Europees recht I
H1 : INLEIDING
HET BELANG VAN HET EU-RECHT
Een korte geschiedenis
- Verdieping
o De samenwerking binnen een Europese context was aanvankelijk relatief oppervlakkig,
maar doorheen de tijd ging het alsmaar verder (in meer sectoren en rechtstakken).
o Oorspronkelijk opgericht met louter economische doeleinden, nu is het verdiept.
- Uitbreiding
o Aanvankelijk begonnen we met 6 lidstaten, uiteindelijk geëindigd met 28 lidstaten.
- Brexit
o Nu 27 lidstaten (-1 )
o Interessant: Hoe kan je als lidstaat (die 40 jaar lid was van de EU) die verdieping ongedaan
maken?
Het EU-recht was aanvankelijk een niche-recht (opzet EGKS was beperkt, EEG-Verdragen traités cadres).
- Heden beslaat EU-regelgeving nagenoeg alle beleidsdomeinen, ondanks dat de EU begon met
zuiver economisch recht.
- Elke jurist (ongeacht rechtsdomein) komt vandaag in meer of mindere mate in aanraking met
Unierecht à cruciaal als jurist om de basiskenmerken van het Unierecht goed te verstaan.
Recente belangrijke arresten HvJ van de EU :
- Zaak C-148/22 OP t. Ans (1)
o De gemeente Ans heeft een reglement voor zijn ambtenaren waarin dit volledig verbod
staat. De verzoekende partij had gehoopt dat de Europese rechter van mening zou zijn dat
het een te verregaande inmenging zou zijn.
o Rechtvsraag: Is dit reglement een te verregaande inperking van de vrijheid van
eredienst door een gemeente?
o HvJ: Het gemeentebestuur mag een absoluut verbod opleggen aan personeelsleden om
zichtbare levensbeschouwelijke of religieuze tekenen te dragen, ook wanneer ze geen
contact hebben met de burger, teneinde een neutrale overheidsomgeving tot stand te
brengen.
§ Opmerkelijk: het gaat niet enkel om zij die contact hebben met de burger (zoals
het loket), maar ook om de backoXice (mensen die achter de schermen werken).
- Zaak C-128/22 Nordic Info t. Belgische Staat (2)
o Rechtsvraag: Als België zegt dat ze de grenzen sluit tijdens de pandemie, is dat geen te
verregaande inperking van het vrijheid van verkeer?
o HvJ: Voor zover evenredig, waren de verboden op niet-essentiële inreizen en uitreizen,
opgelegd door de Belgische Staat tijdens de coronapandemie, niet strijdig met het
Unierecht.
- Zaak C-807/21 Deutsche Wohnen t. Staatsanwaltschaf Berlin (3)
o Bedrijven/natuurlijke personen die data van burgers verzamelen moeten aan de AVG (een
Europese verordening) voldoen. Zo niet, kan die aansprakelijk gesteld worden op basis van
buitencontractuele aansprakelijkheid.
1
, o Rechtsvraag: Laat de AVG toe dat – wat betreft de buitencontractuele
aansprakelijkheid – het stelsel van objectieve aansprakelijkheid (de foutloze
aansprakelijkheid) geldt?
§ Bv. Stel dat er een datalek is bij een bedrijf, maar dat bedrijf heeft alle nodige
voorzorgen genomen om dat te vermijden (er is dus geen nalatigheid), is er alsnog
aansprakelijkheid?
o HvJ: Gegevensbeschermingsautoriteiten mogen geen administratieve boetes opleggen
aan verwerkers van persoonsgegevens voor inbreuken op de AVG tenzij die verwerkers een
fout begaan hebben (geen stelsel van objectieve aansprakelijkheid).
§ Dit is een antwoord op een prejudiciële vraag, dat wordt teruggestuurd naar een
Duitse rechter, maar dat is van toepassing op heel de Unie. België moet zich hier
dus ook aan houden en weet dat je op basis van het AVG in dit geval een bedrijf
niet kan aansprakelijk stellen.
- Zaak C-700/21 O.G. (4)
o Op Europees niveau hebben we de regel dat indien je in Italië een misdrijf pleegt en vlucht
naar België, je nog steeds niet veilig bent van de Italiaanse justitie voor vervolging. De
Italiaanse onderzoeksrechter kan via een Europees aanhoudingsbevel verzoeken aan de
Belgische autoriteiten om je uit te leveren.
