SOCIAAL ZEKERHEIDSRECHT
MODULE 1. INLEIDING , HISTORIEK EN ADMINISTRATIE ORGANISATIE
Afdeling 1. Wat is sociale zekerheid?
→ Want sz recht geeft de sociale zekerheid vorm. Je hebt sociale zekerheid op basis van het
feit dat je beroepsactief bent.
1.1. WAT?
Terminologie vaag en uiteenlopende invulling. Als je aan iemand vraagt wat het is zullen ze
volgende dingen antwoorden;
- Sociaal recht
- Sociale zekerheid
- Sociale verzekering
- Sociale risico’s → vb.: ik word ziek, ik heb kinderen, word oud, ben afhankelijk van mijn
partner omdat ik ziek ben,…
- Sociaal statuut → bij zelfstandigen is deze terminologie
- Sociale bescherming → bij ambtenaren, zij hebben eigen regelingen omdat ze voor de
OH werken
- Sociale bijstand → is voor een andere categorie van personen, vb.: leefloon want veel
mensen zijn niet beroepsactief.
Ook: sociale voorzieningen (huisvesting), arbeidsmarkt en tewerkstelling, welzijnsrecht →
ontwikkeling verzorgingsstaat/sociale welvaartsstaat → sommigen gaan het nog ruimer
invullen (deze ruime invulling is ook legitiem).
Definitie sociale zekerheid: ANKERPUNTEN
→ In verschillende wetgeving staat een definitie:
- ILO Verdrag nr. 102 betreffende de minimumnormen der sociale zekerheid (negen
sociale risico’s) (1952) (van de internationale arbeidsorganisatie).
- Europese Verordeningen 883/2004/EG en 987/2009/EG → gaan we niet op in, gaat over
grensoverschrijdende tewerkstelling.
- Algemene Beginselenwet Sociale Zekerheid (art. 3) (1981) en Wet
- Kruispuntbank Sociale Zekerheid (art. 2, 1°) (1990)
- Wet Handvest Sociaal Verzekerde (art. 2, 1°) (1995)
o Ruimer: ook overheidspersoneel, zelfstandigen, sociale bijstand
- Grondwet (art. 23) (1994) :
Art. 23 Gw. (ingevoerd op 31 januari 1994):
“Iederheeft het recht een menswaardig levente leiden.
Daartoe waarborgen de wet, het decreet of de in artikel 134 bedoelde regel,
rekening houdend met de overeenkomstige plichten, de economische, sociale en
culturele rechten, waarvan ze de voorwaarden voor de uitoefening bepalen.
Die rechten omvatten inzonderheid :
1°het recht op arbeid en op de vrije keuze van beroepsarbeid in het raam van
een algemeen werkgelegenheidsbeleid dat onder meer gericht is op het
waarborgen van een zo hoog en stabiel mogelijk werkgelegenheidspeil, het recht
1
, op billijke arbeidsvoorwaarden en een billijke beloning, alsmede het recht op
informatie, overleg en collectief onderhandelen;
2°het recht op sociale zekerheid, bescherming van de gezondheid en sociale,
geneeskundige enjuridische bijstand;
3°het recht op een behoorlijke huisvesting;
4°het recht op de bescherming van een gezond leefmilieu;
5°het recht op culturele en maatschappelijke ontplooiing;
6°het recht op gezinsbijslagen” ( is erbij gekomen bij de zesde staatshervorming – 2014
→ is een bevoegdheid van de gemeenschappen geworden, niet meer federaal,
maar dit heeft men dus later aan de gw toegevoegd zodat ze gemeenschappen
dat niet konden afschaffen. )
→ R op rsz, werk, gezondheid, juridische bescherming = verankering van het recht op
rsz in de Gw.
SOCIALE ZEKERHEID
= Geheel van sociale voorzieningen dat tot doel heeft aan alle burgers op elk ogenblik van
hun bestaan minstens een bestaansminimum waarborgen. Gaat dus meer dan enkel over
diegene die beroepsactief zijn.
Klassieke sectoren + sociale bijstand = ruime invulling
WAAROVER GAAN WE HET HEBBEN:
We gaan op een belangrijke tak in: ziekteverzekering en die heeft twee componenten.
Tussenkomst in medische verzorging en vervangingsinkomen ingeval van
arbeidsongeschiktheid.
We gaan ook kijken naar sociaal risico: sommige beroepsgroepen vb.: industriebouwbedrijf zijn
er veel arbeidsongevallen,.. + Krijg je werkloosheidsuitkering bij ontslag (wat zijn de
voorwaarden),..
1.2. HOE IS DE SOCIALE ZEKERHEID GEORGANISEERD ?
→ Je kan als OH dus mensen ondersteunen: en er wordt een onderscheid gemaakt tussen:
LOONAANVULLENDE VERGOEDINGEN
Je hebt geen loonverlies, er doet zich een sociaal risico voor en je krijgt van de OH een
aanvulling. Iets om jou te ondersteunen zodat je niet aan je beroepsinkomen moet zitten om
die kost te dragen. Het is iets wat je krijgt wat NIET gerelateerd is aan je beroepssituatie: is voor
iedereen op gelijke manier geregeld vb.: niet dat werknemer meer terugbetaling krijgt van
medische kosten dan een zelfstandige.
