1. Introductie tot sociale psychologie
1.1 Wat is sociale psychologie?
- Sociale psychologie: het wetenschappelijk onderzoek over de manier waarop gedachten,
gevoelens en acties van mensen beïnvloed worden door de aanwezigheid van echte of
ingebeelde personen
‘ik mag dat niet doen van God, ouders, maatschappij, sociale normen…’
- Sociale invloed: het effect dat woorden, acties of gewoonweg de aanwezigheid van andere
mensen hebben op onze gedachten, gevoelens, houdingen of gedrag → mensen beïnvloeden
elkaar altijd:
• Directe manier om persoon te overtuigen/beïnvloeden
Vrienden/reclame/media
• Indirecte manier: gewoonweg door de aanwezigheid en de overdracht van culturele
waarden
Wetten, ouders die je hebben geleerd wat rechtvaardig is en wat niet, mensen op sociale
media (= bekenden of volslagen vreemden met wie we geen contact hebben) DUS fysiek
aanwezig of denkbeeldig
Hoe kunnen we sociale invloed begrijpen?
- Via journalisten, experten en sociale critici MAAR dit is niet wetenschappelijk
- Sociale psychologie onderscheidt zich van filosofie omdat het aan empirisch onderzoek doet
• Descartes: werkelijkheid komt neutraal bij ons binnen → brein denkt na + beslist of het
waar is of niet
• Spinoza: als we iets zien, denken we automatisch dat het waar is totdat we er beter over
nadenken en dan pas is er ruimte voor twijfel
Spinoza heeft gelijk: dingen te snel als waar aannemen omdat je niet genoeg tijd hebt om
alles te overdenken !!
- Sociale psychologie onderscheidt zich van andere sociale wetenschappen vanwege de nadruk
op constructen* of persoonlijke interpretaties van mensen → we gaan uit van de mening van
mensen om te weten wat ze gaan doen → om te weten hoe mensen handelen, moeten we
weten hoe ze denken = construals = subjectieve waarheid (wat je denkt gaat er ook
gebeuren)
* Construct: manier waarop mensen de sociale wereld waarnemen, begrijpen en
interpreteren
Is Trump een goede president of niet? -> bepaald of je op hem stemt of niet
Mensen die depressief/angstig in het leven staan, zullen dit blijven
- Mensen weten soms niet waar hun gedachten of gedragingen vandaan komen → dingen
zeggen die we niet zouden kunnen weten
We voelen ons automatisch beter door de zon Of slechter door de regen (ook als je niet
doorhebt dat dit de reden is)
MAAR mensen zijn altijd overtuigd van hun eigen mening
‘ik voel mij slecht doordat ik slecht geslapen heb’ (hoeft niet de echte reden te zijn)
1
,Sociale psychologie vergeleken met andere sociale wetenschappen
- Sociologie: brede maatschappij bestuderen, economie, politiek en historische factoren
- Sociale psychologie: bekijkt individuen in een sociale context en welke algemene wetten of
eigenschappen het sociaal gedrag beheersen (ongeacht sociale klasse of cultuur) + hoe
mensen hun sociale omgeving interpreteren = construct dat hen beïnvloedt
- Persoonlijkheidspsychologie: focus op de individuele verschillen, de aspecten van de
persoonlijkheden van mensen die hen anders maken dan andere mensen
1.2 De macht van de situatie
→ Mensen onderschatten de invloed van de situatie wel eens
Meer mensen geven bloed op campus wanneer ze er toch toevallig zijn, dan wanneer ze een
kaartje/mail kregen op voorhand
Hoe kunnen we sociale invloed begrijpen?
