreking: ontsnapping Napoleon van Elba en zijn 100 Dagen (maart-juni 1815)
→ juni 1815 zwanenzwang in Waterloo → verbannen naar Sint Helena
- Doel
o Vrede bestendigen
, lOMoARcPSD|21191687
o Gebiedsherverdeling
o Nieuwe grenzen, nieuwe statuten
- 1e vb. conferentiediplomatie: machtshebbers op hoog niveau komen samen (i.p.v. pendeldiplomatie)
- Statelijke (= belangrijkste) + niet-statelijke actoren
o Overwinnaars: Oostenrijk, Pruisen, R, Engeland
o Frankrijk
o Anderen: deelakkoorden - enkel voor bepaalde zaken aan tafel: SPA, POR, ZWE, ZWI, DEN,..
o Massale vertegenwoordiging: >200 staten + stakeholders → reële poging om alles wat
misliep de laatste jaren recht te zetten, niet enkel erfenis van Napoleon verdelen
Resultaat: Verdrag van Parijs
- Vorming Duitse confederatie (39 staten)
- Groothertogdom Warschau (gecreëerd door Napoleon) → Congres Polen (bestond niet meer, in 3 delen
opgedeeld eind 18e E) – onder Rusland
- Finland werd definitief deel van Rusland – tot 1917
- Creatie van Verenigd Koninkrijk van de Nederlanden – tot 1930
- Herstel Koninkrijk Sardinië – in Piemonte, Savoye, Nice (controle Genua)
- Heel veel kleine territoriale verschuivingen erkend
- Veroordeling slavenhandel (heringevoerd door Napoleon), werd toen belangrijke actuele topic
Concert van Europa – periode na Congres van Wenen
- Speelde Rusland eerste viool?
- Grote ongerustheid over R overwicht in O-Eu
o Vooral bij Oostenrijk, owv Congres Polen
- Rusland: duidelijke + belangrijke rol in het Europees systeem:
~ wie tsaar was (Alexander = zeer liberaal en Nicholaas veel harder)
o Was geen lid van de Vrede van Westfalen
o Een van de leidende actoren in de conclusie van het Congres van Wenen
o Belangrijke actor in Europees veiligheidssysteem
o Lid van het Europees concert (samen met OOST, PR, VK en FRA)
o Heilige Alliantie (antirevolutionaire alliantie met een religieus karakter) met Pruisen en Oost
• Verdrag van Parijs 1815 tot +/- Krimoorlog (1850)
• Veilig stellen dynastieke macht en geloof (orthodox, katholiek of protestants)
• In tijden van (steeds vaker) opstanden en revoluties
• Auteur: von Metternich + barones de Krüdener (mystica - tsaar Alexander)
• Conservatief van instelling: gericht op instellen van machtsbalans in Eu (+ behouden SQ)
• ↔ bedreiging van monarchie, ~ inperken invloed van nationalisme
• Gezamenlijk aanpakken van (veiligheids-)crisissen in Eu in samenspraak met andere
Europese grootmachten – elkaar helpen bij opstanden
~ coöperatie
• Eu leiders leerden om te denken in termen van het Europees systeem
• Het oplossen van crisissen in samenspraak met de andere mogendheden
• Belang
• Basis voor stabiliteit van het Europees systeem
• Basis voor het gelijkstellen van machtsrelaties
• Intomen van expansiedrang op het Europees continent
- Korina Kagan: kenmerken van deze periode
o Individual moderation, self-restraint + the forfeit of unilateral gains
o Multilateralism and mutual consideration
o General grouping coalitions and pacts of restraint
o Avoidance of mutual threat and shows of force
, lOMoARcPSD|21191687
Van coöperatie naar contestatie?
- Critical junctures: 1789 Franse Revolutie - 1812-1815 Napoleon en Congres van Wenen
→ Nieuwe situatie op Europees continent
o Samenwerking → duurzame vrede
o Allianties
o Beweegredenen?
o Europa’s Oosten op dat moment: Rusland
→ op politiek vlak is er duidelijk coöperatie
- ! rest 19e eeuw: veel conflicten, oorlogen, opstanden (met R vaak als vijand/buitenstaander) → contestatie
o Begin van burgerlijke/maatschappelijke contestatie: nationalistische opstanden
• Golf van opstanden over Europa
• Invloed van nationalisme: verschillen over de landen heen
• FRA
• Nationalisme als basis voor verandering van machtsbalans: idee
van ‘staat als dienaar vh volk’ ipv ‘het volk als dienaar van de staat’
• Polen
• Gericht op 1making 3-splitsing van Polen (Pruisen, HR en Rusland
die elk claims deden op Polen) die plaatsvond in 18e E
• nationalisme als basis voor Poolse identiteit in de drie delen –
het volk als staatsvormend
• Grote invloed van Polen in het buitenland – ‘Polonia’
• Hongarije
• Gericht op H onafhankelijkheid van HR
• Nationalisme als unificerend principe
• Volk als staatsvormend
- Rusland en contestatie
o Reactie van Rusland op deze opstanden + Dekabristenopstand (1825) → andere interpretatie van
nationalisme: officieel nationalisme
• Conservatieve interpretatie
• Triade: orthodoxie, autocratie en nationalisme
• Nationalisme als ondergeschikt tot etatisme: de staat staat centraal
• Nationalisme gebruikt om de staat te ondersteunen
o Putin: “voor een Rus is een sterke staat geen anomalie of iets om tegen te vechten, maar juist een
bron van orde, de initiatiefnemer en de belangrijkste drijvende kracht achter elke verandering”
• Benadrukt belang van sterke staat
o Rusland als gendarme van Europa
- Krimoorlog - 1853-1856
o Rusland >< Ott Rijk geruggesteund door ENG en FRA
o Stelde machtsrelaties op het Eu continent in vraag (en rol van RUS in het Eu veiligheidssysteem)
• Einde concert van Europa van the concert of eurorpe door de oosterse kwestie
o Overgang van idealisme van tsaar Alexander (vasthouden aan waarden Eu concert +
veiligheidssysteem) naar pragmatisme van tsaar Nikolaas I (behouden van machtsbalans)
+ benadrukken van Russische nationale belangen
o Uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk als test voor de Concert of Europe
o Nederlaag voor R → vernedering
20e E – coöperatie en contestatie
- Twee eerste decennia 20e E: einde imperia en dynastieën
- Critical junctures: WW1, Russische Revolutie
- Desintegratie staten en verscheurdheid Europa toonde aan hoe groot coöperatie en verwevenheid
tussen imperia was – ook dynastiek
Conclusie 19e eeuw
- Aanloop lange periode van contestatie tussen O-W
o Uiteenvallen van de grote Europese Rijken en de opkomst van koloniale rijken:
• Eenmaking van Duitsland
• Uiteenvallen van het Habsburgse rijk
• Verval van het Russische rijk
