Deel 1 : Gezondheidspromotie
Gezondheid & ziekte
Begrippen gezondheid & ziekte
Gezondheid & ziekte = dynamische toestanden
Niet statisch(niet 1-duidig): steeds in wisselende hoedanigheid, vaak (onbewust) strak omlijnde
normen voor gevoel van wat ons gezondheid inhoudt maar snel normen aanpassen.
Vb. griep wanneer er veel feesten zijn of griep wanneer je niets te doen hebt(2 e : zieker voelen!).
Oorzaak:
-bredere kijk op wat gezond & ziek is: mens= sociopsychosomatisch wezen
Vroeger enkel lichamelijk aspect , nu mens als totaliteit: gezondheid betrekking op lichamelijk,
geestelijk & maatschappelijk functioneren.
- Rol van menselijk gedrag & leefmilieu in ontwikkeling van bepaalde ziekten meer aandacht:
veranderd besef van ongezond & ziekmakend. Hart- & vaatziekten, longpathologieën, aids deels
oorsprong in (ongezond) menselijk gedrag (eetgewoonten, alcohol & tabak).
-veranderde opvatting over ontstaanswijze(etiologie) van ziekten
-Veranderde opvattingen over hoe gezondheidszorg georganiseerd moet worden
accentverschuiving: meer preventieve gezondheidszorg t.o.v. curatieve GHZ.
-groeiend besef zelf (deels) verantwoordelijk voor eigen gezondheid & invloed op ontstaan ziekte
Gemeenschappelijke kenmerken gezondheid & ziekten:
-Waarden= collectieve opvattingen binnen bepaalde groep over wat goed / juist / belangrijk is
(bv. vriendschap, liefde, zekerheid, respect, waardering, vrijheid, veiligheid)
-subjectieve gegevens: beleving van gezondheid & ziekte sterker op voorgrond dan meer
objectief meetbare afwijkingen van bepaald orgaansysteem. Te maken met gevoelens (=subj.
invulling van ‘gezondheid) of objectief vaststellen door aantal (objectieve) parameters
(vb. koorts, hartritmestoornissen, medische consumptie)
-abstracte begrippen: mate van gezondheid niet uitdrukken in aantal want onmeetbaar. Als
iemands bloedwaarden bij onderzoek afwijken van normale(afgesproken)normen betekent niet
dat iemand meteen ziek is / ziek genoemd mag worden.
-vaak tegelijk aanwezig: ziekte & gezondheid (belevingen) vaak moeilijk te scheiden zijn. Als
iemand ziek is ‘naar omstandigheden voel ik me redelijk’ / ‘behoudens dat voel ik me prima’.
-Relatieve begrippen: ziekte & gezondheid binnen bepaalde situatie, tijdspanne, cultuur, socio-
economische klasse. Economische & politieke opvattingen beïnvloeden normen.
1
, Definitie van gezondheid & ziekte
Vroeger – gezondheid= afwezigheid van ziekte & ziekte = afwezigheid van gezondheid.
definitie: geen éénduidigheid. Ziekte vroeger = medisch-biologische afwijking door aanwezigheid
ontsteking, virus , handicap onderscheid met gezondheid objectief & medisch.
Ziekte niet enkel op biologische basis, maar ook door fysieke & sociale omgeving(psychisch, geestelijk):
waar & hoe mensen leven ook belangrijk voor gezondheid & ziekte.
3 dimensies: lichamelijk, psychisch & sociaal
-lichamelijke gezondheid: ontbreken van lichaamsstoornissen & - beperkingen
-psychische gezondheid: afwezigheid van angst & stress, aanwezigheid van korte & lange termijn geheugen
& oriëntatievermogen naar tijd, plaats en persoon
-sociale gezondheid: participatie & ‘goed’ functioneren in samenleving.
In ouderenzorg, geestelijke gezondheidszorg & gehandicaptenzorg: zelfredzaamheid & zelfstandigheid.
W.H.O.( World Health Organization, 1948): “ Gezondheid= toestand van volledig geestelijk, lichamelijk &
sociaal welzijn en niet slechts afwezigheid van ziekte of handicap.”
Gezondheid= positieve toestand van lichamelijke & geestelijke (en sociale)stabiliteit & maatschappelijk
welzijnholistische mensvisie: lichamelijk& psychische component én sociale aspect van gezondheid.
(↔dualistische: tweedeling tussen lichaam & geest).
