Arbeidsrecht
0. Inleiding ..................................................................................................................... 5
0.1. Arbeid en recht ............................................................................................................................... 5
0.2. Arbeid in de 21e eeuw .................................................................................................................... 5
0.3. Arbeidsrecht als instrument: 20e eeuw........................................................................................... 5
1. Ontstaan & bronnen .................................................................................................. 6
1.1. Historische inleiding...................................................................................................................... 6
1.2. Structuur ......................................................................................................................................... 8
1.2.1. Deelgebieden ............................................................................................................................................................ 8
1.2.2. Codificatie ............................................................................................................................................................... 8
1.3. Bronnen .......................................................................................................................................... 9
1.3.1. Internationale bronnen ............................................................................................................................................. 9
1.3.2. Nationale bronnen................................................................................................................................................. 14
1.3.3. Hiërarchie ............................................................................................................................................................. 16
1.4. Aard.............................................................................................................................................. 17
1.5. Autonomie .................................................................................................................................... 18
1.6. Taalgebruik ................................................................................................................................. 18
2. Collectief arbeidsrecht ..............................................................................................19
2.1. Algemeen ...................................................................................................................................... 19
2.2. Partijenoverleg ............................................................................................................................. 20
2.2.1. Algemeen .............................................................................................................................................................. 20
2.2.2. Werknemersorganisaties ........................................................................................................................................ 20
2.2.3. Werkgeversorganisaties .......................................................................................................................................... 24
2.2.4. Overheid................................................................................................................................................................ 24
2.3. Niveaus en instellingen................................................................................................................ 25
2.3.1. Interprofessioneel .................................................................................................................................................... 25
2.3.2. Sectoraal ............................................................................................................................................................... 27
2.3.3. Ondernemingsniveau .............................................................................................................................................. 28
2.4. CAO ............................................................................................................................................. 31
2.4.1. Begrip ‘cao’............................................................................................................................................................ 31
2.4.2. Aangaan/ beëindigen ............................................................................................................................................ 31
2.4.3. Binding ................................................................................................................................................................. 31
2.5. Collectieve conflicten .................................................................................................................... 32
2.5.1. Begrippen .............................................................................................................................................................. 33
2.5.2. Werkstaking ......................................................................................................................................................... 34
2.5.3. Uitsluiting ............................................................................................................................................................. 36
2.5.4. Beheersen van het conflict ....................................................................................................................................... 36
2.6. Arbeidsreglement ......................................................................................................................... 38
1
, 2.6.1. Algemeen .............................................................................................................................................................. 38
2.6.2. Opstellen of wijzigen .............................................................................................................................................. 38
2.6.3. Inhoud .................................................................................................................................................................. 38
2.6.4. Publiciteit .............................................................................................................................................................. 39
2.7. Herstructurering........................................................................................................................... 39
3. Arbeidsmarktrecht ................................................................................................... 39
3.1. Werkgelegenheid .......................................................................................................................... 39
3.1.1. Beleid .................................................................................................................................................................... 39
3.1.2. Financiële voordelen ............................................................................................................................................... 40
3.1.3. Tewerkstelling ....................................................................................................................................................... 40
3.2. Werving en selectie ....................................................................................................................... 41
3.2.1. Arbeidsbemiddeling ............................................................................................................................................... 42
3.2.2. Outplacement ........................................................................................................................................................ 45
3.2.3. Buitenlandse arbeidskrachten ................................................................................................................................. 46
4. Arbeidsovereenkomstenrecht .................................................................................. 48
4.1. Inleiding ....................................................................................................................................... 48
4.2. Arbeidsovereenkomst................................................................................................................... 49
