ALGEMENE PSYCHOLOGIE samenvatting (2022-2023)
INLEIDING
-> materiaal: (studiedeelfiche) handboek ‘psychologie van Marc Brysbaert’ -> leerstof is een selectie
van handboek en bijhorende slides. + bijhorend oefenboek (kopen in VUBtiek)
-> volgorde zie inleiding handboek (1-9)
-> slides zijn samenvatting van handboek (lees de leerstof begrijpend door die niet verteld werd in de
les)
-> namen kennen? De belangrijkste pioniers, belangrijkstevertegenwoordigers, stromignen… (het is
meestal wel duidelijk welke pioniers, stromingen, principes,… de belangrijkste zijn etc.)
-> lesopnames: op Panopto
-> WPO (alleen online) – bij de meeste behandelde thema’s verschijnen er oefeningen op canvas
-> Evaluatie: schriftelijk examen (100%) -> meerkeuzevragen = hogere cesuur: min. 13/20 om te
slagen
-> proefexamen: donderdag 24 november (na hoofdstuk 1-6): online toets afleggen!
HOOFDSTUK 1: ‘Wat is psychologie?’
= Psyche (geest) + logie (komt van logos = woord, rede, gedachte) = gebied van de studie
(* Welke beweringen zijn correct/juist (geen enkele stelling is correct))
(* Uit onderzoek blijkt dat ‘soort zoekt soort’ een hogere slaagkans heeft dan ‘opposites attract’)
1. Psychologie is niet:
Lekenpsychologie: kennis vanuit de volksmond (volkswijsheden), van iemand die er te weinig
over weet. Men speculeert over de menselijke aard. (gezond verstand, onze intuïtie),
-> ‘de kennis van de man in de straat’ (soms denk je dat je iets te weten vanuit je buikgevoel,
intuitie)
Pseudopsychologie : niet-onderbouwde psychologische aannamen die zich als
wetenschappelijke waarheid voordoen. (m.a.w. wetenschappen die pretenderen iets
wetenschappelijk onderzocht te hebben, maar dit is niet het geval.)
Bv. Grafologie : stelt dat hoe je schrijft, bepaalt wie je bent. (leesbaar handschrift wijst op
een zelfzeker peroon, een moeilijk leesbaar handschrift wijst op een person die veel belang
hecht aan privacy en moeilijk te doorgronden is) -> zegt NIETS over je persoonlijkheid !
2. Wat is psychologie dan wel?
() Definitie: Psychologie is de wetenschap van het gedrag (externe gedrag kan je
meten/observeren) en de mentale processen. (adhv het geobserveerde gedrag gaan we de
mentale of interne processen proberen te begrijpen die aan dat gedrag ten grondslag liggen).
Bv. Intelligentie teweten komen: het gedrag meten (extern) om een uitspraak te doen over
het interne, over de intelligentie.
3. Ontwikkelingen die de psychologie mogelijk gemaakt hebben
Geschiedenis: “Psychologie heeft een lan verleden, maar een korte geschiedenis.”
° Lang geleden: wortels in de filosofie, + men dacht na over de menselijke geest, maar er
werden nog geen onderzoeken naar gedaan.
° Korte geschiedenis: officiële startdatum 1879 met oprichting 1e psychologisch
laboratorium door Wundt.
, Waarom zo laat? De wetenschappelijke studie van de geest vergde verandering in het
mensbeeld. Het heeft een hele lange tijd geduurd voordat de mens ‘als studieobject’
beschouwd kon worden, en niet meer als ‘immateriële ziel’. Ook bleef men heel lang
nadenken vanuit de filosofie over de werking van de geest, voordat men de geest kon
onderzoeken in de traditie van de natuurwetenschappen.
Ontwikkelingen in de filosofie
1) De oud-Griekse filosofen (500-400 v.C.)
Die oude, bekende filosofen hebben heel lang bepaald hoe wij in het westen dachten over
(de mens) binnen het universum. Zij stelden dat het universum geschapen was voor de mens.
+ gingen uit van het geocentrisme: wereldbeeld dat de aarde in het centrum van het
universum plaatst.
Plato intruduceerde het concept dualisme: opslitsing tussen geest en lichaam. Lichaam stond
los van geest.
=> Mens = enig wezen dat universum en rol van de mens in het universum kan begrijpen via
rede. (alleen wij kunnen nadenken over onze gevoelens, gedachten, rol op deze aarde)
=> Kennis is het resultaat van de rede, goddelijke ingeving, intuitive
2) T.e.m. de 15e eeuw bleef dit idee in stand.
