inleiding
De vraag naar het gekende en of wij het gekende wel echt kennen is de basis
van de filosofie. Deze vraagstelling zorgt voor vreugde van de verwondering
maar deze verwondering brengt ook angst met zich mee. Elke cultuur heeft zijn
eigen filosofie, wat eigen is aan de westerse filosofie is de zoektocht naar de
waarheid. Deze manier van denken krijgt nu commentaar door de oorlog in Israël.
De mens wil het liefst altijd alles begrijpen zoals religie en mythologie. Vroeger
waren veel zaken welzijnsproblemen zoals voedselveiligheid, fysieke veiligheid,..
nu zijn dit allemaal veiligheidsproblemen. De filosofie probeert de samenleving te
ordenen. Wie is de mens? Kennen we eigenlijk wat we menen te kennen? Wat is
kennen?
Er zijn ook dergelijke verschillen tussen filosofische en wetenschappelijke vragen.
Terwijl wetenschappelijke vragen vooral antwoord willen bieden met zekerheid.
Biedt de filosofie nooit antwoorden met zekerheid. De filosofie stelt alles in vraag
wat ze gemeen heeft met andere wetenschappen. Maar het grote verschil is dat
zij in de vraagstelling blijft steken. Ondanks de beste intenties blijft de filosofie
steeds steken in wat het betekent dat er iets is en niet eerder niets en hoe het
mogelijk is dat deze vraag die haar eigen bestaan ook in vraag stelt er zelf is.
Het aspect veiligheid had vroeger een andere betekenis dan nu. Vroeger was
veiligheid kort gezegd de afwezigheid van dreigingen en had het dus niet de
betekenis van het leven aangenamer te maken. Nu door de moderniteit en
globalisering is er een risicomaatschappij ontstaan. Tegenwoordige dreigingen
zijn dus van een andere orde. Ze hebben niet meer alleen te maken met oorlog
en vrede, maar met instabiliteit en systematische afhankelijkheid. Men probeert
aan de hand van kansberekeningen risico’s beheersbaar te maken. Maar
tegenwoordig zijn veel dingen risico’s. alle mogelijke oplossingen zullen zorgen
voor nieuwe risico’s en wanneer men dit alles probeert te beheersen wordt het
veiligheidsdenken een obsessie. Zo ontstaat een verlangen naar veiligheid bij de
moderne burger. Dus er in opnieuw een wijziging in de betekenis van veiligheid.
Meer en meer kwesties die in de jaren 70 maatschappelijke kwesties waren zijn
nu veiligheidkwesties. We kunnen ook stellen dat niet alle veiligheidsbehoeften
ook dreigingen zijn. Soms gaat het over de veiligheidsbeleving. Wanneer de
politiek wil inspelen op deze gevoelens dan worden het veiligheidsproblemen.
Want veiligheidsgevoelens zijn niet echt concreet en vaak irrationeel. En juist in
deze context worden ze in de politiek ingezet en beschouwd als problemen die zij
kunnen oplossen. Het begrip veiligheid is ook niet eenduidig het word
onderverdeeld in safety, security, fysieke en sociale veiligheid.
Vroeger regeerde het noodlot over de mensen, vele gebeurtenissen konden niet
worden voorspelt/beheerst. Ze brachten offers voor de goden zodat de goden
gunstig bleven, en waarzeggers moesten de toekomst voorspellen. De veiligheid
was een stand van zaken, ze konden weinig doen enkel bidden tot goden. Vanaf
de 17de eeuw krijgen wetenschap en techniek een sterke greep op de mens. De
technologische innovatie heeft ons bevrijd van de natuurlijke vreedheid. Maar
naarmate de mens meer gevaren onder controle krijgt nonstaan er weer nieuwe
risico’s waarvoor we nog verder moeten reiken om ze te beheersen. Hoever wil
de mens gaan in die beheersing?
,Doordat ethiek altijd de mens betreft komen we hoe dan ook tot ethiek. De mens
oordeelt over situaties in onze samenleving, oordelen over de medemens vanuit
een rechtvaardigheidsgevoel, een onderscheid tussen goed en kwaad. In de
antieke oudheid werd er altijd hard opgetreden tegen mensen die de veiligheid
bedreigden. Deze methode is niet meer eigen aan moderne staten, burgers
worden nu beschermd door wetten en regels waar geweld tegen burgers
principieel onjuist is. Dit levert een probleem op, wat moet er gebeuren met
extremisten die geweld gebruiken als er regels zijn dat alle burgers te allen tijde
beschermd zijn door beperkingen van de staat macht. Terroristen kunnen ervoor
zorgen dat er angst in en de samenleving in 2 strijd is met zichzelf (door
maatregelen tegen terrorisme). Daarnaast wil de staat zijn onderdanen
beschermen. Tegengeweld is noodzakelijk om gewelddadig extremisme tegen te
gaan. Dit is de redenering van de staat, en is een van de grootste conflicten op
gebied van veiligheid omdat vechten tegen terreur gezicht verlies lijdt van vrede,
vrijheid en rechtvaardigheid. (tikkende tijdbom)
De vraag naar het fundament en doel van cursus
Het is te betogen dat de grenzen tussen goed en kwaad hoogst willekeurig en
subjectief zijn, misschien afhankelijk van de brutaliteit van de heersende macht.