4.2.1. Begrip ................................................................................................................................................................... 49
4.2.2. Bestanddelen.......................................................................................................................................................... 49
4.2.3. Vorm.................................................................................................................................................................... 53
4.2.4. Bewijs ................................................................................................................................................................... 54
4.2.5. Soorten arbeidsovereenkomsten ............................................................................................................................... 54
4.2.6. Bedingen................................................................................................................................................................ 58
4.3. Rechten en verplichtingen ............................................................................................................ 59
4.3.1. Algemeen: WG en WN ........................................................................................................................................ 59
4.3.2. Verplichting voor WN .......................................................................................................................................... 60
4.3.3. Verplichting voor WG .......................................................................................................................................... 61
4.3.4. Gevolgen van miskenning van de verplichtingen ...................................................................................................... 61
4.4. Aansprakelijkheid ...................................................................................................................... 62
4.4.1. Voor de WG ........................................................................................................................................................ 62
4.4.2. Voor de WN ........................................................................................................................................................ 62
4.5. Schorsing van de arbeidsovereenkomst ....................................................................................... 62
4.5.1. Algemeen .............................................................................................................................................................. 62
4.5.2. Arbeiders en bedienden .......................................................................................................................................... 62
4.5.3. Enkel arbeiders ..................................................................................................................................................... 69
4.5.4. Tijdelijke economische werkloosheid........................................................................................................................ 69
4.6. Einde van de arbeidsovereenkomst ............................................................................................. 70
4.6.1. Regelmatige wijzen ................................................................................................................................................. 70
4.6.2. Vormen van onregelmatige beëindiging ................................................................................................................... 78
4.6.3. Verboden en beperkingen ....................................................................................................................................... 79
4.6.4. Misbruik ontslagrecht ............................................................................................................................................ 82
4.6.5. Herstructurering van ondernemingen ...................................................................................................................... 82
5. Arbeidstijdregeling................................................................................................... 86
5.1. Inleiding ....................................................................................................................................... 86
2
, 5.2. Toepassingsgebied........................................................................................................................ 86
5.3. Arbeidsduur ................................................................................................................................. 87
5.3.1. Begrip arbeidsduur................................................................................................................................................. 88
5.3.2. Arbeidsduurgrenzen .............................................................................................................................................. 89
5.3.3. Flexibiliseringswijzen en overwerk ......................................................................................................................... 89
5.3.4. Rusttijden.............................................................................................................................................................. 91
5.4. Nachtarbeid.................................................................................................................................. 91
5.5. Zondagsrust.................................................................................................................................. 91
5.6. Feestdagen .................................................................................................................................... 91
5.7. Jaarlijkse vakantie ...................................................................................................................... 92
5.7.1. Soorten vakantie.................................................................................................................................................... 92
5.7.2. Vakantiegeld ........................................................................................................................................................ 93
5.7.3. Tijdstip en verdeling van de vakantie...................................................................................................................... 94
6. Welzijn op het werk en gelijke behandeling ............................................................ 94
6.1. Welzijn op het werk..................................................................................................................... 94
6.1.1. Bronnen ................................................................................................................................................................ 94
6.1.2. Beginselen .............................................................................................................................................................. 95
6.1.3. Organen ................................................................................................................................................................ 97
6.1.4. Bijzondere bepalingen: psychosociale risico’s .......................................................................................................... 100
6.1.5. Sancties ............................................................................................................................................................... 104
6.2. Gelijke behandeling .................................................................................................................. 104
6.2.1. Discriminatie in het algemeen............................................................................................................................... 104
6.2.2. Man - vrouw ....................................................................................................................................................... 105
6.2.3. Racisme - xenofobie ............................................................................................................................................. 106
6.2.4. Mechanisme......................................................................................................................................................... 106
6.2.5. EU-onderdanen .................................................................................................................................................. 108