Die ideeën werden opgenomen in het geloof. Zo werd er een vertaling gemaakt van Griekse
geschiften door theologen.
=> God (Bijbel) staat garant voor de waarheid.
=> Kennis = vanuit het geloof de mens proberen te begrijpen via de rede.
3) Rond de 16de eeuw: de wetenschappelijke revolutie vindt plaats.
Plots bleken oude wijsheden niet te kloppen.
-> Copernicus: bedacht heliocentrisch model van het universum waarbij de zon, i.p.v. de
aarde, in het centrum van het universum werd geplaatst.
= een bedreigend idee, want dit ging in tegen alles wat men toen wist. Vlak voor zijn dood
heeft hij deze theorie gepuliceerd.
-> oude wijsheden die men hiervoor nooit in vraag durfde of wou stellen (moeilijk om in te
gaan tegen de kerk), durfde men nu wel in vraag te stellen: men ontdekten nieuwe
werelddelen (ontdekkingsreizen), de boekdrukkunst werd uitgevonden (kennis werd op
grote schaal meer en meer verspreid),…
=> Klassieke, religieuze ideeën maken plaats voor modern wetenschappelijk denken.
=> Kennis is het product van wetenschappelijke studie door observatie en experimenten.
Maar het onderzoeken van de mens was op dat moment nog geen deel van die
wetenshappelijke studie. Dit gebeurt pas later.
4) 17e eeuw: stroming vanuit de fylosofie die heel dominant is geweest : het rationalisme
-> René Descartes: ‘je pense, donc je suis’: als je wilt weten hoe alles (oa de mens) in mekaar
zit, moet je de rede gebruiken. (waarheid kan enkel zo achterhald worden)
De rationalisten geloofden in het nativisme : het idée dat sommige kennis is aangeboren bij
de mens. Kennis breidt zich uit door daarop verder te bouwen via de rede.
Hij hanteert nog steeds het dualisme : de geest en lichaam gescheiden, maar lichaam is zoals
een machine, die je kan onderzoeken, maar geest blijft nog steeds iets apart.
=> Toepassing wetenschappelijk onderzoek op mens, enkel en alleen op lichaam!
=> Kennis= het product van aangeboren ideeën en via rede afgeleide inzichten.
, 5) Het empirisme rond 17e-18e eeuw: tegenreactie op het rationalisme
-> O.a. Hobbes, Locke, Hume hadden ander idee: kennis komt tot stand via zintuiglijke
ervaringen. Als we geboren worden zijn we een onbeschreven blad (tabula rasa). Pas door de
dingen die we meemaken, zijn wij wie we zijn. Door verbanden (associaties) te leggen tusen
ervaringen, komt de kennis van de geest tot stand.
=> Geest kan ook wetenschappelijk onderzocht worden.
=> Kennis= product van ervaring.
()Nature vs nurture: Rationalisme vs empirisme = eigenschappen bepaald door
aanleg/genetica (nature) of omgevingsfactoren/levenservaringen (nurture)?
De evolutietheorie
19e eeuw: Darwin: Mens is ook onderhevig aan de evolutie!
=> Als mensen product zijn van evolutie, kan men hun gedrag bestuderen op wetenschappelijke
manier, net zoals bij dieren.
= Maatschappij is eindelijk klaar om menselijke geest te beschouwen als studie-object, dat kan
bestudeerd worden op wetenschappelijke wijze.
4. De beginjaren van de psychologie
Psychologische scholen (kunnen situeren: niet data kennen)
= Een heel deel van de scholen (structuralisme, gestaltpsychologie, psychoanalyse)
vindt zijn oorsprong in Europa. Functionalisme en het behaviorisme komen uit VS.
-Wundt: grondlegger van de academsiche psychologie in 1879, 1e psychologisch
labo in Leipzig.
-> Eerste experimenten naar het menselijk bewustzijn/naar de menselijke geest.
Prikkels aanbieden en gedrag uitlokken ipv wachten tot het gedrag zich aanbiedt.
Bv. In welke mate moeten 2 kleuren van elkaar verschillen om als verschillend gezien
te worden?
Bv. Hoelang duurt het om op een geluid te reageren?
Bv. Welke mentale stappen ondernemen de proefpersonen bij het oplossen van een
rekensom?
