Strafvordering
Inleiding
Wat is strafprocesrecht?
Binnen de opleiding: verhouding tot het materieel strafrecht (hier formeel)
Binnen de samenleving
o Oorsprong van ons strafprocesrecht
o Verhouding overheid – burger
o Publieke opinie: kan gevaarlijk zijn (sociale media)
Structuur van de cursus
DEEL 1: Algemene beginselen
o Definitie
o Types van strafrechtspleging
o Verloop van het strafproces
o Actoren in het strafproces
Driehoeksverhouding: OM – beklaagde – slachtoffer
Angelsaksische systemen: men laat het slachtoffer amper toe
in het proces, het strafproces is louter tussen de procureur en
de beklaagde
Voordelen? Ja, hoe minder partijen, hoe sneller
Nadelen? Ja, je houdt het slachtoffer buiten het
strafproces, het slachtoffer moet een eigen procedure
starten
Ons systeem: slachtoffer kan ook schadevergoeding krijgen
bij strafrechter
Voordelen? Ja, het slachtoffer wordt emotioneel
betrokken bij het proces (niet verplicht)
Nadelen? Ja, proces duurt langer
o Beleidsorganen
DEEL 2: Vorderingen uit het misdrijf
o Strafvordering (wie, wat, hoe, tegen wie, waar, tot wanneer?)
o Burgerlijke vordering
o Anders: Tuchtvordering
Bv. bij advocaten, politieagenten en artsen omdat zij een
bijzondere functie bekleden, hebben een beroepsgeheim
Bijkomend tuchtregime wanneer zij een gemeenrechtelijk
misdrijf plegen in het kader van de uitoefening van zijn
beroep
Kan gaan tot uit beroep gezet worden (loonverlies)
Daarom dat rechter vaak minder strenge straf geeft,
omdat hij/zij weet welke gevolgen kunnen volgen
DEEL 3: Vooronderzoek in strafzaken
o Hoe en door wie?
o Opsporingsonderzoek
o Onderzoeksverrichtingen
o Voorlopige hechtenis
1
, Nationaal
Uitlevering (gaan we overslaan)
Europees aanhoudingsbevel
DEEL 4: Onderzoek ter terechtzitting
o Bevoegdheid van de vonnisgerechten
o Saisine van de vonnisgerechten
o Rechtspleging voor de vonnisgerechten
o Bewijs in strafzaken
o Rechtsmiddelen
HOOFDSTUK 1: DEFINITIE
Begrip
o = geheel van rechtsregels betreffende de opsporing, vervolging en
berechting van personen die ervan verdacht worden een misdrijf te
hebben gepleegd (vormvoorschriften, rechtsposities)
o Maar ook regels betreffende de organisatie en werking van de
strafgerechten en de regels betreffende de tenuitvoerlegging van
hun beslissingen
o Synoniemen: formeel strafrecht, strafprocesrecht, strafvordering
(verwarrend: kan ook vordering tot toepassing van de strafwet
inhouden)
Materieel strafrecht: wat stellen we (niet) strafbaar?
(inhoudelijk)
Formeel strafrecht = praktische toepassing van het materieel
strafrecht, nl. de berechting en eventuele bestraffing
à ze kunnen niet zonder elkaar
Onderscheid tussen materieel en formeel strafrecht:
o Personen tot wie de regels gericht zijn:
Materieel strafrecht: gericht tot iedereen (burgers én
overheid)
Formeel strafrecht: in de eerste plaats gericht tot de
overheid* (= personen belast met toepassing van
strafprocesrecht: politie, staande en zittende magistratuur)
Voornamelijk de wet die zegt aan de overheid dat
wanneer ze iemand voor de rechtbank willen slepen, ze
bepaalde regels moeten volgen, doen ze dit niet is er
een probleem (bv. voorlopige hechtenis (48u à nu 37%
van de gevangenen))
Waarom? Overheid mag geen onbegrensde macht
hebben
Verhouding overheid – burger
o Burger komt zelf pas in aanraking met deze
regels wanneer hij zelf verdacht wordt, wanneer
hij een getuige is in een strafzaak of wanneer er
strafrechtelijke dwangmaatregelen tegen hem
worden ingezet (bv. huiszoeking)
* INQUISITOIR KARAKTER van het strafprocesrecht
à strafproces is een proces tussen de gemeenschap (vertegenwoordigd door
2
,OM) en de verdachte, niet een proces tussen partijen (slachtoffer vs.