6.2.6. Rechtspositie ........................................................................................................................................................ 108
6.3. Bescherming van… .................................................................................................................... 108
6.3.1. Jongeren............................................................................................................................................................... 108
6.3.2. Vrouwen ............................................................................................................................................................. 109
7. Loon ........................................................................................................................ 110
7.1. Begrip en recht ........................................................................................................................... 110
7.1.1. Begrip ................................................................................................................................................................. 110
7.1.2. Recht op loon ....................................................................................................................................................... 110
7.2. Loonvorming .............................................................................................................................. 111
7.2.1. Beginselen ............................................................................................................................................................ 111
7.2.2. Algemene normen ................................................................................................................................................ 112
7.2.3. Overheid.............................................................................................................................................................. 113
7.2.4. Werknemersparticipatie ....................................................................................................................................... 114
7.3. Loonbescherming ....................................................................................................................... 114
7.3.1. Begrip loon .......................................................................................................................................................... 114
7.3.2. Maatregelen ter bescherming van het loon ............................................................................................................. 114
7.3.3. Terugbetaling kosten ............................................................................................................................................ 117
3
,8. Scholing en opleiding ............................................................................................. 117
8.1. Opleiding .................................................................................................................................... 117
8.1.1. Leren op de werkplek .......................................................................................................................................... 118
8.1.2. Scholingsbeding .................................................................................................................................................... 118
8.2. Opleidingsondersteuning ........................................................................................................... 119
8.2.1. VOV ................................................................................................................................................................. 119
8.2.2. Tegemoetkoming .................................................................................................................................................. 120
9. Sociaal handhavingsrecht ....................................................................................... 121
9.1. Door partijen zelf ...................................................................................................................... 121
9.1.1. Actiemogelijkheden .............................................................................................................................................. 121
9.1.2. Rechtsvorderingen ................................................................................................................................................ 121
9.1.3. Verjaring ............................................................................................................................................................ 122
9.2. Door de overheid ........................................................................................................................ 123
9.2.1. Toezichtsinstrumenten.......................................................................................................................................... 123
9.2.2. Sociale balans ...................................................................................................................................................... 124
9.3. Sociaal strafrecht ........................................................................................................................ 124
9.3.1. Preventie & toezicht ............................................................................................................................................ 124
9.3.2. Uitoefening toezicht ............................................................................................................................................. 125
9.3.3. Vervolging........................................................................................................................................................... 129
9.3.4. Inbreuken............................................................................................................................................................ 130
9.3.5. Bestraffing ........................................................................................................................................................... 131
4
,0. Inleiding
- Puntenverdeling:
o 17/20: open vraag, casus, 8 juist/fout-vragen met uitleg
§ Casus (cfr. kennisclip): fictief geval
§ Open vraag (vaak verband met de actualiteit): juridische analyse maken
§ Keuzevragen
• Gemotiveerde keuzevragen die peilen…
o Niet naar geheugen
o Maar naar leesvaardigheid, inzicht, verbanden, toepassingen, enz.
• Korte motivering (max. vijf regels) is vereist
• Geen giscorrectie
o 3/20: kennisclip maken over een juridische vraag
§ Duur: 5 minuten
§ Juridische oplossing voor probleem op bevattelijke wijze toegelicht
0.1. Arbeid en recht
- Arbeid als …
o Deel van je identiteit,
o Middel tot overleven,
o Maatschappelijke norm
o …
à Juridisch verankerd
0.2. Arbeid in de 21e eeuw
- Wie? Werknemer versus zelfstandige
o Ontstaan van arbeid tijdens de 2e Industriële Revolutie
§ Gaan naar de fabriek om te werken
§ Vraag: voor wie doen we dit? Onder het gezag van een ander
• Gevolg: zelfstandigen buiten beschouwing laten
à Nu: vervaging van de grenzen
§ Bv. zelfstandige heeft maar 1 klant à is die dan nog zelfstandig? Hangt die niet evenveel
af van die ene klant? Verdient die niet evenveel bescherming als een arbeider?
§ Bv. Deliveroo-bezorgers: geen statuut van arbeider, indien die ziek valt = groot probleem
(ziektekosten volledig zelf dragen)
= kwalificatie heeft verregaande gevolgen
- Waar? Op federaal niveau geregeld
o Internationale normen hebben hier doorwerking
§ Niet overal (bv. kinderarbeid,…)
- Wanneer? Als je de kwalificatie van werknemer ontvangt
- Hoelang? Zolang je dat statuut bezit
- Hoe? Telkens toepassingsgebied van de wetten nagaan
o Welke regels gelden voor wie? Bv. ambtenaar versus werknemer (AO) (pet peeve van de prof!)
- Voor wie? In principe enkel voor werknemers
o Maar vaak gelijklopende regels voor bv. ambtenaren
- Wat? Oorspronkelijk bedoeld als regels ter bescherming van de zwakkere partij
o Dat is het evenwel al lang niet meer! Sommige regels zijn erg in het voordeel van werknemers,
andere weer in het voordeel van werkgevers
0.3. Arbeidsrecht als instrument: 20e eeuw
- Collectief overleg organiseren
5
, o Ontworpen i.k.v. vertegenwoordigers (vakbonden) laten onderhandelen voor jou met de
werkgevers, met de aanname dat de werknemer niet zou veranderen van job
= geen realiteit meer
§ Winstmaximalisatie (mentaliteit van de 21e eeuw) versus trouw aan een bedrijf (20e eeuw)
- Voorbeeld:
o Wat is een werkdag: maandag to vrijdag sowieso, maar ook zaterdag is een werkdag volgens art. 20
§1 Arbeidswet (!)
