Les 1: H1. Het jaar 1815 en de vestiging van de Weense orde
1. De 18e eeuwse voorgeschiedenis Maar: Het machtsevenwicht functioneerde
vooral op een mechanische manier en niet
Oorlog en vrede ih internationaal systeem werd bepaald door het machtsevenwicht. door gedeelde waarden.
= Geen enkele grootmacht mocht zo machtig w dat ze een ander kon bedreigen. Verlichtingsdenkers zoals KANT verwierpen
Doordat men wantrouwig (er heerste een continu conflictpotentieel) was tov elkaar wisselden dit omdat grootmachten enkel met zichzelf
bezig waren: idee van ‘federatie’ van
allianties zich af, werd territoria veroverd, verdeeld, werden voordelen tov elkaar afgewogen, ...
democratische staten die samenwerken om
Vb. De Poolse delingen (RL, O & PR verdeelden Polen onder elkaar). vrede te bewaren en eigenbelang overstijgen.
2. Geboorte van de Weense orde
In deze internationale context begon FR aan een expansie die onder Na de mislukte veldtocht in RL ontstond er onder
Napoleon nog sneller ging. Brits impuls wel een succesvolle tegenalliantie
= Het machtsevenwicht werd verbroken omdat Frankrijk militair (GB, RL, PRUI en OOS):
heel sterk (door dienstplicht en zijn vernieuwde strategie) werd en
tegencoalities weinig opleverden. - Oktober 1813: PRUI, OOS, RUS en Zweden
versloegen Napoleon in Leipzig
- Maart 1814: Rusland trok daarna als eerste
In deze turbulente periode was een nieuwe vorm van samenwerking Parijs binnen (illustr. van sterke R’ leger).
ontstaan (cf. P. Schroeder: meer terughoudendheid, respect voor
elkaars belangen, samenwerking en overleg. * Napoleon moest zich overgeven
en werd naar Elba gestuurd,
Louis XVIII werd Koning.
Toch was de alliantie die Napoleon versloeg fragiel: er waren * Vrede van Parijs werd gesloten
enkele bezorgdheden:
- FR moest ingedamd worden. - Februari 1815: Napoleons ontsnapping van
- Rusland was een grote macht: er was vrees voor een apart akkoord Elba versnelt onderhandelingen
met Napoleon. Congres van Wenen dat uiteindelijk werd
getekend op 9 juni 1815
Maar: de alliantie bleef toch bij elkaar, door...
1. Intensief en dagelijks overleg tussen… 2. Hun gedeelde conservatieve politieke visie en de
- Metternich (O) verafschuwing voor revolutionair geweld
- Castlereagh (GB) Dat antirevolutionair conservatisme werd vertolkt
- Hardenberg (PR) door verschillende filosofen
- Alexander (R ) o.a. vertolkt door E. Burke
- De Tayllerand (FR)
(Waardoor ze elkaar steeds beter begonnen te begrijpen). Waarom antirevolutionair: revolutionairen houden
geen rekening met langzaam gegroeide gewoontes
3. Het besef dat er meer nodig was dan enkel een mechanisch en instellingen van een land.
machtsevenwicht: Wat wel: geleidelijke hervormingen en aandacht
Want: voor religie als bindmiddel.
- Oorlog = ongeziene materiële en menselijke tol)
- Invloed van 18e eeuwse vredesdenkers: —> Had een invloed op Castlereagh, Metternich
en Talleyrand
Aleksandr stelde Pitt (Premier GB) voor om een Europese
confederatie te organiseren die kon ingrijpen in staten om Pitt antw met zijn State Paper: Unie van de grote
diens grondwetten te beschermen. spelers die elkaars ggb zouden garanderen.