-disease: aanwezig van 1 / meerdere aantoonbare medisch-biologische afwijking(en)
-illness= ziekte-ervaring: niet goed voelen (enkel aan patiënt om te beoordelen)
-sickness - sociale dimensie: als patiënt gedragen & door omgeving erkend.
Modelpatiënt: disease + illness + sickness(= ziekte aantonen + ziek voelen & gedragen).
Meestal ziektecombinaties: patiënt die zich niet goed voelt(illness) maar zich niet gedraagt (afwezigheid
van sickness) en dus niet naar huisarts gaat. Problematisch: patiënt voelt & gedraagt zich ziek maar geen
medisch-biologische afwijking vastgesteld (=afwezigheid disease).
Epidemiologisch
+ gezondheid= organisme weerstand tegen pathologische / ziekmakende invloeden van buitenaf.
-Ziekte= toestand door vatbaarheid van organisme voor pathologische invloeden van buitenaf
Ecologisch
+ gezondheid=evenwichtige relatie van mens met omgeving
- ziekte= slechte / onaangepaste relatie van mens met omgeving
Sociologisch
+gezondheid= qua uiterlijk& gedrag past binnen normen van die groep
-ziekte= iemand wijkt af qua uiterlijk & gedrag van wat ‘normaal’ binnen bepaalde groep
Materialistisch
+gezondheid=handelswaar, investering kan ‘gekocht’ worden
-ziekte=abnormale toestand ,behandeld & onder controle gebracht (vnl. betaalde hulp ).
Religieus
+ gezondheid=toestand als geschenk van hogere macht beschouwd, als beloning van goed leven.
+gezondheid=toestand na vele beproevingen uiteindelijk bevochten, NA dit leven ten volle genoten.
-ziekte=straf die mens treft als hij niet volgens(vermeende) normen van hogere macht leeft.
-Ziekte= beproeving, test afleggen: moedig gedragen lijden leidt tot toestand van volmaakte gezond
Humanistisch
+gezondheid=toestand van rijk(er)dagelijks leven, toestand door persoonlijke groei nadat in voorafgaande
ziekteperiode nieuwe krachten zijn ontwikkeld
-ziekte=belangrijk proces, brengt boodschap die verstaan moet worden & leiden tot persoonlijk &
evenwichtiger heel zijn.
2
,Betekenis gezondheid
Bij Vlaamse bevolking waardenverschuivingen:
-gezondheid > vriendschap > arbeid > vrije tijd: vnl. materialisme & individualisme ten koste van
zorgzaamheid & solidariteit.
Waarden die ouders meegeven: verantwoordelijkheidsgevoel, goede manieren & verdraagzaamheid.
-Vlaamse bevolking denkt curatief i.p.v. preventief: nadenken over gezondheid & welzijn wanneer
men ziek/ onwel is, niet makkelijk om bevolking te leren dat ze door preventieve, risico-
vermijdende / risico-verminderende handelingen veel kunnen voorkomen.
-Jacobs - waardenhiërarchie afhankelijk van leeftijd & persoonlijke situatie: jongbejaarden
beoordelen gezondheid anders dan hoogbejaarden & personen in weduwstaat beoordelen
gezondheid anders dan gehuwden.
Evoluties:
-medicalisering van elk aspect van het leven & zoektocht naar perfect gezondheid
-vergrijzing & toename aantal mensen met verschillende chronische aandoeningen
gezondheid=zich kunnen aanpassen aan zijn / haar lichamelijke toestand
Determinanten & gezondheid
Gezondheidsdeterminanten= factoren die gezondheid veroorzaken Health Field Concept –
Lalonde: ordening in verschillende factoren & gezondheidseffecten efficiënt & systematisch.
Health Field Concept van Lalonde
=model om determinanten van gezondheid te ordenen. ! Uitgangspunt: (bevorderen van)gezondheid
& niet ziekte (terugdringen:vroeger). Factoren die invloed hebben op gezondheid op groepsniveau
gezondheid & gezondheidsprobleem analyseren(wat maakt mens ziek/gezond):
-nagaan op welke manier verschil. gezondheidsdeterminanten invloed op gezondheid-& probleem
-Aangrijpingspunt voor verbeteren van gezondheidsproblemen & oplossen van
gezondheidsprobleem. ! Niet individuele gezondheid/ gezondheidsprobleem bekijken.