o Op zondag werken in ploegenarbeid: is toegestaan maar je moet 24 opeenvolgende uren rust
krijgen, waarvan er 18 op zondag vallen
1. Ontstaan & bronnen
1.1. Historische inleiding
- Arbeidsrecht is een jonge rechtstak
o Maar arbeid zelf is al een oud fenomeen: al sinds de landbouwsamenleving
§ Maar: vaak onvrijheid inzake beroepsuitoefening
o Franse Revolutie: introductie van vrijheid van nijverheid
§ Reden van de overgang: volk had niets meer te verliezen
§ Gedachte erachter: “liberté, fraternité, egalité”
• Vrijheid (!) om o.a. zichzelf te organiseren
§ Decreet d’Allarde van 2 maart 1791: installeerde een absolute vrijheid van nijverheid
• Absolute vrijheid: om arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden te bepalen
• Gevolg: niemand is onvervangbaar
o Dus: waarom zou de werkgever zijn werknemers goed behandelen?
Waarom niet werknemer ontslaan en nieuwe aannemen zonder gevolg?
o Leidde tot excessen in bepaalde bedrijven:
§ 19e eeuw: misbruik van de vrijheid van nijverheid
• Bv. Gentse katoenindustrie: werkdagen van 12 tot
14 uur
§ Kinderarbeid
• Ouders hadden zulk hongerloon, dat ze hun
kinderen ook moesten aan het werk zetten
à Vicieuze cirkel: dwingt concurrent om dit regime ook aan te
houden, door economische motieven (= kostprijs drukken)
= De ‘sociale kwestie’ (erbarmelijke situatie van proletariaat)
• Vervangen door art. II.3 WER
o Gevolg: volk pikte het niet langer en begon zich te verenigen
§ “Samen staan we sterk”: de werkgever kan ons niet allemaal tezamen wegzetten
§ Probleem: verbod van ‘coalities aan te gaan voor werknemers’ (<-> Gw.) = vakbonden
• Kon beboet worden of zelfs gevangenisstraf krijgen
Juridische patstelling Feitelijke elementen
Artikel 415 Sw tot 1866 (coalitieverbod om 1860: eerste vakorganisaties voor industrie-A
werk te verhinderen of op te schorten)
Artikel 310 Sw (stakingspostenverbod – vanaf 1885: BWP
1866 tot 1921)
- Ingevoerd na ophef onder bevolking 1886: sociale onlusten (cfr. staking in
- Mogen wel vakbond maken, maar Charleroi waar arbeiders werden
niet staken doodgeschoten)
- Straf: boete of gevangenisstraf
6
, Verbod druk op werkwilligen (vanaf 1892) à KB 15 april 1886: Commissie voor
- Nadat arbeiders de werkplaatsen Nijverheidsarbeid: onderzoek om arbeid te
versperden voor mensen die wel organiseren, voorwaarden verbeteren en betere
wilden gaan werken lonen
Werkboekje
- Belangrijk controle- en drukkings- 1893: BWP zet druk + toenemende sociale
middel voor WG onlusten à invoer van het algemeen
- Verbod iemand aan te nemen die dit meervoudig stemrecht voor mannen
niet had
- Werkgever hield hierin bij welk werk
iemand deed, waar die werkte en hoe
die werd betaald (slechts kleine
verbetering)
1781 BW (werkgever (WG) werd op zijn woord
geloofd over loon)
- WN: moest bewijs leveren
- Illustreert moeilijke evenwichts-
oefening waarbij WG nog steeds aan
het langste einde trok)
+ Bevoegdheid van de werkrechtersraden:
samengesteld uit WG’ers!!
o Einde negentiende eeuw en begin twintigste eeuw eerste ‘sociale wetten’ (als een antwoord op de
‘sociale kwestie’)
§ 1887: verbod op trucksysteem (= WN moet loon (bonnen) uitgeven in bedrijf van WG)
• Vrijheid geven om zelf over geld te beschikken
§ 1889: verbod op vrouwen – en kinderarbeid
• Uit christelijke opvatting: broodwinnersideaal
• Maar ook beveiligingsmaatregel
§ 1896: werkplaatsreglement
• Werkplaats moet aan (beperkte) voorwaarden voldoen
• De regels van de werkplaats uithangen
§ 1900: wet op arbeidscontract
• Wel van aanvullend recht
• Elementen over loon en gezag
§ 1905: wet op zondagsrust
• Toen grote stap!