Elk van deze spelers trok naar het Congres van Wenen met eigen doelstellingen: Vele afspraken werden dan ook op voorhand al
gemaakt door GB, OOS, RL en PRUI (later ook
1. Groot-Brittanië: Geen territoriale ambities, maar wou rust op het continent via het FR in 1818: congres van Aken)
machtsevenwicht (beducht voor FR, RL en de Oostenrijks-Pruisische tegenstellingen in
Duitsland). Deze Pools-Saksische kwestie werd een bron van
2. Rusland: Kwam militair sterkste uit de oorlogen en wou leidende politieke rol + spanningen:
territoriale winst (vooral ogen op grootste deel van Polen). GB: Wouden herstel onafh koninkrijk Polen uit
3. Pruisen: Voelde zich kwetsbaar door Fr en RL. Wou daarom Saksen + de eenmaking vrees voor RL
van hun Duitse gebieden (Duitse bond). RL: Wou Pruisen compenseren met Saksen in
ruil voor Polen.
4. Oostenrijk: Voelde zich ook kwetsbaar omdat het een centraal gelegen veelvolkenstaat FR & OOS: wouden dat Saksen bleef bestaan
was. Wou ook behoud van machtsevenwicht (beducht voor FR, RL en PRUI). voor dynastieke legitimiteit.
5. Franrkijk: wou status als grootmacht + Bourbon dynastie herstellen in belang vh Compromis: Deel van Polen werd onafh,
machtsevenwicht (beducht voor PRUI) maar de facto onderworpen aan RL. PRUI
kreeg alleen noorden v Saksen.
(Lijkt opmerkelijk dat RL dit aanvaardde, maar is
Er werden ook andere algemenere zaken besproken: illustratie voor de nieuwe sfeer van samenwerking).
- Bespreking maatregelen tegen slavenhandel: namen op 8 feb 1815 de Verklaring over de
Afschaffing van de Slavenhandel aan (maar bleef grotendeels dode letter: zie infra )
- Situatie van de Duitse Joden
- Oprichting vd Internationale Commissie voor de Navigatie op de Rijn (eerste internationale
organisatie die tot op vandaag bestaat).
,3. Uitkomst: de Weense regeling
Les 2: H2. Het Europees concert in actie
Bespreekt hoe het concert reageerde op nationale en
liberale opstanden in Europa en Spaans-Amerika (H3
bespreekt de opstanden ih Ottomaanse Rijk).
1. Liberalisme en nationalisme Er ontstonden verschillende bewegingen in Europa die elkaar
De Franse revolutie en haar verlichtingsideeën bleven ook bestaan beïnvloedden (zonder er een centraal geleidde organisatie was)
na de restauratie van 1815: en de bestaande orde begon te bedreigen:
Overal in Europa streefden bewegingen naar geschreven GW’en met liberale - Polen: ontevreden met de uitslag vh Congres Polen en
vrijheden en burgerrechten. wil koninkrijk van voor de 3 delingen herstellen.
Daarnaast heeft de Franse revolutie op vele plaatsen nationalisme - Hongarije: streefde naar herstel van rechten die ze in het
aangewakkerd (de romantiek stimuleerde dit nog verder): oude Hongaarse koninkrijk hadden gehad.
- Duitsland en Italië: streefden naar de eenwording van
resp. al hun gebieden (= ‘verenigend’ nationalisme)
2. De congresperiode (1815- 1822)
= Periode van opeenvolgende congressen (Aken, Troppau, Laibach en Verona) waarbij 3 centrale vragen werden gesteld:
Bv. Metternich wou de Duitse bond uitbouwen tt een repressief instrument tegen N en
LIB opstanden (omdat deze een bedreiging vormden voor veelvolkenstaat OOS):
—> Hij probeerde de Karlsbad-decreten door te voeren die de Burschenschaften
ontbonden, de academische vrijheid beperkten en de censuur verscherpten.
Congres van Aken (hier kwam men samen voor de aanpak v. FR) Maar: GB en RL weigerden dit te steunen.
Over 3 punten vond men een akkoord: Maar Over 2 punten kon men in Aken geen akkoord vinden.
1. Beslisten om hun troepen uit FR te halen omdat dit de
revolutionaire stromingen in de kaart speelde.
2. Men vond een regeling om de Franse oorlogsschuld af te
losse
3. Franrkijk werd (ondanks Pruisische tegenkantingen) ook lid vh
concert.
EN: Aleksandr stelde een grote alliantie van alle staten voor
= Alliantie, gebaseerd op een algemeen garantieverdrag
dat bv de grenzen en interne grondwettelijke regelingen
van alle staten zou garanderen en zelfs voorziet in een
gemeensch leger.