- Mensen zijn vatbaar voor de fundamentele attributiefout/ correspondentievertekening:
mensen hebben teveel de neiging om te letten op individuele verschillen dat gedrag bepaald
+ rol van de situatie/context wordt onderschat
= neiging om de mate waarin iemands gedrag wordt veroorzaakt door de rol van persoonlijke
eigenschappen en andere interne factoren te overschatten en de rol van externe,
situationele factoren te onderschatten
Iemand doet kortaf, dus zal een onvriendelijke persoon zijn <-> situatie: alleenstaand, zieke
baby, auto stuk… kunnen ook een rol spelen
- Bij ‘beursspel’ zullen mensen eerder geneigd zijn om competitief gedrag te stellen <-> bij
‘gemeenschapsspel’ zal dit eerder coöperatief zijn (enkel naam van spel is anders) = los van
de eigen persoonlijkheidsstrekken
Conclusie: de titel van het spel draagt sociale normen over die belangrijker blijken dan de
persoonlijkheid en die het gedrag van de spelers bepalen
Je kan in een bepaalde situatie ander gedrag in mensen naar boven halen dan hoe ze
normaal zijn
Gedrag kan je uitleggen zowel in termen van persoonlijkheid als in termen van de situatie
Fundamentele attributiefout is afhankelijk van de context (minder aanwezig in Oosterse
landen), waardoor het de naam correspondentievertekening krijgt
1.3 De macht van sociale interpretatie
De subjectiviteit van de sociale situatie
- Behaviorisme (Skinner): stroming binnen psychologie die ervan uitgaat dat je om menselijk
gedrag te kunnen begrijpen slechts hoeft te kijken naar de bekrachtigende of straffende
eigenschappen van de omgeving → sluit cognitie, denken, voelen of een ander ‘vaag’
mentalistisch concept uit: stimulus -> respons bestaat niet
- Gestalt psychologie: stroming binnen de psychologie die het belang van het bestuderen van
de subjectieve manier waarop objecten in de geest van mensen verschijnen benadrukt =
constructen (in plaats van de objectieve, fysieke eigenschappen van het object) → ‘het
geheel is meer dan de som der delen’ (vb. optische illusie) → fenomenologie: richten op hoe
2
, iemand een object ervaart, in plaats van op de afzonderlijke, objectieve elementen van het
object
- Naïef realisme: de tendens om te geloven dat jouw eigen kijk op de situatie de enige juiste is
→ in een conflict denk je meteen dat andere fout is → kan overslaan in extreem naïef
realisme: mijn mening is juist + de anderen niet = narcisme
Mensen met andere politieke voorkeur zijn het zelden eens met elkaar, zelfs niet over feiten
Hebben allemaal bijgedragen aan de ontwikkeling van de sociale psychologie
1.4 De oorsprong van constructen: fundamentele menselijke motieven
→ Waar komen die interpretaties vandaan? Hoe maakt ons brein deze opinies? = leren uit eigen
ervaringen: je wilt zo goed mogelijk voorkomen zodat anderen je waarderen (zelfbeeld positief
houden)
- Mensen hebben de primaire behoefte om:
• Positieve eigenwaarde te hebben: de nood om ons goed te voelen over onszelf →
eigenwaarde benadering = zelfverheffingsmotief: buffer tegen onaangename dingen in
de wereld
o Eigenwaarde: de beoordeling van een persoon over zijn eigen zelfwaarde (als goed,
competent en moreel)
o Evolutionaire psychologie: gevoel van eigenwaarde is geworteld in de behoefte van
een persoon aan een positieve sociale reputatie → noodzakelijk voor samenwerking
en dus overleving
o Kan leiden tot vervorming van de werkelijkheid
Mensen hoger inschatten dan ze zijn omdat je bij hen al door water en vuur bent
gegaan (vb. doop)
o Mensen rechtvaardigen hun gedrag om een positief zelfbeeld in stand te houden →
zo kunnen ze verrassende dingen doen → voorkeur geven aan mensen waarvoor ze
hebben geleden boven mensen en dingen die ze associëren met gemak en plezier
Ontgroening doorstaan + blijken eikels te zijn -> toch de positieve aspecten van
studentenvereniging aankaarten om jezelf niet dom te voelen
•Sociale cognitiebenadering: de noodzaak om de wereld accuraat waar te nemen (zo
correct en juist als mogelijk, ook al is dit niet flatterend) = accuraatheidsmotief