§ In bepaalde gevallen moet België weigeren zo’n Europees aanhoudingsbevel uit te
voeren.
• Bv. Als het gaat om een strafbaar feit dat niet vervolgbaar is in België.
§ In bepaalde gevallen kan er ook sprake zijn van facultatieve uitlevering.
o Rechtsvraag: Is het toegelaten dat Italië enkel die facultatieve grond inroept als het
gaat om eigen Italianen en dat het onmogelijk is als het gaat om een Moldavië (niet-
EU-onderdaan) die al heel zijn leven in Italië woont?
o HvJ: Aangezochte LS mag niet uitsluiten dat gronden voor facultatieve weigering van
uitvoeren Europees aanhoudingsbevel, automatisch uitgesloten worden wanneer
aanhoudingsbevel betrekking heeft op derdelander die verblijf heeft op zijn grondgebied.
- Zaak C-689/21 X (5)
o Rechtsvraag: Mag Denemarken de nationaliteit ontnemen van een burger die jarenlang
niet in Denemarken is geweest en er geen band meer mee heeft?
o HvJ: Denemarken mag de nationaliteit van een Deense burger die nooit in Denemarken
heeft verbleven, niet ontnemen zonder deze burger voorafgaand te informeren en een
redelijke termijn te gunnen om een aanvraag in te dienen tot behoud of herverkrijgen
Deense nationaliteit.
§ Het Hof mengt zich in de kern van de soevereine staat, omdat je als Deen ook EU-
burger bent. Als EU-burger krijg je bepaalde rechten. Als die Deense persoon
zijn/haar nationaliteit verliest, verliest ze ook haar unie-burgerschap en de
daaraan verbonden rechten.
§ Het Europees recht zegt dat lidstaten niet meer soeverein beslissen over wie de
nationaliteit krijgt of verliest.
KORTE GESCHIEDENIS EU
Waar plaatsen we de oprichting en ontwikkeling van de EU binnen het breder plaatje van de Europese
geschiedenis? Immers is de ontwikkeling Europees recht gebeurt in een specifieke historische, politieke en
economische context. De juridische ontwikkelingen zijn niet gebeurd in een vacuüm.
- Vrede van Westfalen(1648)
2
, o Het begin van de moderne staat als dominante vorm van politieke organisatie (><
imperiums, feodalisme, stadstaten, stammen, etc.).
§ Vandaag zeer vanzelfsprekend, maar dit was niet altijd zo.
§ Soevereine staten zijn gelijk aan elkaar = de basis van het internationaal recht.
- 19 eeuw – nationalisme en industrialisering leiden tot 1ste wereldoorlog
e
- Na 1ste wereldoorlog verliezen Europese mogendheden dominante positie in de wereld.
o Groeiend besef dat Europese landen zullen moeten samenwerken om vrede te garanderen
o Coudenhove Kalergi-plan: hij wil één Europese Staat, zodat ze onderling niet meer
vechten.
o Plan voor Europese federatie van Briand: hij stelde één Europese federatie voor.
- Tweede wereldoorlog
o Federale plannen van Coudenhove-Kalergi, Briand te ambitieus
Mitrany – functionalisme – beperktere samenwerking op technisch vlak is eXectievere methode
- Streven naar kleinschaliger en utilitaristischer denken, een concrete samenwerking op een zeer
nuttig gebied, i.p.v. het abstracte van een Europese Staat (zoals Briand en Coudenhove-Kalergi).
o We moeten een domein kiezen (vaak in de economische sector) waarop samenwerking
tussen staten meteen tot concrete resultaten kan leiden, die aantonen dat samenwerken
zin heeft. We tonen aan dat door samenwerking alle partijen kunnen winnen (geen zero-
sum game; als de ene wint verliest de andere).
- Als dit werkt, zal samenwerking ook worden ingezet op andere sectoren en domeinen.
- Gevolg: mozaïek van samenwerkingsverbanden à vrede, stabiliteit, economische welvaart…
à Dit is in de praktijk gebracht door de Schumanverklaring:
9 mei 1950 – Schumanverklaring – Jean Monnet – plaatsen van kolen en staalindustrie in DE & FR onder
supranationale autoriteit à geeft aanleiding tot EGKS – 1952 (DE, FR, BE, NL, IT, LU)
- Het is begonnen als een open uitnodiging van FR naar DE, maar het stond ook open voor andere
Europese staten, waaronder maar vier andere meedoen.
o Waarom die zes staten? Zij voelden de grootste nood om samen te werken, omdat de
economie er voor hen er het slechtst uit zag. Zij hebben het zwaarste geleden onder WOII.
o Van al die landen heeft Oostenrijk het meest geleden, maar deed toch niet mee aan de
EGKS, omdat ze verplicht waren neutraal te blijven.