Maar: Tegenstanders:
- GB (Onder invloed van de isolationisten
(= splendid isolation))
Castlereagh: wou politiek status quo niet
onvoorwaardelijk steunen, hij
stelde voor om de regeling zoals
voorzien in Art. VI vd Viervoudige
Alliantie voort te zetten.
,Congres van Troppau (behandelde de kwestie rond Napels-Sicilië) Wanneer hier een opstand uitbrak pleitte Metternich voor een interventie omdat Napels in
OOS’ invloedsfeer lag.
- GB bleef bij hun non-interventie standpunt en stuurde enkel een
Maar, verzet van FR en RL: FR wou OOS verzwakken door het dossier helemaal onder
waarnemer
de hoede vh concert te brengen & werd gesteund door RL.
- FR weigerde deel te nemen (omdat men in de richting van een
louter Oostenrijkse interventie ging). GB had sympathie, maar kon niet tussenkomen vanwege haar non-interventie
- RL voer een nieuwe koers: Aleksandr volgde Metternichs idee standpunt.
over een revolutionair internationaal complot vanuit Parijs (hij zag
het gevaar in voor een revolutionaire besmetting in Italië en Maar bv bij de opstanden in SPA steunde Metternich dit non-interventie beleid
Duitsland) , en vernaderde zijn liberale en chistelijke ideeën in wel (RL en FR wouden daar dan weer wel ingrijpenà
conservatieve.
De onderhandelingen verhuisden naar Laibach:
Resultaat: OOS, PRUI en RL sloten het ‘Protocole
Préliminaire’ dat hen het recht gaf om gezamenlijk te - GB en FR stuurden opnieuw enkel waarnemers.
interveniëren tegen revoluties.
- OOS, PRUI en RL herbevestigden hun interventie standpunt.
GB was woest. Later trokken Oostenrijkse troepen richting Napels en
sloegen ze de opstand neer.
Congres van Verona (ging over de liberale revolutie in Spanje —> Fernando vroeg hulp)
GB pleitte opnieuw voor non-interventie
RL wou gezamenlijk optreden (maar niemand wou R’ leger door EU laten trekken)
OOS stelde een gezamelijke nota met een aantal voorwaarden van de grootmachten voor (GB en FR weigerden).
FR wou alleen interveniëren, zonder inmenging vd rest.
Uitkomst: FR komt alleen tussen = eerste bres in ‘carcan van Wenen’ (FR herstelde regime van Fernando, maar trokken zich erna wel
terug en moeiden zich niet met Spaanse kolonies (= waren voorwaarden die GB gesteld had).
3. Het concert en de ontwikkelingen in Spaans-Amerika
In de Spaanse kolonies wouden de Creolen (= blanke kolonisten) zich afscheuren van Spanje.
GB had sympathie voor de Creolen (maar wou eig vooral
haar handel en invloed uitbreiden). SPA vroeg om hulp bij het congres van Aken:
(Maar eig waren er in Wenen nooit afspraken gemaakt
De (steeds machtig wordende) VS reageerde uiteindelijk ook zelf op de over koloniale gebieden —> Zorgde voor verschillende
discussie over mogelijke interventies in Latijns-Amerika: visies):
President J. Monroe nam de Monroe-doctrine aan = verwerpt - FR: Wou interventie en zag handelsmogelijkheden.
iedere interventie van EU’ mogendheden in Zuid-AM of de - RL: Steunde FR en SPA (door hen schepten te verkopen) uit
Westkust (RL) vrees voor Britse dominantie.
De facto bleef GB het grootste deel vd 19e eeuw de - GB: Stelde veto tegen interventie en wou bemiddeling (maar
dominante speler in Latijns-Amerika. werd geweigerd).
Kwestie bleef aanslepen en kwam terug bij het Congres van
CONCLUSIE CONGRESPERIODE?: gaandeweg ontstaan tegenstellingen Verona:
tss de grootmachten. (GB en FR eerder liberaal en beperkt concert <-> RL,
OOS en PRUI eerder conservatief) —> Einde van concert? FR: stelde voor Spaanse Bourbons te installeren (GB
en OOS wouden dit niet).
