Ethische en deonthologische vraagstukken
Hoofdstuk 2: over geluk, normen en waarden
Leerdoelen:
Begrijpen dat het gericht geluk vele ladingen dekt
De visie van Aristoteles, seneca, de utilisten en Foucalt op geluk begrijpen
en verbanden kunnen leggen met sociaal werk/ hulpverlening
Begrijpen en kunnen weergeven wat waarden en normen zijn, hoe het
geweten wordt gevormd en wat waardenstelsels zijn
De axiologie van A. Liégeois begrijpen en kunnen toepassen
Inleiding
Het oppervlakkige gebruik van de uitdrukking ”geniet van je vakantie” en
reflecteert op de ironie ervan, waarbij de gebiedende wijs eerder dwang
suggereert dan vrijheid. Verder pleit het voor een meer genuanceerd begrip van
geluk en uitdagingen in de hedendaagse samenleving. Het roept op tot een
diepgaandere reflectie op de filosofische vraag naar ”hoe te leven”, in plaats van
het over te laten aan oppervlakkige bronnen zoals talkshows en sociale media.
Filosofie als levenskunst
Het streven naar geluk niet altijd centraal heeft gestaan in de geschiedenis,
ondanks op de opkomst van welvaart na de tweede wereldoorlog. Het verschil
tussen welvaart en welzijn wordt belicht, waarbij velen ondanks materiële
voorspoed toch ongelukkige zijn.
Factoren zoals keuzestress, culturele invloeden en filosofische perspectieven
spelen een rol bij het begrijpen van geluk. Filosofen zoals Aristoteles, seneca,
utilisisten en Foucalt hebben verschillende opvattingen over wat een gelukkig
leven inhoudt, maar ze benadrukken allen het belang van bewust leven en het
exciterende vormgeven van het eigen leven.
Rationeel denken, leven in overeenstemming met de rede
Aristoteles beschouwt geluk als het hoogste doel van het leven, dat wordt bereik
door zelfverwerkelijking en de ontwikkeling van deugdelijke
karaktereigenschappen. Hij benadrukt het belang van rationeel handelen en het
vinden van het juiste midden tussen gedwongen handelingen, handelingen tegen
onze zin en handelingen uit eigen beweging, en legt de nadruk op het belang van
bewust handelen. Zijn filosofie kan worden toegepast op het sociaal werk,
waarbij het streven naar professionaliteit en kwaliteit begint bij de individuele
kwaliteiten en betrokkenheid van de sociaal werkers, en niet louter bij protocollen
en regels.
Onverstoorbaar geluk = het is hoe het is
Seneca, een prominente vertegenwoordiger van het stoïcisme, benadrukt dat
geluk niet wordt bereikt door passief de koude te volgen, maar door te streven
, naar een leven in overeenstemming met de natuur. Hij verwerpt genot als zijnde
laag bij de gronds en pleit voor een leven van onverstoorbaarheid en
aanvaarding van het leven zoals het is. Voor Seneca is leven in overeenstemming
met de natuur essentieel, waarbij men zich moet schikken naar de wetten van de
kosmos en de voorzienigheid. Het benadrukt de sociale dimensie van gelijkheid
en solidariteit onder alle mensen. Dit perspectief kan worden toegepast op het
sociaal werk, waarbij het belang van aanvaarding en hulpverlening aan anderen
wordt benadrukt, evenals het proces van aanpassing en aanvaarding bij het
ouder worden en het omgaan met zorgbehoeften.
Gij zult genieten
John Stuart Mill, een vooraanstaand voorstander van het utilitarisme, benadrukt
dat geluk wordt nagestreefd door genot. Utilitarisme beoordeelt handelingen op
basis van het criterium of ze geluk of geniet bevorderen voor het individu en de
samenleving als geheel. Mill maakt onderscheid tussen lichamelijke en
geestelijke genietingen, waarbij hij benadrukt dat de laatste bijdragen aan
zelfontplooiing en dus meer geluk.
Hij pleit voor het grootste aantal mensen centraal staat. Dit idee vormt de basis
voor moderne welvaartsstaten en wordt geassocieerd met evidence Beesd
werken en consequentialisme in de ethiek. Utilitarisme spoort aan tot het
onderzoeken van de gevolgen van handelingen en therapieën om het welzijn te
verbeteren. De aandruk p geestelijke genietingen impliceert dat actieve
vrijetijdsbestedingen, zoals deelnamen kunst en cultuur, bijdragen aan meet
geluk dan passieve activiteiten zoals televisie kijken.
Van het leven een kunstwerk maken
Michel Foucault benadert geluk als het streven naar bewust leven, maar hij legt
vooral de nadruk op het vermogen van mensen om zich te bevrijden van
overheersende machtsstructuren. Hij analyseert macht als een dynamische
strategie die in diverse aspecten van het leven is verwerven, zoals de medische
wereld, het gerecht en onderwijsinstellingen. Foucault betoogt dat waarheid en
werkelijkheid constructies zijn, waarbij individuen worden opgenomen in
discursieve formaties van hun tijd en omgeving. Hij onderscheidt drie soorten
macht:
1) Soevereinen macht
2) Disciplinaire macht
3) Biomacht
Foucault ziet bevrijding als het doorbreken van verstarring en onderstreept dat
machtrelaties niet noodzakelijk moeten worden opgeheven, maar eerder moeten
worden herzien om ruimte te bieden voor alternatieve denkwijzen en
handelingen.
In het sociaal werk roept dit vragen op over de verwachtingen ten aanzien van
cliënten en de manier waarop macht wordt uitgeoefend in de hulpverlening.
Foucaults denken draagt bij aan het inzicht in de complexe dynamiek van macht
en autonomie in de samenleving.