- Samenwerken, maar ook deels de controle en soevereiniteit opgeven over die sectoren.
- Doel: Verhinderen dat individuele staten hun staalsectoren zullen inschakelen in een
oorlogsmachine à vrede, welvaart, economische en sociale stabiliteit!
3
,Twee vormen van samenwerking tussen staten:
Niet-communautair Communautair
Intergouvernementeel Supranationaal
OESO EGKS
Benelux (EDG & EPG)
Comecon EEG - EURATOM
Raad van Europa
EVA
Communautair in EU is niet hetzelfde als communautair in BE:
- EU communautair verwijst naar de gemeenschapsmethode, kenmerkend voor de EGKS & EEG en
nu nog steeds voor grootste deel EU.
- Het communautaire of supranationale van de EU moet begrepen worden in contrast met de
typische intergouvernementele manier van samenwerken in internationale organisaties.
o Een typische samenwerking is een intergouvernementele samenwerking.
- Supranationale kenmerken EU o.a.:
o Onafhankelijk orgaan met verregaande bevoegdheden (Commissie).
§ In de verdragen heeft de Commissie verregaande bevoegdheden gekregen van de
lidstaten.
o Besluitvorming: in principe = gekwalificieerde meerderheid.
§ >< intergouvernementeel = unanimiteit.
§ Dus: binnen de EU kunnen lidstaten gebonden zijn door een besluit van de Raad,
ookal hebben ze ertegen gestemd.
o Vertegenwoordiging burgers (Het Europees Parlement).
§ Bestaat uit rechtstreeks verkozen volksvertegenwoordigers.
§ Heeft échte besluitvormingsbevoegdheid.
§ Typische EU-wetgeving vandaag wordt niet aangenomen tenzij het EP ermee
akkoord gaat.
o Verplichte geschillenbeslechting (Hof van Justitie).
§ Geschillen m.b.t. het Unie-recht moeten verplicht worden voorgelegd aan het Hof.
§ >< IGH: hierbij moet er consensus zijn van beide staten.
o Voorrang en doorwerking EU-recht in nationaal recht.
§ Veel performanter, krachtiger en eXiciënter dan in het Internationaal recht.
Intergouvernementeel
- De staten (blijven) baas, er is gelijkheid tussen staten, de staat kan niet gebonden worden tegen
zijn wil.
- Staten (vnl. de regeringen; de UM) werken onderling samen.
- Alle akkoorden/afspraken die staten in een intergouvernementele samenwerking maken, moeten
vrijwillig aangegaan zijn.
o Er is dus geen macht die van bovenaf afspraken kan opleggen (>< communautair).
- In de praktijk is het minder succesvol dan de communautaire, want als élke staat akkoord moet
gaan, opdat er een beslissing kan worden aangenomen, kan er altijd een staat zijn die tegen is,
waardoor de beslissing uiteindelijk niet wordt aangenomen.
o Want: niemand kan tegen zijn wil gebonden worden.
o Gevolg: er worden vaak geen akkoorden gesloten.
4
,De meeste supranationale kenmerken waren reeds aanwezig in de oprichtingsverdragen van EGKS & EEG.
- Na de oprichting van de beperkte EGKS (traité loi) en mislukking van EDG & EPG à oprichting EEG
- Verdere geschiedenis van EEG & EU is er een van verdieping en uitbreiding:
1. EU – verdieping :
- Verdrag van Rome (EEG-Verdrag) is een kaderverdrag (traité cadre) andere aanpak dan traité loi van
EGKS.
o Kaderverdrag: er wordt een kader gecreëerd waarbinnen er wordt samengewerkt. Over de
precieze details van hoe er wordt samengewerkt wordt niet op voorhand bepaald (>< traité
loi).
§ Bv. “De Unie kan een milieubeleid voeren waarme het milieu verbeterd wordt op
lang termijn.” à Hoe specifiek men te werk moet gaan of wat het inhoudt wordt
niet op voorhand bepaald in het verdrag.
§ Er wordt een kader gecreëerd waarbinnen de lidstaten en de organen van de EU
kunnen handelen en nader specifiëren.
§ In het verdrag worden louter doelstellingen bepaald.