Toch wat overdreven: Uiteindelijk: Bolívar bevrijdde Colombia en
- Men bleef meningsverschillen met woorden uitvechten Venezuela , José de San Martín bevrijdde Argentinië
- Concert bleef zeker tot 1854 een rol spelen (ontmoetingen tss en Chili
staatshoofden werden wel vervangen door ministers v BuZa)
De Belgische revolutie
4. Het revolutiejaar (1830)
De Belgische elite keerde zich tegen Willem I vanwege eco ontevredenheid. Dit leidde
De Julirevolutie in FR tt een opstand die escaleerde na een mislukte militaire onderdrukking.
Eind juli 1830 wordt Charles X afgezet na straatgevechten. Deze vraag was vanuit het
Willem vroeg de grootmachten om hulp.
legitimiteitsprincipe en gezien het
strategisch belang van BE wel
Liberale koning Louis-Phillipe d’Orléans kwam aan de Maar: logisch:
- Bufferzone tss FR en DUI
macht en voerde gematigde liberale hervormingen door. - RL wou wel, maar kon niet (te druk met eigen zaken)
- Antwerpse haven was
- PRUI vreesde Franse annexatieplannen ideale uitvalsbasis vr aanval
- FR wou eigen radicalen niet id hand spelen. op GB (Napoleon: “kanon
Grootmachten grepen niet in, en erkennen het regime - GB en OOS wouden positie FR niet ondergraven. gericht op hart v Engeland”).
vrij snel.
Maar: Tsaar Nikolaas uitte wel dat hij Louis-Phillipe Geen reactie, dus: op 4 okt 1830 riep BE onafH uit.
geen ligitieme koning vond.
GM’ kwamen samen bij de conferentie v Londen om dit te
Uiteindelijk gaf hij toe, maar de FR-RUS’ bespreken.
tegenstellingen groeiden wel tot 1892. Compromis:
- BE mag onafH worden, MAAR
Ook in Duitsland (niet echt internationale gevolgen, wel * Leopold I werd koning (hij stond dicht bij Britse hof, daardoor BE niet
uitsluitend onder FR invloed.
intern), Italië en Polen waren er liberale opstanden. * BE krijgt neutraal statuut
oa. Revoluties in Parma en In heel EU veel Probleem: Willem niet akkoord & begint 10daagse veldtocht.
Modena. FR probeerde invloed sympathie vr Antwoord concert: FR mocht interventie doen om NL terug te drijven, GB
ondersteunde met zeeblokkade.
te winnen in de publieke opinie. Poolse zaak, maar Resultaat: In 1839 aanvaardde Willem I het ‘verdrag van de XXIV Art.’.
geen interventies.
Conclusies:
Opnieuw interesse v FR. 1. GM hielden rekening met elkaars belangen en met het coll. Europese belang.
2. Terughoudendheid t.a.v. interventie; kan averechtse effecten hebben.
3. P. Schroeder: zonder concert was het mss uit de hand gelopen
, 5. Gevolgen van de revoluties en jaren 1830-1840
Doorheen deze jaren groeit er een tegenstelling tussen het liberale westen (GB &FR) en het conservatieve oosten (PRUI, OOS,
RL).
Bv. De hernieuwde Heilige Alliantie en Frans-Britse toenadering. MAAR: tegenstellingen niet overdrijven!
- Samenwerking bleef mogelijk (bv oosterse
RL, OOS en PRUI sloten in 1833 het GB en FR reageerden met argwaan: kwestie).
akkoord v Münchengrätz en de - Ook binnen beide kampen bestonden er
conventie van Berlijn. - Ze vreesden beide blokvorming tegenstellingen:
= ging oa over de Oosterse tegen FR. Bv. Portugese en Spaanse burgeroorlogen:
kwestie, de belofte zich niet te
mengen in elkaars problemen met Ze waren ook ideologisch-verwant: - SPA en POR waren vanaf 1820
hun Poolse bevolking, de afspraak - liberale Whigs in GB en gematigd verscheurd door opvolgingskwesties en
voor het behoud vh OTT. R en de liberale bewind in FR. liberaal-conservatieve tegenstellingen.
maatregelen tegen het Frans
expansionisme. Maar GB ook wel bezorgd voor FR FR, GB, SPA en POR sloten een viervoudige
expansionisme. alliantie die uiteindelijk de conservatieven (Dom
Daarom werkten ze veel samen om Miguel) overwon.
hen wat te kunnen controleren (bv —> Ze werkten dus samen, maar tegelijk was
Belgische revo). er competitie om zoveel mogelijk invloed
in SPA en POR te krijgen.