• Zondag = enige rustdag (<-> zaterdag = werkdag)
• Om compleet uitgeputte bevolking te vermijden
o Na WO I: invoering van algemeen enkelvoudig stemrecht (AES) voor mannen
§ Als cadeau voor de mensen die hun hebben ingezet voor het vaderland
§ Ook: sterke christelijke arbeidersbeweging
o Wet 1921: vrijheid van vereniging
§ Volgens Gw. zogezegd altijd waargeborgd
§ Nu pas reëel: vrijheid om op te richten, om (geen) lid van te worden
à Gevolg: ontplooien zich tot machtige drukkingsgroepen
- 21ste eeuw: volledig getransformeerde arbeidsmarkt door globalisering
o ‘Deregeulering’
o Flexibilisering van arbeid
§ Thuiswerk (vervaging grenzen tussen werk/ privé)
7
, § Studentenjobs (slechts korte periode werken)
§ 4/5 werken
§ …
à vertaalslag naar het recht is nog niet gebeurd!
o + waken over effectieve sociale bescherming (discussie)
o à Reactie: bv. Europese Commissie:
§ Efficiënt arbeidsmarktbeleid
§ Effectieve sociale bescherming
1.2. Structuur
1.2.1. Deelgebieden
- Zes grote (traditionele) deelgebieden
o 1/ Arbeidsbeschermingsrecht:
§ Opleggen aan WG dat die WN moét beschermen: mag WN niet ziek maken
• Fysiek: bv. werkplaats asbestvrij maken, …
• Mentaal: bv. psychologische ondersteuning,…
§ Wordt altijd moeilijker (zeker met mentaal welzijn!), legt veel druk op de WG
o 2/ Arbeidsovereenkomstenrecht:
§ Afspraken maken over 3 zaken
• “Ik werk” à arbeid
• “Onder uw gezag” à gezag
• “In ruil voor een loon” à loon
o 3/ Loonregulering en loonbescherming:
§ Loonregulering: indexering is wettelijk bepaald
• Om de 2 jaar zitten vakbonden en WG-organisaties samen om loonsstijging te
bespreken (i.k.v. de wettelijk bepaalde indexering: daar geen discussie over)
§ Loonbescherming: loon moet tijdig uitbetaald worden
• Te laat = sociaalrechtelijk misdrijf + interesten beginnen te lopen
• Ratio: heel economische systeem dreigt in duigen te vallen indien WG laks is bij
de uitbetaling
o Legt veel druk op de WG
+ Vorming van de werknemer
o 4/ Collectief arbeidsrecht:
§ WG en WN zitten samen en praten over bindende regels die collectief op de arbeidsmarkt
van toepassing kunnen zijn, zonder dat het parlement/ regering moet tussenkomen
§ = Unieke positie in het recht en in het EU landschap
o 5/ Arbeidsmarktrecht:
§ Sturen het proces om WG en WN in contact te brengen
• Bv. VDAB
§ Beleid: inzetten op maximaal ‘matches’ maken
o 6/ Sociaal handhavingsrecht
§ Afdwingen van de regels via controles en evt. gerechtelijke procedures
1.2.2. Codificatie
- Codificatie van het arbeidsrecht
o Belemmerd door: heterogeniteit en maatschappelijke realiteit
o (Beperkte) codificaties
§ Codex Welzijn op het werk (niet meenemen)
§ Sociaal strafwetboek
§ Wet 5 december 1968 (CAO-wet)
8
, § Arbeidsovereenkomstenwet van 3 juli 1978
- Nu: commissie opgericht tot de codificatie van het arbeidsrecht (project staat in kinderschoenen)
1.3. Bronnen
- Bronnen van het arbeidsrecht
o 1/ Internationale bronnen
§ Sociale grondrechten: grondbeginselen van een humane samenleving die burger
beschermen in de context van arbeidsverhoudingen
• Deelnemen via instemmen tot verdrag of lidmaatschap IO
§ Standstill-beginsel
• Ligt aan de basis van vele sociale grondrechten
• Eens je bepaald beschermingsniveau hebt bereikt, mag je die bescherming niet
verminderen als wetgever – tenzij in bepaalde uitzonderlijke situaties van
dwingende maatschappelijke omstandigheden
§ Rechtstreekse werking: indien de regels duidelijke en onvoorwaardelijke verplichtingen/
rechten in het leven roepen
à Arbeid(srecht) stopt niet aan de grens!
