WAT IS GEZONDHEID?
WAT IS GEZONDHEID ? VERANDERDE PERSPECTIEVEN
Veranderde perspectieven Perspectief op gezondheid verandert constant!
Van oudsher hebben mensen een relatie gezien tussen:
Geest
God(en)
Fysieke gesteldheid
RELATIE TUSSEN LICHAAM EN GEEST
Hippocrates (Griekse arts uit oudheid: 460-377 v.Chr.)
Ziekte is een gevolg van een verstoord evenwicht tussen 4 circulerende lichaamsvloeistoffen (=humores):
o gele gal
o slijm
o bloed
o zwarte gal
Ziekte is dus een onevenwicht tussen de humores door de externe patogenen (=slechte dingen van buitenaf)
Men ging er vanuit dat de 4 humores bij gezonde mensen in evenwicht waren
Variant van dit denken in heden:
o Onevenwicht in neurotransmitters bv dopamine. Dit zorgt voor depressie, door innemen van bepaalde stoffen
kan dit balans gecompenseerd worden
Vroeger was genezing = opniew balans brengen via aderlaten, vasten, dieet, geneesmiddelen
Lichaam en geest = 1 eenheid Om die reden dacht men dat hoeveelheid sappen in verband stond met
persoonlijkheid
o Teveel slijm = een kalme persoonlijkheid,
o Teveel bloed = optimisme
o Teveel zwarte gal= droevig
o Gele gal = cholerisch of boosaardig
ETIOLOGIE = OORZAAK VAN EEN ZIEKTE
GALENUS (129-199 N.CHR.)
Dacht dat de etiologische basis voor alle ziekten (geestelijk en lichamelijk) puur lichamelijk was
4 lichamelijke humores beinvloeden 4 temperamenten en konden aanleiding geven tot specifieke ziekten bv.
melancholieke vrouwen hadden grotere kans op borstkanker door een grote hoeveelheid zwarte gal
de geest speelt dus geen rol in de etiologie van ziekten
VROEGE MIDDELEEUWEN: GELOOF EN SPIRITUALITEIT
ziekte = straf van God of gevolg van kwade geesten die de ziel binnendrongen (=omdat je iets verkeerd had gedaan)
Mens had weinig controle over gezondheid, priesters konden wel demonen uitdrijven
verbod op wetenschappelijk onderzoek bv verbod op autopsie, zorgde voor remming biologie van de mens (hoe zit
lichaam in elkaar?)
religieuze gezichtpunten hielden stand tot de ‘renaissance’ begon Indivuele denken werd belangrijker
1600 n.Chr.: wetenschappelijke revolutie Enorme boem in wetenschappelijke kennis
1
,DESCARTES (1596-1650)
lichaam en geest zijn 2 afzonderlijke/onafhankelijke entiteiten = dualisme
lichaam is machine = mechanistisch standpunt (=onderdelen onderzoeken bv cel)
Behandeling werd technischer, meer diagnostiek
Ziekte kon in menselijke cellen plaatsvinden en niet in verstoord evenwicht van sappen
Bv autopsie mocht hier wel
Benadering gaat uit van biomedisch ziektemodel
BIOMEDISCH ZIEKTEMODEL
Standpunt: oorzaak wegnemen van ziekte Symptomen zullen verdwijnen, herstel gezondheid
o Symptomen zijn gevolg van ziekte die zijn oorsprong heeft buiten het lichaam of door inwendige
veranderingen
= reductionistisch negeert dat verschillende mensen anders kunnen reageren op dezelfde ziekte
Bv biomedisch ziektemodel kan moeilijk verklaren dat de ene met corona geen symptomen heeft en de andere in het
ziekenhuis ligt
gezondheid = afwezigheid van ziekte
ziekten en symptomen hebben een achterliggende fysiologische verklaring
genezing werkt mechanistisch en rechtlijnig
maar...waarom dan verschillende reacties van mensen? (verschillende symptomen, cognities..)
VRAAGTEKENS BIJ DUALISME: PSYCHOSOCIALE MODELLEN VOOR GEZONDHEID EN ZIEKTE
Veel ziekten hebben een organische oorzaak, maar verzoorzaken individuele reacties
Rol van ‘geest’ of psyche blijkt daarin belangrijk bv. fantoompijn, placebo-effect (zie ook H15) dus toch (tenminste) een
bidirectionele relatie (kan van twee kanten komen) in tegenstelling tot dualistisch denken
BIOPSYCHOSOCIAAL ZIEKTEMODEL
Geïntegreerde benadering (=verschillende dingen samenbrengen) voor de assessment van:
biologische/fysiologische
psychologische/gedragsmatige
sociale/omgevingsfactoren
die samen bijdragen aan gezondheid en ziekte
GEDRAG, DOOD EN ZIEKTE
Stijging levensverwachting
Daling mortaliteit (sterftecijfers) Meer geneesmiddelen, vaccinatie, betere sanitaire voorzieningen
Oorzaken overlijden ook drastisch veranderd (mensen stierven vroeger van andere dingen bv griep, TBC. Nu zie je bv
hartziekte, longziekte)
De meest belangrijke oorzaken van overlijden nu hebben een belangrijke gedragscomponent
o Bv roken zorgt voor longziekten, kanker/ slecht eten leidt tot diabetes
o Ons gedrag draagt bij aan onze gezondheid en onze kans op overlijden
2
,INDIVIDUELE, CULTURELE EN LEEFTIJDGERELATEERDE PERSPECTIEVEN OP GEZONDHEID
LEKENTHEORIEËN OVER GEZONDHEID
Lekentheorieën = Hoe kijken de mensen zelf naar gezondheid, dus geen academische theorieën
Bauman (1961) vroeg aan patiënten met een ernstige ziekte:“Wat betekent gezondheid voor u?”