o Sociale cognitie is hoe mensen denken over zichzelf en de sociale wereld: het
selecteren, interpreteren, herinneren en gebruiken van sociale informatie om
oordelen te vormen en beslissingen te nemen (mensen die accuraat zijn in sociale
oordelen)
o Kan leiden tot problemen als we niet alle informatie hebben
Best mogelijke auto kopen voor maximaal 10 000 euro: nooit mogelijk om alle
relevante feiten op voorhand te kennen
Ontbijtgranen als gezondste optie zien door de verpakking (kleurrijk, fleurig)
o Onze verwachtingen zorgen ervoor dat we de realiteit vervalsen/veranderen = self-
fulfilling prophecy: je verwacht bepaald gedrag en handelt op zo’n manier dat je
verwachting waarheid wordt DUS verwachtingen leiden tot acties
Prof die zegt dat je beter kan -> beter best doen
Deze 2 behoeften kunnen botsen bij het interpreteren van de sociale wereld
3
, • Anderen: honger, dorst, angst, belofte van liefde, goedkeuring, beloning, controle over
omgeving, voorspelbaarheid ervaren
1.5 Sociale psychologie en sociale problemen = nut en de toepassing
van sociale psychologie
- Sociaal psychologen worden vaak gemotiveerd door nieuwsgierigheid om sociaal gedrag te
bestuderen + verlangen om sociale problemen op te lossen
Onderzoek naar sociaal brein (cerebellum)
- Klassieke studies die werden gedreven door toegepaste zorgen / vragen:
➔ Bystander effect: hoeveelste meer mensen aanwezig, hoe trager geholpen wordt
• Kitty Genovese: 30 minuten aangevallen voor ze overleed, 38 getuigen, geen enkele
getuige hielp of waarschuwde de hulpdiensten → waarom?: mensen dachten dat iemand
anders wel zou helpen
• Val in metro: een persoon is minder geneigd om te helpen indien er omstanders zijn
➔ Gehoorzaamheid + nabijheid
• Stanley Milgram: experiment waarbij er 2 proefpersonen zijn: leerling + leraar → de
leerling krijgt elektrische schokken toegediend door de leraar → schokken worden
telkens erger: 66% gaat door tot einde ‘nodig voor wetenschappelijk onderzoek’ → ze
luisteren niet naar hun boekgevoel (minder mensen gaan verder als er een gordijn tussen
hen in zit of als de leider de persoon zelf moet vasthouden)
Conclusie: wanneer mensen worden bevolen door een legitieme autoriteit, gehoorzamen
ze meestal = blinde gehoorzaamheid aan boosaardige autoriteit (WOII, holocaust…)
• Prison experiment: mensen zijn willekeurig onderverdeeld in bewakers en gevangenen
→ onethisch gedrag + experiment stilgelegd
Conclusie: onder druk van situatie leven mensen zich zodanig in dat ze hun ethiek
voorbijgaan = extreem gedrag
4
,2. Methodologie: hoe sociaal psychologen
onderzoek doen
→ Van welke technieken wordt er gebruik gemaakt?
Wanneer psychologisch onderzoek herhaalt wordt met andere proefpersonen, bekomt men vaak ook
andere uitkomsten (gebaseerd op drijfzand) → er wordt veel fraude bij gepleegd (dingen vervormen)
Als je goede statistiek toepast, kan je 77% van de onderzoeken correct repliceren
Sociale psychologie: een empirische wetenschap
- Empirisch onderzoek stelt ons in staat om de validiteit van persoonlijke observaties en
volkswijsheid te testen
- Hindsight bias: de neiging van mensen om hun vermogen om een uitkomst te voorspellen te
overschatten, nadat ze te weten zijn gekomen hoe die uitkomst eruitziet (mensen denken
dat het gemakkelijk is, maar komen vaak met alternatieve resultaten)
Psychologische verklaringen lijken vaak heel eenvoudig en vanzelfsprekend, maar dat lijkt
meestal maar zo
2.1 Empirische wetenschap: formuleren van hypotheses en theorieën
- Inspiratie uit eerdere theorieën en onderzoek: wetenschap is cumulatief en mensen
genereren vaak hypothesen op basis van eerdere theorieën en onderzoek (voortbouwen uit
andere theorie → kijken of er beperkingen aan zijn/ tegenstrijdigheden duidelijk krijgen)
- Hypothesen gebaseerd op persoonlijke observaties: persoonlijke ervaring, actuele
gebeurtenissen, volkswijsheid en literatuur kunnen een bron van hypothesen bieden om te
testen
Waarom greep niemand in bij Kitty Genovese? Hoe stellen mensen onmenselijke daden?