Les 3: H3.De Oosterse Kwestie
1. Inleiding
Daardoor dreigde het braakliggend terrein te worden voor expansie
In de 19e eeuw begon de geleidelijke erosie vh van de grootmachten:
Ottomaanse rijk.
1. Aftakeling door reeks oorlogen met RL en OOS. - RL:
2. Interne moeilijkheden met centralisatie en 1) Wou controle over Turkse Zeestraten (want toegang
modernisatie vh leger. tot middeL zee & zijn ijsvrije havens (itt hun Oostzee)
3. Als multi-etnisch rijk had het ook last van het 2) Wou controle over Donnauvorstendommen (want lag
opkomende nationalisme. op landroute tss Istanbul en RL).
4. Was geostrategisch een heel belangrijk gebied, 3) Enkele Russische imperialisten wouden
waar in Wenen geen afspraken over gemaakt Constantinopel veroveren.
waren.
- GB: Wou vooral het behoud vh OTT. R. Een dominant RL in de
DUS: geen enkele GM wou dat het OTT R viel, maar ze MiddeL zee zou route nr Indië bedreigen (Via Egypte/ Irak).
wisten dat niet altijd van elkaar en men wist ook dat het te
zwak was om te blijven bestaan (perceptie was belangrijk). - OOS: Wou ook behoud vh OTT. R + wou nationalisme bestrijden
(want was ook een gevaar in eigen land).
+ GM bepaalden de agenda niet alleen;
- Ottomaanse regeringen deden vaak hun zin. - FR: Wou Europese kaart herrekende en meende recht te hebben
- Egyptische Pasja speelde een rol (infra). op Egypte (cf veldtocht Napoleon).
- Eigen publieke opinie (bv Filhelleense comité’s)
- Nationalistische bewegingen - PRUI: Had geen belangen op de Balkan en wou niet meegesleurd
= Vaak (onderling tegengestelde: bv Grieken, worden; hield zich erbuiten.
Bulgaren) bewegingen van hogere klassen
die zich ent op onvrede van de christelijke boeren.
2. De Griekse opstand leider van Filiki Eteria dat streefde naar GRIE onafH.
In 1821 trok Alexander Ypsilantis naar Moldavië, waar een opstand aan de gang was, die hij
wou gebruiken om GRE vh OTT. R af te scheiden.
In de Donau-vorstendommen werd ze snel
onderdrukt, maar in (wat wij vandaag) GRE
(noemen) sloeg het wel aan. Ze controleerden snel heel de Peloponnesos, waar
ze massamoorden op Turken en Joden pleegden.
Turken sloegen de opstand hardhandig neer.
Reactie vd GM? (Zaten op dat moment samen in Laibach):
- Alexandr (RL) wou vanuit concert logica GRE niet steunen en gaf Turken toestemming Maar ze kregen hem moeilijk onder
om opstanden neer te slaan.
(Wel grote druk op hem: intern was er steun voor Griekse rebellen (bv zijn
controle; vroegen Egyptische Pasja om
adviseur Capodistrias) + de handel door de zeestraten lag stil = ramp voor hulp:
graanexport). RL wou niet meer afzijdig blijven: geloof
- Metternich (O) steunde de Sultan vanuit zijn INT’ complot idee. in Egyptisch barbarisatieplan en komst
- Castlereagh (GB) moedigde de Sultan aan het zelf op te lossen om een Rus’ Nicolaas I na Alexandr’s dood (had
interventie te vermijden (willen EU stabiliteit + RL mag niet profiteren). minder affiniteit met concertmethode).