Maar als dat inderdaad zo is, ontstaat het probleem dat we elke grond missen om
te bepalen wat het juiste is om te doen. We missen een onvooringenomen
fundament om de handelingen van de staat te kwalificeren. Toch willen we die
handelingen wel kwalificeren. Als de staat zijn handen vuil wil maken tegen
terreur dan moet zij zich daarvoor verantwoorden anders dreigen we over te
gaan tot een dictatuur. Wat we aanvaardbaar vinden ligt niet vast en wijzigt mee
met de geschiedenis. Zonder er over na te denken gaat elke samenleving uit van
waarden die de redelijkheid van onze beslissingen staven, dit geld ook voor het
veiligheidsmoraal. Deze cursus wil je laten nadenken over de veronderstelde
redelijkheid van de veiligheidsmoraal en van de visie van de mens op zichzelf.
Antieke Griekse filosofie geeft vorm aan de westerse cultuur
Filosofie ontstaat wanneer men luistert naar de logos. Het woord kan niet tegelijk
iets en iets anders betekenen. Wat bij de Pythia van de antieke orakels wel het
geval was daar moest het gebrabbel worden geïnterpreteerd. Dit wordt
vervangen door het luisteren naar de vastheid van de taal. Anders dan religie die
niet echt antwoorden heeft op vragen omdat zij de antwoorden tot in oneindige
opgeschort wat wijst op een gebrek aan antwoord, is filosofie gericht op het
fundamenteel verlangen een antwoord op haar vragen te krijgen dat anders is
dan bij religie omdat zij vragen onopgelost in het oneindige laat verdwijnen.
Zelf ontdekking van de logos als plaats van de waarheid
Het westerse denken ontstaat met een inzicht in de fundamentele differentie
tussen het zien en het spreken. De weg tot de waarheid zal enkel te vinden zijn in
het spreken en niet in het zien. Als we ons louter baseren op zintuigelijke
waarnemingen dan ontmoeten we een wereld waar niets vaststaat. Vanaf dan
betekent de waarheid iets wat eeuwig en onveranderlijk is, vroeger iets wat zich
terugtrekt. (Al heb je bv nooit een boom gezien kan je met het gebruik van taal
duidelijk maken wat een boom is.)
Parmenides: Het zijn is en het niet zijn is niet.
,Er wordt voor de eerste keer een onderscheid gemaakt tussen zien en begrijpen.
De uitspraak van parmenides betekent dat er een verschil is tussen het zijn
(spreken en begrijpen) en het niet zijn ( wereld die we zien en waarnemen). Maar
deze uitspraak zorgt ervoor dat er een te grote kloof is tussen het zijn en het niet
zijn. Die kloof zegt niets over de concrete ervaring van de wereld.
Plato als antwoord op Parmenides
Plato gaat reageren tegen de problematische uitspraak van parmenides door de
kloof tussen het zijn en het niet zijn te dichten. Hij reageert ook tegen het moreel
relativisme van de sofisten. (sofisten zijn rondtrekkende leraren die jonge
mannen opleiden in het leren spreken, overtuigen, argumenteren) Zij gaan er
vanuit dat de gene die het beste kan spreken zal overtuigen.
De betekenis van Socrates
Socrates was de eerste die een waarheidsvraag stelde. Hij stelde de vraag naar
de ware betekenis van begrippen die sofisten gebruikten. Socrates was de
leermeester van plato, die aangedaan was door zijn overlijden en zijn drang om
de waarheid te achterhalen.
Volgens Plato kan het niet zijn toch een beetje zijn als een afschaduw van het
zijn. Onze logos (ons spreken) heeft geen betrekking op datgene wat we
zintuigelijk waarnemen, maar op datgene waarvan het zintuiglijk waargenomen
een schaduw is namelijk de ideeën, die een eeuwig zichzelf blijvende
werkelijkheid, die zich buiten de waarneembare werkelijkheid bevinden. Volgens
Plato is er dus een tweede transcendente wereld, die we kunnen begrijpen maar
niet zien.
De blijvende eeuwige wereld zal voorwerp van ware kennis worden. Aangezien
deze kennis vastheid en eenheid veronderstelt en aangezien de concrete realiteit
zich voortdurend door ontstaan en vergaan kenmerkt, kan het object van de
ware kennis niet in de concrete realiteit liggen.
