FILOSOFIE
LES 1: FILOSOFISCHE VRAAGSTUKKEN VAN DE ... CULTUUR
CULTUUR
Wat is cultuur? – 3 gangbare betekenissen
1. Beschaving: idee uit de verlichting (tijdperk 18 de eeuw), er is vooruitgang in de
geschiedenis van de mens, waarbij deze laatste alsmaar ‘beschaafder’ wordt, redelijker
en moreel hoogstaander
× Staat tegenover het ‘wilde’, is een soort idee van verfijning, intelligentie … deze
betekenis is ideologisch gekleurd: er wordt een onderscheid gemaakt tussen wie
beschaafd is en wie onbeschaafd is. De mens verlaat een toestand van
onbeschaafdheid om zich als maar verder te verfijnen en veredelen.
× Er zit hier verdoken racisme: de witte man is de ‘beschaafde’
2. Het beste van wat er gezegd, gemaakt, gedacht is: vaak verengd tot kunst met een grote
K
× Cultuur is het mooiste, beste … waar de mens toe in staat is
3. De collectieve manier waarop betekenis wordt verleend aan het menselijk bestaan,
afhankelijk van plaats en tijdstip. De mens grijpt in op de natuur (kleren, landbouw,
huisvesting, ...), maar denkt ook na over zijn plaats in die natuur en creëert een ‘2 de
natuur’ (= cultuur), dit zijn gewoontes en gebruiken die bv. seksualiteit organiseren, en
die zin en betekenis aan het bestaan geven.
Deze laatste definitie is vandaag de meest gangbare
× Cruciaal: de mens heeft behoefte aan zin en betekenis, de mens denkt over
zichzelf na als individu maar ook als sociaal wezen
× De mens en de betekenis kunnen historisch veranderen, de mens denkt niet altijd
op dezelfde manier over zichzelf na (culturele verschillen, historische verschillen
…)
× De mens een dier maar is niet echt aangepast aan de natuur en is zeer kwetsbaar,
maakt dan kledij, huizen, doet aan landbouw en grijpt zo in op de natuur
× 2de natuur = eigenlijke natuur = zaken die men vanzelfsprekend acht maar dat
eigenlijk niet zijn, gaat over de gebruiken, handelingen die je stelt, je
omgangsvormen … vb. seksualiteit: de manier waarop je dit beleefd, zaken die
wel mogen en niet mogen, de waarden die eraan verbonden zijn is een voorbeeld
van natuur
× Cultuur is zowel statisch als dynamisch!
,Cultuur
= de manier waarop de mens zichzelf collectief begrijpt
Hoe begrijpen wij onszelf vandaag? Die vraag benaderen we vanuit een concreet, wijdverspreid
fenomeen
= depressie
1. World Heatlth Organisation spreekt van een ‘epidemie’ die tot 50% van de
wereldbevolking, voor langere of kortere tijd, kan treffen.
2. Hoeveel mensen nemen antidepressiva in België?: 1/10
Waarom binnen een opleiding sociaal werk?
1. Je zal met dit fenomeen – en afgeleiden zoals burn-out, chronische vermoeidheid e.a. –
worden geconfronteerd.
2. We gaan in op de psychologie van het fenomeen, maar situeren het vooral in een socio-
culturele context.
Wat is die socio-culturele context?
Het hedendaagse individu definieert zich niet binnen een sociale ruimte, maar als een
ondeelbaar ‘zelf’ dat in min of meerdere mate succesvol en productief is. Het leven van
het individu is een project waarvoor het als lucide ondernemer alleen
verantwoordelijkheid draagt en waarbinnen ‘gelukkig zijn’ en ‘genieten’ als ultieme
doelen gelden
× Individu staat centraal, niet de groep, niet de familie
Depressie is een term ontleend aan de economie, en focust daarbij eerder eng op het
individu als een organisme met een tekort aan de neurotransmitter serotonine. Hier
verschijnt het depressieve individu als volledig op zichzelf teruggeworpen, onthecht van
betekenisvolle sociale verbanden en tot biochemische processen herleid.
× De groep verzorgt jou niet, je wordt bevestigd in het feit dat je een individu bent
en de depressie versterkt dat
*lectuur (kunnen citaten uitkomen op het examen):
De vermoeide samenleving Byung-Chul Han (eerste 17 p. lezen)
Artikel van Bert van den Bergh: De malaise van de laatmoderniteit.
https://openjournals.ugent.be/deuilvanminerva/article/id/65587/ (pp. 19-24 onderaan)
+ https://www.dereactor.org/teksten/de-schaduw-van-de-zwarte-hond-bert-van-den-
bergh voor een bespreking van een boek van dezelfde auteur, De schaduw van de zwarte
hond.