verdachte, of ‘staat’ vs. verdachte)
o Inhoud van deze regels:
Materieel strafrecht: vanzelfsprekende inhoud, bescherming
van fundamentele waarden (bv. rechtvaardigheidsgronden etc
à juridisch vertolken van algemeen rechtsgevoel)
Formeel strafrecht: minder vanzelfsprekend (bv. verjaring),
beschermde waarden liggen op een ander vlak en zijn meer
aan evolutie onderhevig
Gaat om ‘spelregels’ die niet aan intrinsieke waarden
gekoppeld zijn: ze berusten vaak op onderlinge
afweging van verschillende belangen
(waarheidsvinding, grondrechten)
Bv. verjaring: elk misdrijf heeft een verjaringstermijn,
wanneer die verstreken is kan er geen vervolging meer
gestart worden en gaat dader vrijuit (ligt gevoelig)
o Steeds wordt de termijn verlengd (sinds 1991)
Kan niet op één enkel dossier, moet per
misdrijf bekeken worden
o Waarom niet simpel en zeggen dat moord en
doodslag niet verjaren? Zeer verdedigbaar
(ergste misdrijf)
o Sanctionering van schending van deze regels:
Materieel strafrecht: bestraffing in de wet
Formeel strafrecht: niet steeds een sanctie; sanctie staat ook
niet vast* (soms verval van de strafvordering, soms
bewijsuitsluiting, soms strafvermindering)
Van een straf in de materieelrechtelijke betekenis van
vrijwillige ‘leedtoevoeging’ aan de dader is hier geen
sprake
o Maar als dader in het kader van de
strafprocedure misdrijven pleegt, stelt hij zich op
grond van het materieel strafrecht aan sancties
bloot (bv. onrechtmatige vrijheidsberoving of
huiszoeking, zie ook art. 147-149 Sw.)
* WAT IS NU DE PROCESSUELE SANCTIE?
à verschilt naargelang de norm en is niet steeds in de wet bepaald (zie art. 32
VTSV)
Soms heeft de schending van de processuele norm de nietigheid van de
proceshandeling of zelfs volledige procedure tot gevolg (bv. niet-gedagtekende
dagvaarding is nietig à niet tijdig opgeworpen en procedure in vergevorderd
stadium? = volledige procedure nietig)
3
, Soms heeft overtreding gevolgen op niveau van bewijsvoering
Typisch voorbeeld: onrechtmatig verkregen bewijs
Wat als overheid handelt in strijd met het formeel strafrecht, dus het
bewijs is niet volgens de regels à bewijs uit proces weren
MAAR: niet altijd uit proces geweerd, enkel onder bepaalde
voorwaarden, nl. wanneer het recht op een eerlijk proces geschonden is
(art. 32 VTSV)
Soms heeft overtreding de onontvankelijkheid van de strafvordering of
het verval van de strafvordering tot gevolg
Na verlopen van verjaringstermijn zal strafvordering vervallen zijn: dit
sanctioneert het ‘stilzitten’ van het parket
Politionele provocatie à onontvankelijkheid van de strafvordering (art.
30 VTSV)
Soms oordeelt HvC obv artikel 32 VTSV dat de niet-naleving van bepaalde
procedurevoorschriften niet gesantioneerd moet worden, omdat ze niet op
straffe van nietigheid zijn voorgeschreven (zie art. 153 en 190 Sv.)
Soms kan de niet-naleving van processuele voorschriften onzeker zijn
Overschrijding redelijke termijn van artikel 6 EVRM
o Volgens sommigen: strafvordering onontvankelijk
o Volgens anderen: strafvermindering volstaat
o HvC: strafvermindering of eenvoudige schuldigverklaring
(gecodificeerd in art. 21ter VTSV)
Door vertragingen het recht op tegenspraak ernstig en
onherstelbaar aangetast? Beklaagde ontslaan van
rechtsvervolging
Onderzoeksrechter verplicht de persoon tav wie ernstige aanwijzingen
van schuld bestaan formeel in verdenking te stellen (art. 61bis Sv)
o Wat bij niet-naleving? Niet in wet
o Volgens rechtspraak brengt laattijdigheid geen nietigheid of
onherstelbare miskenning van het recht op een eerlijk proces mee
Doelstellingen van het strafproces:
In strafproces staan verschillende belangen tegenover elkaar:
belang van de gemeenschap (bestraffing criminaliteit),
slachtoffer (schadevergoeding) en verdachte (eerlijk proces)
o Primaire doel: waarheidsvinding en bescherming van individuele
grondrechten
Waarheidsvinding
Wat is er gebeurd? (nood aan dwangmaatregelen, bv.
huiszoekingsbevel)
Publiek recht (conflict tussen dader en gemeenschap,
niet tussen dader en slachtoffer)
Openbaar belang (bv. houding van het slachtoffer
irrelevant): hoe moeten bewijzen tegen de dader
vergaard worden? Hoe moeten rechtscolleges obv die
bewijzen tot een veroordeling komen?
Bescherming individuele grondrechten: privacy
(huiszoeking, verborgen camera’s), briefgeheim,
eigendomsrecht (inbeslagname): ruimer dan enkel de rechten
4