-> introductie van de introspectieve methode: kijken naar eigen bewustzijn door
objectieve, nauwkeurige rapportering van gevoelens, gedachten, herinneringen. Heel
eenvoudige prikkels worden aangeboden, waarna de persoon moet nagaan ‘wat
komt er in mij op?’.
(bv. Het snel laten tikken van een metronoom -> wat roept dit bij jou op? KAN gevoel
van spanning zijn?)
(bv. Wijnproeverij: je krijgt een glas aangeboden, wat roept dit bij jou op? KAN
etentje met partner op vakantie,...)
1) Eerste psychologische school die de introspectieve methode van Wundt
hanteerde, die het structuralisme volgde.
Titcher en Külpe zijn belangrijke vertegenwoordigers: zij zijn geïnteresseerd naar
welke deelelementen of bouwstenen de menselijke geest uit bestaat. Afgeleid
via introspectie (opdelen van waarneming in bouwstenen/deelelementen)
, bekomen ze een tabel met allerlei deelelementen. ‘Wat zijn we daar nu mee?
(Bv. Kleur, geur, textuur van wijn,... = deelelementen)
Intervariabiliteit: verschillen tussen mensen.
Intravariabiliteit: verschillen binnen één persoon.
2) Tegenreactie van het functionalisme: uit de VS: we houden ons meer bezig met
de functie van het bewustzijn. Stroming was geïnspireerd door James: een van
zijn concepten was ‘stream of consciousness’ = stroom van bewustzijn. Het
bewustzijn is niet 1 vast gegeven, dit verandert continu. Waarom zouden we ons
dan bezig houden met het atomisme uit het structuralisme?
-> waren geïnspireerd door de evolutietheorie: idee: onderzoek moet nuttig zijn
voor de maatschappij. Ze hielden zich bv bezig met onderzoek naar intelligentie:
bv. Kunnen verschillen in omgeving verschillen in intelligentie verklaren?
= meer een praktische benadering dan het structuralisme
3) Ook binnen Europa een tegenreactie: gestaltpsychologie. Belangrijke
vertegenwoordigers: Wertheimer, Köhler en Koffka
- “het geheel (gestalt) is meer dan de som der delen”: perceptie opdelen is
zinloos. >< atomisme structuralisme
bv. Schilderij is meer dan wat verf op een doek.
Zij deden vooral onderzoek naar visuele illusies/perceptie. Dit stuurt je gedrag
(bv. Als je een persoon in het donker ziet, en het is maar je papa: ben je gerust. <-
> het is een inbreker: je begint te paniekeren)
- Hering illusie: 2 horizontale lijnen lopen evenwijdig, maar geeft de indruk dat de
lijnen rond het middelpunt afbuigen. Het geheel is meer dan enkele lijnen bij
elkaar. Je totaalperceptie van dat geheel is meer dan onderlinge lijntjes.
- Zöllner illusie: indruk dat de eerste 2 lijnen naar elkaar toe komen.
4) Psychoanalytische school in Wenen met als grondlegger Sigmund Freud. Ons
gedrag wordt bepaald/gestuurd door ons onderbewuste. Dit kan leiden tot
psychologische problemen. Hij wilt inzicht in de onderbewuste processen van de
mens, om zo iemand te kunnen genezen.
!‘problemen waarmee mensen mee kammen kunnen ook psychologische
oorzaak hebben’=revolutionaire doorbraak.!
Bv. kleine Hans, jongen met ernstige fobie voor paarden. Hij was getuige van een
ongeval met een paardenkar. -> fobie ontwikkelt voor paarden.
Freud zijn verklaring: ‘Oedipus-complex’= jongens (ook meisjes) rond 3 à 6 jaar
ontwikkelen seksuele gevoelens. Dit gaan ze richten op de moeder (meisjes op de
vader). Kleine Hans gaat zijn begeerte richten op de moeder. Concurrentie met vader
(huidige geliefde van de moeder). Bang voor papa want die is veel groter en sterker:
bang voor castratie t.a.v. de vader (onbewuste processen/impulsen). Deze angst
vertaalt zich in angst voor paarden: dat paard leek op de vader. (zwarte snuit = snor
EN oogkleppen = bril). Dit is volgens Freud de oorzaak voor de angst voor paarden.
Dit klonk geloofwaardig omdat men in die tijd niets anders wist.
5) Behaviorisme uit VS: Skinner en Watson: ‘alles wat voor deze stroming kwam, is
onzin’. We moeten ons bezig houden met objectieve metingen.
= Positivisme: Kennis kan enkel verworven worden door toepassing van