Omdat de ware werkgelijkheid zowel het kennende subject als de gekende
objecten overstijgt, is het aparte bestaan van de ideeën wereld noodzakelijk
1 de ware werkelijkheid overstijgt het subject: het is niet omdat ik iets niet weet
dat het niet bestaat of niet waar is, het is mogelijk dat iemand anders ervan op
de hoogte is.
2 ze overstijgt het gekende object: het ding dat we kennen hier het idee ze
worden nooit ten volle in zintuigelijke dingen belichaamd.
Het lichaam van een mens bestaat uit een ziel, geest, en bewustzijn. Het lichaam
is de kerker van de ziel en die ziel is gevallen uit de ideeën wereld en is alles
vergeten en heeft dus alles al gezien. Die ziel moet zich proberen herinneren aan
de hand van dialoog.
Met maieutiek zorgden filosofen ervoor dat mensen zich iets herinnert. Dit inzicht
wordt uitgelegd in plato’s allegorie van de grot.
Stel je een groep mensen voor die hun hele leven vastgeketend zitten in een
donkere grot. Ze kunnen alleen maar recht voor zich uit kijken naar de wand van
, de grot. Achter hen bevindt zich een vuur, en tussen het vuur en de gevangenen
bevindt zich een verhoogde weg. Langs deze weg worden voorwerpen gedragen,
die schaduwen op de muur van de grot werpen als gevolg van het vuur erachter.
De gevangenen kunnen alleen maar deze schaduwen zien en horen de geluiden
die deze voorwerpen maken, maar ze hebben geen directe kennis van de
werkelijke voorwerpen zelf. Voor hen is de schaduwwereld op de muur hun enige
realiteit.
Op een dag wordt een gevangene bevrijd en naar buiten geleid. Aanvankelijk
wordt hij verblind door het felle zonlicht, maar geleidelijk past zijn ogen zich aan
en ziet hij de echte wereld buiten de grot. Hij ontdekt de werkelijke voorwerpen
die de schaduwen op de muur veroorzaakten, en hij realiseert zich dat zijn vorige
perceptie beperkt was tot de schaduwwereld.
De bevrijde gevangene voelt de drang om terug te keren naar de grot en zijn
medegevangenen te vertellen over de echte wereld buiten. Echter, als hij
terugkeert, wordt hij aanvankelijk verblind door het gebrek aan licht in de grot.
De medegevangene begrijpen hem niet en beschouwen hem als een dwaas.
De allegorie van de grot symboliseert de reis van onwetendheid naar kennis. De
grot staat voor de wereld van onwetendheid waarin mensen gevangen zitten,
beperkt tot zintuiglijke waarnemingen en oppervlakkige ervaringen. Het vuur en
de voorwerpen vertegenwoordigen de wereld van de vaste vormen en ideeën die
buiten de grot bestaan. De bevrijding van de grot staat voor het streven naar
ware kennis (épisteme) en inzicht, en de moeilijkheid om anderen te overtuigen
van deze waarheden.
Ideeën als ordeningsprincipes
De relatie tussen de zintuigelijke wereld en de ideeën is de zogenoemde
participatie. Plato legt dit uit door te zeggen dat zintuigelijke dingen
afschaduwingen zijn van de ideeën. De werkelijkheidswaarde van de
afschaduwingen is kleiner dan die van het model, precies zoals de afbeelding van
een zintuigelijk ding minder werkelijk si dan het zintuigelijke ding zelf.
Wie wil weten wat drieheid is zal ook moeten weten wat eenheid is. Die
onderlinge verwevenheid van de ideeën noemt Plato gemeenschap. Verder geen
uitleg door plato.
Toch kan het helpen om de idee van het goede te verhelderen. Het goede is het
volmaakte volgens plato. De idee van rechtvaardigheid wordt beschouwd als het
ultieme doel waarnaar alle concrete vormen van rechtvaardigheid streven en
waaraan ze worden gemeten. Hierdoor draagt elke abstracte idee van
rechtvaardigheid inherent het concept van het goede in zich, omdat het de
perfecte en ideale vorm ervan vertegenwoordigt. Het idee van het goede valt
niet samen met het zijn maar is een idee dat aan geen van beide zijden ligt
omdat voor hem het zijn gegrond is in het idee van het goede.
Ware kennis is het zich herinneren van de ideeën.
Zoals eerder al vermeld is er de theorie van wede herinnering (anamnese) die
gaat als volgt: voor onze geboorte was onze ziel aanwezig in de ideeënwereld en
had dus perfecte kennis. Bij de incarnatie is die kennis verloren gegaan. De
