Hoofdstuk 1: op ontdekkingstocht door een bekend gebied?
Over de eigen aard van de samenleving
Sociologie = 'samenlevingskunde' of 'studie van de maatschappij'
Sieyès: de leer die een rechtvaardige en revolutionaire inrichting van de samenleving voorschreef
Normatief: wat de samenleving zou moeten zijn
Comté: beschrijvende, empirische wetenschap van de samenleving => empirisch: wat de
samenleving is
De studie van:
Hoe de mensen samenleven in allerhande sociale verbanden (gezinnen, verenigingen,
steden,)
Kenmerken van die samenlevingsverbanden
Wetmatigheden die ons samenleven sturen: elementen die regelmatig terugkeren
1.1 een beeld van een titel
Samenleving --> speelveld met spelregels en spelers <=> maatschappelijke leven beheerst door
geboden en verboden
--> andere regels voor de publieke dan particuliere ruimte
Specifieke posities en rollen: bij elke positie hoort iemand, de rol is hoe je de positie invult
Status: plaats die iemand inneemt in de hiërarchie, hangt ook af van positie
o Hoog --> mensen die over geld en kennis beschikken, hoge positie samenleving
o Laag --> mensen die weinig geld en weinig kennis hebben, lage positie samenleving
Informatie (stof) en communicatie (proces)
Taakverdeling en hiërarchie:
o Formele leiders: via officiële kanalen op die positie terechtgekomen
o Informele leiders
Ruimte rond speelveld ook van belang
=> in concentrische cirkels: ruimtes die aanduiden wie heel dicht of heel ver ligt van het
centrum
Van hedendaagse wetenschappers verwacht dat ze zich uitspreken over hun positionaliteit =
het geheel van positiegebonden rollen, voorkeuren, ervaringen en eigenschappen die een
mogelijke invloed kunnen hebben op de neutraliteit van hun onderzoek
1.2 het dagelijkse leven door de sociologische lens
Sociologische lens = een professioneel instrument dat het mogelijk maakt om een beeld te vormen
van de structuur van de zichtbare sociale werkelijkheid
In praktijk: surveys, observaties, …
Betekenis geven aan wat we waarnemen
=> sociological imagination (Mills) = het vermogen om te begrijpen dat iemands individuele
ervaringen in verband staan met maatschappelijke krachten en de ruimere historische context
(enkel als je genoeg verbeelding hebt kan je betekenis zien)
o Geschiedenis: hoe kwam een samenleving tot stand en hoe verandert ze?
o Biografie: welke mensen bevolken een bepaalde samenleving?
, o Sociale structuur: hoe werken de maatschappelijke instituties? Hoe houden ze de
maatschappelijke orde in stand?
o Wisseling van perspectieven: afstand nemen van de actuele toestand en alternatief
standpunt innemen, in elkaars perspectief treden afstand nemen van eigen perspectief
--> ervaring van dagelijkse werkelijkheid moet in haar ruimere historische en sociale
context worden geplaatst door enige afstand te nemen van vanzelfsprekendheden
1.2.1 selectieve waarneming
Routineus in handelen (gedrag) en in denken (common sense) zijn waardevol als middel om ons
staande te houden in vele uiteenlopende situaties waarmee we dagelijks worden geconfronteerd
MAAR onze waarneming wordt selectief
Kenmerken die de selectiviteit van alledaagse waarneming verklaren:
Fysische en sociale beperkingen: we nemen de samenleving waar vanuit een bepaalde
sociale positie, zo missen we informatie of verkrijgen we ze makkelijk
Belangen: welke belangen jij wil verdedigen verschilt naargelang je positie
Kennis en informatie: onze waarneming gebeurt vanuit de kennis die we al hebben/de
informatie die je hebt over een persoon of toestand is bepalend voor wat je waarneemt
=> onderwijs: belangrijke rol bij selectieve waaneming (vb meer negatieve houding tegenover
migranten bij geen hoger secundair onderwijs)
Voorkeuren en afkeer: niet aangeboren maar sociaal bepaald --> via onze opvoeding a.d.h.v.