een overwegend gevoel van welzijn
de afwezigheid van symptomen
handelingen waartoe een persoon in staat is bv 10 km wandelen
Benyamini (2003) zelfde vraag aan ouderen (n = 500) Afhankelijk van hoe hun gezondheid was, gaven ze andere antwoorden:
slechte/redelijke gezondheid: recente symptomen/indicatoren van slechte gezondheid (bv. pijn)
goede gezondheid: positieve indicatoren (bv. in staat zijn tot wandelen)
gezonde individuen hun subjectieve gezondheidsbeoordelingen zijn meer verbonden met gezondheidsgedrag
(wordt gezond anders beleefd wanneer men dat wel/niet is)
o Gezondheidsgedrag = gedrag (ongeacht de gezondheidstoestand) dat bedoeld is om de gezondheid te
beschermen, te bevorderen of in stand te houden (bv. voldoende lichaamsbeweging) Gaat dus niet over de
gezondheidstoestand opzich bv iemand die pijn heeft kan wel nog gezondheidsgedrag stellen.
Health & Lifestyle (n = 9000, Blaxter): gezondheid als :
Niet ziek
Bezit (ik heb een goede gezondheid, ik herstel snel)
Gedrag (gezond zijn omdat je veel sport, gezond eet)
Lichamelijk fitheid en vitaliteit
Psychosociaal welzijn (mentaal gezondheid)
Functie (ik kan een taak verrichten)
Subjectieve beoordeling van gezondheid via vergelijking met anderen (welke referentiegroep?) leeftijd, beroep,
betere/slechtere gezondheid ….
Gezondheid is een relatieve staat van zijn = in relatie tot een ander moment, een ander persoon..
DEFINITIE VAN GEZONDHEID VAN DE WHO WERELDGEZONDHEIDSORGANISATIE
Gezondheid= Toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en sociaal welzijn en (…) niet alleen als de afwezigheid van ziekte of
invaliditeit (WHO, 1947)
Doelstellingen & beleidsdocumenten (bv we willen alcohol met zoveel % verminderen tegen dat jaar) veronderstellen
een relatie tussen gedrag, leefwijze en gezondheid
CROSSCULTURELE PERSPECTIEVEN OP GEZONDHEID
‘Normale gezondheid’ verschilt per cultuur en is afhankelijk van het economische, politieke klimaat van het tijdperk (bv Trump
en Obama was andere kijk op gezondheid)
3
, LEVENSLOOP EN GEZONDHEID
Afhankelijk van leeftijd, kijken we anders naar gezondheid
Kinderen <7 Op een magisch niveau bv zon kan hartaanval veroorzaken
Kinderen 8-11 Concreter, oorzaak en gevolg bv begrijpen van besmetting
(een functie, organen van het lichaam)
Vroegere puberteit Fysiologisch (specifieke organen van lichaam)
Late puberteit en volwassenheid Psychofysiologisch (verband tss lichaam en geest verstaan) bv
stress
Ouderen Vaak positieve opvatting, meer wijsheid
WAT IS GEZONDHEIDSPSYCHOLOGIE?
Psychologie = het wetenschappelijk onderzoek naar mentale, psychosociale & biologische processen & gedragsmatig
functioneren via empirische methoden
Tools = systematische observatie en zelfrapportage (zijn hypotheses geldig of niet?)
WAT IS VERBAND TUSSEN PSYCHOLOGIE EN GEZONDHEID?
Matarazzo (1980): Gezondheidspsychologie = ‘het aggregaat van de specifieke onderwijskundige, wetenschappelijke en
professionele bijdragen van het vakgebied psychologie aan de bevordering en het behoud van de gezondheid, de voorlichting
over en de behandeling van ziekten en de daaraan gerelateerde disfunctie’ Benadrukt de belangrijkste doelstelling van de
gezondheidspsychologie = begrip ontwikkelen en vergroten van de biopsychologische factoren bij: (zeer belangrijk om te leren)
1. Bevordering en het instand houden van gezondheid bv gezond eten
2. Verbeteren van gezondheidszorg en gezondheidsbeleid bv adviezen formuleren waardoor zorg en beleid beter wordt
door bv campagnes
3. Preventie en behandeling van ziekte bv vaccinatie
4. Oorzaken van ziekte, wat zijn risicofactoren? Bv in een arm land geboren worden, geslacht
GEZONDHEISPSYCHOLOGIE EN ANDERE TERREINEN
modellen/theorieën uit sociale, klinische, cognitieve psychologie, het bevariorisme
gecombineerde met andere vakgebieden (bv. gezondheidseconomie)
vaak deel van inter- en multidisciplinaire groepen bv in ziekenhuis samenwerken
Belangrijk! Wat is gezondheidspsychologie = vooral kijken naar verschillende factoren, oorzaken van ziekte
- Psychosomatische geneeskunde (geest en lichaam) Astma werd veroorzaakt door onderdrukte emoties (analytische
theorie van Freud) (bestaat niet meer)
- Gedragsgeneeskunde (klassieke en operante conditionering, bv. graded activity = blootstellen van pijn H15)
- Medische psychologie (beroep eerder dan vakgebied)
- Medische sociologie (gezin, verwantschap, samenleving) Hoe kan de sociale context bijdragen aan
gezondheid/ziekte
- Klinische psychologie (geestelijke gezondheid)
4