- EEG heeft verregaande meer algemeen doelstelling van oprichting van een gemeenschappelijke
markt met vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal.
- EEG-Verdragen bieden louter kader waarbinnen deze doelstelling gerealiseerd moet worden.
- Functionele logica van Mitrany wordt hiermee verlaten ~ neofunctionalistische logica (Haas) –
samenwerking op 1 thema creëert druk om nadien ook samen te werken op andere thema’s ~ spill-
over.
- Functionalisme voorzag 1 organisatie per thema, neofunctionalisme wijzigt dit door samenwerking
op alle thema’s binnen 1 organisatie te organiseren, die alsmaar meer taken op zich neemt.
o Elk probleem waarmee we geconfronteerd worden proberen we op te lossen via de EU.
§ Bv. de coronapandemie.
à Dit kan aanleiding geven tot spill-over. Hoe werkt spill-over?
- Bv. Initiële afspraak in de EEG was een vrij verkeer van goederen (een interne markt), maar plots
komt daar van alles bij…
> Inclusief landbouwgoederen > nood om alle boeren in EU eerlijk te laten concurreren op
eenzelfde markt > gemeenschappelijk landbouwbeleid wordt gecreëerd.
> Voordelen van vrij verkeer van goederen ‘ingeperkt’ door grenscontroles wanneer goederen grens
over steken > afschaXen grenscontroles voor goederen en personen die goederen vervoeren
(Schengen) > afschaXen grenscontroles voor alle verkeer (Schengen).
> Grenzeloze ruimte voor burgers is ook grenzeloze ruimte voor criminelen > noodzaak om
samenwerking inzake strafrecht op te zetten (Europees aanhoudingsbevel).
> EXiciënt gebruik van Europees aanhoudingsbevel en intra-Europese uitleveringen noodzaakt
harmonisatie strafrecht en oprichting samenwerkingsorganen voor politie en openbare aanklagers
(Europol & Eurojust).
o Dit is hoe spill-over werkt, als gevolg op de druk die ontstaat om alsmaar meer samen te
werken, in steeds meer verschillende sectoren.
o Aanpakken spill-over moeilijk binnen een traité loi (EGKS – enkel voor kolen en staal) –
maar makkelijk(er) binnen een traité cadre.
o Spill-over is geen centraal concept in de EU-verdragen, het wordt nergens expliciet of
impliciet vermeld in de verdragen. Het is slechts een verklaring die politiek-
wetenschappers geven om de voortgang in de EU-integratie te verklaren. Het is dus geen
juridisch concept, maar wel een politiek-wetenschappelijk concept.
EEG is flexibeler maar blijft begrensd – Verdragen werden periodiek geüpdatet om EEG/EU toe te laten alle
taken op te nemen waar LS op wilden samenwerken.
5
,Na de initiële oprichting EEG (1958): vijf grote wijzigingen van het basisverdrag: Europese Akte (1986),
Verdrag van Maastricht (1992), Verdrag van Amsterdam (1997), Verdrag van Nice (2001), Verdrag van
Lissabon (2007)
- Verdrag van Lissabon treedt in werking in 2009 en resulteerde in het VEU en VWEU waar we vandaag
mee werken.
- VEU & VWEU zijn juridisch evenwaardig en dus op gelijke rang (zie artikelen 1 VEU & VWEU);
o VEU bevat de meeste basisregels.
o VWEU de meer gedetailleerde regels betreXende het functioneren van de EU.
à Doch geen hiërarchie tussen beide!
- Belangrijkste Verdrag van de wijzigingsverdragen: Het Verdrag van Maastricht (1992), op het einde
van de Koude Oorlog:
o Besluit invoeren euro
o Besluit creatie EU-burgerschap
§ Zie eerder: Zaak C-689/21 X waarin Denemarken niet zomaar de nationaliteit van
Denen mocht afnemen, omdat er rechten verbonden zijn aan het EU-
burgerschap.
o Oprichting EU naast EG voor samenwerking GBVB en JBZ
- GBVB en JBZ zo politiek gevoelig dat ze in een apart Verdrag werden geplaatst waar de
besluitvorming intergouvernementeel i.p.v. supranationaal is.
- Zgn. ‘pijlerstructuur’ van Maastricht
- De pijlerstructuur is afgeschaft door het Verdrag van Lissabon.
o JBZ is volledig supranationaal geworden.
o GBVB nog ‘apart’ in VEU, maar niet meer in een eigen pijler.