socialisatieproces = een proces waarbij een individu zich in de omgang met anderen de
cultuur van zijn omgeving eigen maakt
=> steunt op esthetische en ethische (morele normen) categorieën, verschillen in tijd en
ruimte
1.2.2 referentiekaders
--> 'sociale bril': lens waardoor je een verschillende kijk krijgt op dezelfde werkelijkheid
o Een referentiekader vormt een geheel: al onze waarnemingen vanuit hetzelfde
referentiekader
o Is stabiel maar niet onveranderlijk: veranderingen in onze situatie beïnvloeden na verloop
van tijd ook referentiekader
o In samenleving zoveel referentiekaders als individuen: geen ervaring kan voor twee mensen
volledig dezelfde zijn
o Gedeelde referentiekaders ontstaan wanneer grote groepen individuen in ongeveer
dezelfde omstandigheden opgroeien of verwerken --> maken deel uit van cultuurpatronen:
voor een bepaalde groep kenmerkende combinaties van cultuurelementen
Zakelijke en gepercipieerde werkelijkheden (stuurt ons handelen sterker)
--> als mensen situaties als werkelijk definiëren, dan worden die ook werkelijk in hun gevolgen
(Thomas Thomas)
Self-fulfilling prophecy: zichzelf waarmakende realiteit
o Pygmalion effect: hoe hoger de verwachtingen van de leerkracht, hoe hoger de
prestaties vd leerling en omgekeerd; verwachtingen van andere mensen
beïnvloeden ons gedrag en onze prestaties
, Vooroordelen en stereotypes:
o Stereotypes: min of meer gefixeerde en vereenvoudigde voorstellingen over andere
groepen die in een bepaalde groep gangbaar zijn, zonder dat ze op feiten zijn
gebaseerd
Vereenvoudiging, vertekening en veralgemening
Leidt vaak tot ontmenselijking (negatieve stereotypes)
Sociale bril afzetten voor sociologie --> bril maakt onze waarneming selectief en voedt
vooroordelen en stereotypering
=> sociologie streeft naar een onbevooroordeelde, neutrale beeldvorming van de
maatschappelijke realiteit --> afstand nemen van ingesleten routines in dagelijkse leven
1.2.3 over sport
Sociale verschillen tussen sporten & sport als drager van symbolische codes
Hoge sociale status: tennis, zeilen, skiën, veldhockey… --> hogere sporten: lichaamscontact wordt
vermeden
Lage sociale status: boksen, wielrennen… --> sporten populair bij arbeidersklasse: lijf-aan-lijf vechten
en sluit beter aan bij de arbeiderscultuur
Geen monopolie
=> resultaten van sociologische verbeelding niet enige mogelijke uitleg voor sociaal fenomeen
Civilisatietheorie van Norbert Elias: de grote massa bootst het gedrag van de sociale elites na -->
mogelijkheid tot opwaartse sociale mobiliteit
Beperkt houdbaar: invloed van tijd en ruimte
Sociologisch inzicht in menselijk handelen en denken = een product van de tijdsgeest -->
sociologische theorieën en wetmatigheden zijn niet future proof
Onderscheid 'hogere' dure en minder dure 'lage' sporten:
Hogere sporten nu ook toegankelijk voor wie geen deel uitmaakt van sociale elite
Sociale elite omarmt nu ook lagere sporten
1.3 een stap verder
Common sense (gezond verstand)
Is op te vatten als losjes samenhangende kennis
Is gebaseerd op feiten, waarnemingen, ervaringen, inzichten en received wisdom, door elk
van ons verworven en opgestapeld tijdens onze levensweg
Dient om zin te geven aan situaties waarmee we worden geconfronteerd
Is bedoeld voor praktische, onmiddellijke antwoorden
Sociologie (sociaal-wetenschappelijke kennis)
Wil het 'waarom' van bepaalde situaties achterhalen of algemene wetmatigheden
ontwikkelen die op diverse toestanden van toepassing zijn
Situeert verklaringen en wetmatigheden in sociale factoren
Bouwt voort op systematische, empirische waarnemingen