, Bekijken: Een episode uit Black Mirror, dat is een reeks op Netflix van Charlie Brooker
(2011-heden). + Nosedive (seizoen 3, episode 1)
Bestond depressie vroeger dan niet?
= toch wel, maar de verschijningsvorm was anders en de verspreiding geringer.
× Vroeger werd er minder over gesproken en was er ook veel niet
gediagnostiseerde depressie + er werd meer aan automedicatie gedaan OF het
kan ook dat het vroeger minder voorkwam en het nu meer toeneemt
× Het moet ook toegelaten worden om die diagnose te stellen
× De schaamte rond bepaalde diagnoses neemt af
MELANCHOLIE DOORHEEN DE TIJD
Grieken
De oudste term is melancholie. Wat is melancholie? - Griekse oorsprong van ‘melancholie’
× melancholie werd tot de 20ste eeuw gebruikt voor depressie
× depressie is dus een recente term, vanuit de economie: depressie is het moment waarop
de economische activiteit afneemt, vanuit deze economische context is men deze term
beginnen toepassen op mensen (relatie tussen depressie en niet productief zijn)
× melancholie wordt in het heden enkel nog gebruikt in de context van zeer ernstige,
psychotische depressie (niet bij depressie van neerslachtigheid, vermoeidheid, sucidaal
zijn …)
Melas (zwart) + cholè (gal): zwartgalligheid
Eén van de vier affectieve disposities van de mens, afhankelijk van het overschot aan een
bepaald lichaamsvocht (humores): zwarte gal (verdrietig/ somber type).
Andere types (vgl. Hippocrates van Kos (460-370)):
- bloed – sanguinische type (vrolijke/ opgewekte type)
- gele gal – cholerische type (kwade type)
- slijm – flegmatische type (onverstoorbaar/ rustig type)
× lichaam bestaat uit 4 humeuren/ lichaamssappen en deze kunnen in meer of mindere
maten aanwezig zijn en er is een bepaald lichaamssap dominant aanwezig -> dat geeft
aanleiding tot 4 types van mensen
, Aristoteles (ook een griek) (384-322)
Melancholie is een kenmerk van geniale, ‘bevlogen’ mensen.
”Waardoor komt het dat alle mannen die uitzonderlijk zijn geweest in de wijsbegeerte of
de politiek of de literatuur of de kunsten, melancholici blijken te zijn?”
- Melancholie is dus een breder en/of positiever begrip dan ‘depressie’
× Het wordt niet als iets negatief gezien maar wordt gelinkt met uitzonderlijke prestaties
× Melancholie laat je toe om bepaalde zaken te zien/ doen die een ‘normaal’ iemand niet
ziet/ doet, het geeft een soort verbreding
- Alleen mannen?: als je het historisch bekijkt fluctueert dat, soms wordt deze
eigenschap meer aan mannen toegekend en soms meer aan vrouwen . Het is dus
heel afhankelijk over welk tijdstip men spreekt en welke cultuur!
In de middeleeuwen: acedia
De hoofdzonde der hoofdzonden: de traagheid of acedia. Dit is onvoldoende het goede
willen.
Een zonde die vooral monniken trof. Waarom? Om die vraag te beantwoorden moet je je
afvragen wanneer ze het slachtoffer van acedia werden. (wanneer waren ze het meest
kwetsbaar voor depressie op de dag?)
× ’s middags: omdat ze dan een paar uurtjes rustte, dan werden ze vooral
overvallen met gevoelens van depressie waar ze de sterkte van het geloof
verloren
× In die rust lieten ze zich ‘afleiden’ en kregen ze fantasieën (seksuele fantasieën)
Melancholie in de vroegmoderne tijd
Wat zijn de kenmerken van deze gravure?
Isolatie van de figuur
Figuur is engelachtig (tussen mens en God)
Figuur is androgyn (tussen vrouw en man)
Verwijzingen naar wetenschap en wiskunde
Catastrofe heeft reeds plaatsgevonden (vgl. de film Melancholia
van Lars von Trier (2011))
× Somber, neerhangend hoofd
× Engelachtig: heeft vleugels
× Androgyn: kenmerken van beide geslachten
× Mathematisering van het wereldbeeld: je kan zaken berekenen en voorspellen