Drie rode draden doorheen deze verdragswijzigingen:
- Elk verdrag heeft bevoegdheden gegeven aan EU.
o Elke lidstaat heeft hiermee ingestemd, ze hebben vrijwillig de bevoegdheden afgestaan
een de EU.
- Meer gebieden waarop Raad met meerderheid beslist ipv unanimiteit.
o We ontnemen in meer en meer gebieden het veto-recht van individuele lidstaten.
- Meer inspraak en zelfs medezeggenschap EP
6
, o Oorspronkelijk had het EP niets te zeggen, en was het een louter adviserend orgaan.
In elk verdrag werd het besluit genomen om het EP meer bevoegdheden te geven.
o Doch nog steeds niet te vergelijken met een nationaal parlement.
2. EU – uitbreiding:
EEG/EU is van in den beginne een ‘open’ project.
- LS toegetreden na overgang tot democratie, einde koude oorlog (neutraliteit), gewijzigde politieke
afwegingen.
o Griekenland, Spanje en Portugal zijn pas later toegetreden omdat ze nog geen
democratieën waren.
- Oost-Europese staten konden nog niet vroeg toetreden tot de EU omdat ze nog communistisch
waren en zelfs nog lid waren van de Sovjet-unie.
- Oostenrijk, Finland en Zweden zijn pas later toegeteden, omdat ze neutraal waren.
- Voor sommige staten was de EEG te supranationaal en voelden dus niet de nood om een deel van
hun soevereiniteit op te geven.
o Waaronder VK, Noorwegen, Denemarken…
§ Ze hadden economisch niet zo hard geleden onder WOII (>< de staten die de EEG
hebben opgericht).
- VK + 6 andere Europese staten zetten aanvankelijk de Vrijhandelszone (EVA) op.
o Vrijhandelszone (EVA) ¹ gemeenschappelijke markt (EEG)
§ Vrijhandelszone = tussen partijen is er (zonder douanetarieven) vrije handel
binnen 1 gebied.
• Bv. NAFTA (een EVA tussen de VS, Canada en Mexico).
• Het gaat om economische samenwerking, maar minder verregaand dan
de EU, want het is geen douaneunie.
§ Gemeenschappelijke markt omvat een douaneunie = vrije handel binnen 1 gebied
en 1 identiek beleid naar de buitenwereld toe.
• Douaneunie is eenvoudiger en performanter, want geen trade deflection
en geen nood aan rules of origin om te bepalen of een bepaald goed wel
mag genieten van de vrijhandelsregels.
• Nadeel: als staat geef je veel meer soevereiniteit op.
7
, Een fictief voorbeeld:
Voor de Vrijhandelszone:
De BENELUX-landen zijn soeverein en beslissen zelf welke invoer ze toelaten in hun land en op basis van
welke tarieven (in %). Nederland beslist als soevereine staat dat ze voor invoer uit Duitsland 10%
douanetarief heft, en dat ze voor invoer uit België 25% douanetarief heft.
Na de Vrijhandelszone:
De grenzen tussen de landen zijn verdwenen. Tussen die landen is er een tariefvrij verkeer van import en
export. Nadruk op: slechts TUSSEN die landen.
Hypothese: Als persoon X (een Belg, die zich bevindt in de BENELUX-zone) interesse heeft in een Duitse
auto, waar voert hij het best de auto in (ervan uitgaand dat hij zo weinig mogelijk geld kwijt wil)? Het zou het
goedkoopst zijn om via Nederland de auto te importeren (10%). Als persoon X diezelfde auto zou importeren
via België, dan zou hij 20% moeten betalen.
- Wie krijgt die 10%? De Nederlandse overheid en NIET de producent van de auto.
België ziet dat er een Duitse auto wordt gekocht door een Belg, maar die wordt ingevoerd via Nederland,
waardoor zij 20% invoertarieven mislopen. Dit fenomeen waarbij handel niet de kortste en natuurlijke weg
volgt (hier: België), maar wel de goedkoopste weg volgt (hier: Nederland), wordt trade deflection of
handelsverlegging genoemd. Dit gaat TEGEN de regels van de vrijhandelszone.
Dit betekent dat als de BENELUX onderling besluiten om een vrijhandelszone op te zetten, dan gaat dat
altijd gepaard met de zgn. rules of origin.
- Deze bepalen waar en wanneer een bepaald goed uit een derde land kan worden binnengebracht
om handelsverlegging tegen te gaan.
8