o 2/ Nationale bronnen: KB’s,…
+ Regulering door:
§ Overheid
§ Sociale partners
§ Werkgever en werknemer
• Nog steeds individuele overeenkomst
• Maar: vrijheid is beperkt door vele regels
1.3.1. Internationale bronnen
- Internationale bronnen
o 1/ VN
§ A) Universele Verklaring Rechten van de Mens
• Artikel 23:
o “Eenieder heeft recht…
§ op arbeid, op vrije keuze van beroep, op rechtmatige en
gunstige arbeidsvoorwaarden en op bescherming tegen
werkloosheid
§ op gelijk loon voor gelijke arbeid
§ - die arbeid verricht - op een rechtvaardige en gunstige
beloning, welke…
• hem en zijn gezin een menswaardig bestaan
verzekert,
• beloning zo nodig met andere middelen van sociale
bescherming zal worden aangevuld
§ om vakverenigingen op te richten en zich daarbij aan te
sluiten ter bescherming van zijn belangen.”
• Geen rechtstreekse werking (voor rechter kan je je hierop niet beroepen), heeft
slechts morele draagwijdte = probleem
§ B) ECOSOC-verdrag
• Internationaal verdrag inzake de Economische, Sociale en Culturele Rechten:
legt verplichtingen op aan de staat
o Tegenhanger van het BUPO-Verdrag (legt verboden op aan de staat)
o Somt belangrijkste sociale grondrechten op
• Traditioneel geen rechtstreekse werking tussen particulieren
9
, o Sommigen claimen weliswaar dat er RS is die dit toch lijkt toe te passen
o <-> RvS, GwH: erkennen, maar niet toepassen
§ C) Verdragen betreffende status van vluchtelingen (1951) en van staatlozen (1954)
• Legt gelijke behandeling met eigen onderdanen op aan staten
• Heeft wel rechtstreekse werking in de Belgische rechtsorde
o 2/ IAO (Internationale Arbeidsorganisatie)
§ = Gespecialiseerde organisatie van de VN uit 1946
§ Komt jaarlijks bijeen op de IA-conferentie
• Ontwerpen moeten verplicht binnen het jaaar ter bekrachtiging worden
voorgelegd aan de bevoegde nationale instanties
• Spreekt af welke minimale arbeidsvoorwaarden er zijn die over de hele wereld
moeten worden gerespecteerd
o Leggen de absolute basis
o Tal van verdragen: bijna 200 (113 door België geratificeerd)
§ België (federale regelgeving) zit eigenlijk al ver voorop
• Niet verwonderlijk: Belgische arbeidsomstandig-
heden zijn enorm goed in vergelijking met sommige
derdewereldlanden
• In verdragen of aanbevelingen
§ Harde kern
• IAO Verdag nr. 87 over vakbondsvrijheid
• IAO Verdrag nr. 98 over collectief overleg
• IAO Verdrag nr. 25 en 105 over verbod op gedwongen arbeid
o Bestaat namelijk nog in heel veel Afrikaanse, Zuid-Oost Aziatische,
Arabische landen
• IAO Verdrag nr. 138 over de minimumleeftijd (verbiedt kinderarbeid)
§ Geen rechtstreekse werking
• Groot probleem voor die landen die de minimumvoorwaarden niet halen
• De gewone (uitgebuite) man heeft er niets aan
à Belang schuilt vooral in morele gezag + ieder IAO-lid kan een klacht indienen tegen
een ander lid
§ Uitvoering kan enkel door wet, besluit of cao (nationaal bepaald!) = toothless tiger
o 3/ OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling)
§ Opgericht in 1948, in navolging van het Marshallplan
• Doel: economische samenwerking, maar ook vooral impact op sociaal-
rechtelijke aspecten
§ = richtlijnen voor multinationale ondernemingen van 21 juni 1976, herzien in 2011
• Bevat aantal internationaal aanvaarde principes in gedragscode
o O.a. respect voor milieunormen, strijd tegen corruptie, eerbied voor
consumentenrechten én werkgelegenheid/arbeidsverhoudingen
• Via Open Method Coordination:
o Niet laten opleggen door nationale regels
o Maar aanmanen om staten de regels zelf te laten respecteren
§ Geen directe werking
• Niet juridisch afdwingbaar, geen drukkingsmiddel
• Maar: internalisering door staten zelf (moreel gezag)
o 4/ Raad van Europa
§ Opgericht in 1949 (begin KO) ter verdediging van de mensenrechten, parlementaire
democratie en de rechtsstaat d.m.v. verdragen te sluiten
§ A) EVRM
• Belangrijke artikels:
10