Welke sectoren van de sociale zekerheid zijn dat? :
1. Gezondheidszorg
o Beroepsactiviteit of afgeleide rechten
o Vrijwel de ganse bevolking geniet daarvan. Gezondheidszorg is heel
toegankelijk.
2. Gezinsbijslagen
2
, o Recht van het kind
LOONVERVANGENDE UITKERINGEN
Er zijn sociale risico’s waarbij iemand geheel of deels zijn loon kan verliezen. Vb.: schorsing
arbeidsovk,.. Dan gaat de sz voorzien in loon vervangende uitkeringen.
1. Arbeidsongeschiktheid
- Ziekte en ongeval privéleven
- Arbeidsongeval en beroepsziekte (professioneel risico)
2. Werkloosheid
3. Ouderdom en overlijden
4. Op basis van beroepsactiviteit
= Beroepsactiviteit is hier wel van belang want obv dat maken we een onderscheid:
Drie grote beroepsgroepen: (rode draad in de lessen, mbt pensioen,..)
- Werknemers
- Zelfstandigen
- Ambtenaren (NIET: OH – personeel)
Er zijn grote verschillen tussen financiering en sociale prestaties (vb.:
werkloosheidsuitkering, terugbetaling dokter,.. = wat je krijgt van de rsz ) tussen die
groepen. → Financiering is nodig om die prestaties te kunnen betalen.
Sociale bijstand: = vangnet voor de mensen die niet obv de beroepsactiviteit aan de
voorwaarde voldoen voor de sociale prestaties binnen de klassieke sociale bijstand
Bij sociale bijstand gebeurt er dus iets wat niet gebeurt bij de sociale zekerheid en dat
het is onderzoek naar de bestaansmiddelen vb.: sociale bijstand zal niet afhankelijk zijn
van bv ik heb het voorbije jaar X dagen gewerkt dus heb recht op dit. Maar zal afhangen
van dit onderzoek. Want de OH gaat dat vangnet enkel geven aan iemand die het
nodig heeft (gezien de OH dit financiert), dus iemand die ervoor kiest niet te werken, ma
wel veel eigendommen heeft en daarvan huurgelden geniet heeft voldoende
bestaansmiddelen om in zijn leven te voorzien.
>< Individuele rechten in de klassieke sociale zekerheid; diezelfde persoon met zijn
eigendommen, als die actief is als wn en die wordt arbeidsongeschikt dan gaan we
niet kijken naar de inkomsten van de huurgelden. Je krijgt gewoon individuele rechten.
Schema: alle sociale risico’s
in de verschillende
sectoren,.. Op elk van die
facetten gaan we in de
lessen ingaan. Belangrijk
voor overzicht want op het
examen worden veel
vergelijkingsvragen gesteld
vb.: vgn pensioenen in
verschillende sectoren.
3
, Afdeling 2. Historiek Belgische sociale zekerheid
1.1. HISTORIEK
§1. Sociale bijstand
→ de regelingen die degene die niet beroepsactief zijn, vroeger had men daar geen
aandacht voor (dat was je lot). Dus als daar een bijpassing gebeurde was dat obv moraal en
dus vrijwilligerswerk (en gebeurde vooral door kerken → armenzorg). Maar later gingen ook
steden en gemeenten initiatieven nemen in burgerlijke godshuizen en burelen van
weldadigheid (als je niet over bestaansmiddelen beschikte kon je aanvraag doen om toch
ondersteuning te krijgen vanuit die stad of gemeente waar je woonde). Vandaag is dat ook
want de steden en gemeenten houden zich bezig met het OCMW.
vb.: vraagtekens over naamgeving binnen het familierecht – traditionele naamgeving
kan niet meer
§2. Sociale verzekering
Sociale zekerheidsvoorzieningen voor personen die beroepsactief zijn. In de periode van de
ambachten werden gildebussen voorzien, ambachten droegen deel van verdiensten af in
potje voor als er zich situaties voordoen waarbij een van de personen binnen die ambacht of
gilde ziek was, kwam te overlijden daar een bijpassing te voorzien.
Later heb je onderlinge bijstand kassen waarbij op initiatief van arbeiders uit noodzaak (want
er is geen vangnet als iemand vastzit in machine,.. om niet in de armoede te vallen). Soms is
er ook steun van de private weldoener (vrijwilligheid).
Na verloop van tijd begint de OH te beseffen om die initiatieven te steunen, want ze hebben
er geen baat bij dat die arbeiders die uitvallen in de armoede belanden (gaan meer misdrijven
plegen,..). De OH gaat steun en subsidies geven, maar wil controle op hoe die middelen
worden besteed. vb.: concreet initiatief: algemene lijfrentekas: ondersteuning voor de
opbouw van pensioenrechten (voor als je oud bent en niet meer in staat bent om te werken).
Later ook de oprichting van de Belgische werkliedenpartij.
- Gildenbussen
- Onderlinge bijstandskassen
o Initiatief arbeiders (soms steun private weldoener)
- Overheid: ‘gesubsidieerde vrijheid’
o Steun en subsidiëring in ruil voor meer controle
o Oprichting Algemene Lijfrentekas (1848)
- Ontwikkeling socialistische coöperatieven (Vooruit)
- Belangrijk: oprichting Belgische Werkliedenpartij 1885
§3. Ambtenarenpensioenen
4