- 3 onderzoeksmethoden
• Observationeel: omschrijving → wat is de aard van het fenomeen?
• Correlationeel: voorspelling → kunnen we Y voorspellen als we X kennen?
• Experimenteel: causaliteit → is de variabele X een oorzaak van de variabele Y?
Elke methode is geschikt voor een specifiek soort onderzoeksvragen: sterke kanten van
onderzoek maximaliseren en zwakke kanten minimaliseren
2.2 De observationele methode: sociaal gedrag beschrijven
→ De observationele methode omvat systematische observatie en meting van gedrag
Gedrag van jonge kinderen in verschillende omstandigheden (hechtingsstijl onderzoeken)
Etnografie
- Etnografie = methode waarbij een onderzoeker probeert een groep of cultuur te begrijpen
door die van binnenuit te observeren, zonder de groep zijn eigen normen en waarden op te
leggen (in eigen habitat)
- Participerend observeren: vorm van systematische observatie waarbij de waarnemer
interageert met de mensen die worden geobserveerd, maar probeert de situatie op geen
5
, enkele manier te veranderen → observeren wat er binnen een groep gebeurd (relaties,
beslissingen…): soms met toestemming, soms weten ze er niet van → vaak bij culturele
verschillen = undercover gedrag
Sekte: doen alsof je lid bent
- Interbeoordelaarsbetrouwbaarheid: mate van overeenstemming tussen de resultaten van 2
of meer mensen die onafhankelijk van elkaar een set gegevens observeren en coderen → 2
beoordelaars moeten akkoord zijn met elkaar: belangrijk want anders zijn de dingen
persoonlijk geïnterpreteerd
Expliciet zijn over codeergedrag: wanneer komt het gedrag overeen met A, B of C zodat dit
voor iedereen duidelijk is
Analyse van archieven
- Archiefanalyse: vorm van de observationele methode waarbij de onderzoeker de verzamelde
documenten van een cultuur bestudeert
Tijdschriften, sociale media, songteksten, dagboeken, advertenties…
Vrouwen staan dikwijls van onder tot boven afgebeeld = mode, seksueel <-> mannen van
middel tot boven = informatief
Beperkingen van de observationele methode
- Bepaalde soorten gedrag zijn moeilijk te observeren, omdat ze zelden of in privé voorkomen
Waarom iemand moord pleegde, seksleven…
- Het beperkt zich tot één bepaalde groep mensen, één instelling en één type activiteit
- Het beschrijft gedragspatronen, maar is niet bevorderlijk voor het begrijpen van relaties
tussen variabelen of waarom een gedrag optreedt → voorspellen of uitleggen gaat niet !!
2.3 De correlationele methode: sociaal gedrag voorspellen
→ Verbanden zien tussen 2 variabelen/gebeurtenissen
Zon gaat op dus haan kraait + andersom
Correlationele methode: techniek waarbij 2 of meer variabelen systematisch worden gemeten en
waarmee wordt vastgesteld wat de relatie is tussen die variabelen
Correlatiecoëfficiënt berekenen: maat voor correlatie waarmee je kunt vaststellen in hoeverre 2
variabelen samenhangen
Agressief gedrag + zien van agressieve beelden in de media (r = …)
- Positieve correlaties duiden erop dat een stijging van de ene variabele gepaard gaat met een
stijging van de andere
- Negatieve correlaties duiden erop dat een stijging van de ene variabele wordt geassocieerd
met een daling van de andere
6