Exogeen invloed op endogeen
exogene gezondheidsdeterminanten
o leefstijl & gedrag
o extern milieu
-maatschappelijke omgeving
-fysieke omgeving
gezondheidszorg & preventie
3
, Endogene gezondheidsdeterminanten : in lijf (eigen aan jezelf)
Genetische factoren
-afwijkingen in genen : recessief/ dominant gen van ouders op kinderen doorgeven. Kind recessief
aandoening overerven doordat beide ouders drager zijn van afwijkende gen (bv. fenylketonurie,
mucoviscidose). Geslachtsgebonden recessieve overerving: afwijkende gen gebonden aan geslacht (bv.
hemofilie). Dominante overerving: ziekte van Huntington
-veranderingen in chromosomen: syndroom van Down(mongolisme), Turner
-multifactoriële aandoeningen: zowel erfelijk als andere factoren.
VB. aangeboren hartafwijkingen, gespleten lip/ verhemelte, open rug (spina bifida)
-aanleg voor ziekte: ouderdomsdiabetes, astma, allergieën, manische depressie…
Verworven eigenschappen: gedurende leven oplopen/ in loop van leven verkrijgen
-hoge bloeddruk / hypertensie: erfelijke aanleg, overgewicht & voeding hart-& vaatziekten, beroerte,
oogafwijkingen & verminderde nierwerking
-hoog cholesterolgehalte in bloed: erfelijk, - voeding & roken / + lichamelijke activiteit & alcohol. Te hoge
cholesterol stijgt met leeftijd & hangt samen met lichaamsgewicht coronaire vaatziekten
-lichaamsgewicht: diabetes type II, artrose, kanker, hart-& vaatziekten.
Erfelijke factoren, leefstijl & economische, socio-culturele & omgevingsinvloeden.
-afwijkingen in afweer- & immuunsysteem: normaal beschermen tegen bacteriën & virussen, anders
gevoeligheid voor infecties & allergieën (bij kinderen <2j / ouderen)
-persoonskenmerken & psychische GH: exogene factoren (stress) & endogene factoren (ziekte) te baas
worden, reduceren , tolereren (coping).
-veroudering: lichamelijk, psychisch & sociale componenten vermogen van organen & orgaanstelsels +
weerstand tegen ziekten & stress dalen
verschillende ziektes samen : Alzheimer, osteoporose, diabetes type II
Exogene gezondheidsdeterminanten
Leefstijl & gedrag: leefgewoonten van individu invloed op gezondheid & ontstaan van GH-probleem
alcohol- & drugsgebruik, roken van tabak:
farmacologische verslaving: verandering in stofwisseling grotere behoefte psychische
verslaving: schaamte, schuld & leereffect tot continuering van gebruik & vergroting van behoeft.
sociale verslaving: afwijzing, conflicten , stigmatisering(slechte reputatie) & isolement,
versterking van gewoonte.
Wijzigen gevoelens, gedrag, waarneming & bewustzijn nadeel/ schade voor individu.
-alcohol(meest gebruikte drug): (verkeers)ongevallen, levercirrose, hart-&vaatziekten,
zenuwaandoeningen & problemen maag-darmstelsel: ontsteking, zweren, bloedingen &
slokdarm/maagkanker + psychische & sociale problemen: werkverlies, relatiestoornissen,
vereenzaming.
Matig alcoholgebruik(1-2 glazen bier/wijn) positieve invloed op hart & bloedvaten.
Tijdens zwangerschap matig gebruik hyperactiviteit & verstoord slaap/waakritme van kind.
Hoog gebruik tijdens zwangerschap vertraging in groei & geestelijke achterstand.
-drugsnegatieve invloed op functioneren van gebruiker.: Gezondheid & fysieke conditie
achteruit. Product zelf negatieve invloed op lichaam verslavingsproblemen,
overdosisverschijnselen / dood, psychische stemmingsstoornissen, stoornissen in denkvermogen
& sociale problemen, verhoogde kans op infectieziekten, HIV &aids.
Overmatige gebruik van psychofarmaca(slaap-&kalmeermiddelen + antidepri)in Belgi bij jongeren
stoornissen in evenwicht tussen belastbaarheid & belasting van deel van bevolking en / of
medicaliseren van allerlei maatschappelijke fenomenen.
-tabak(meest gebruikte drug): Hoogste morbiditeit & sterfte!
hart-& vaatziekten, chronische longaandoeningen & kanker van mond, keel, luchtpijp,
slokdarm, long, pancreas, baarmoeder(hals) &blaas.
Passief roken schaadt gezondheid & verhoogt risico op hart-& vaatziekten + longkanker. Kinderen
4
