Resume
Samenvatting Psychogerontologie 2024
- Établissement
- Vrije Universiteit Brussel (VUB)
Samenvatting van het vak 'Psychogerontologie' gegeven door Prof. dr. Dierckx in het academiejaar 2023/2024.
[Montrer plus]
Aperçu du contenu
PsychogerontologieInhoudsopgave
Hoofdstuk 1: Belangrijke thema’s en begrippen bij veroudering ........................................................... 6
1.1 Overzicht............................................................................................................................................ 6
1.2 Psychogerontologie: Definitie ........................................................................................................... 6
1.3 Psychogerontologie: Een kennismaking met de wereld van de oudere ........................................... 6
1.4 Vergrijzing .......................................................................................................................................... 7
1.4.1 Ouderen: Wie zijn ze? ................................................................................................................ 7
1.4.2 Vergrijzing: Enkele cijfers ........................................................................................................... 8
1.5 Bio-psycho-sociaal perspectief ........................................................................................................ 10
1.6 Vier principes van “het ouder worden” .......................................................................................... 11
1.7 Persoonlijk vs. sociaal ouder worden .............................................................................................. 13
1.8 Modellen van ontwikkeling ............................................................................................................. 14
1.8.1 Nature vs. nurture .................................................................................................................... 14
1.9 Benaderingen van de vergrijzing en het verouderingsproces ......................................................... 16
1.9.1 Biologische theorieën ............................................................................................................... 16
1.9.2 Psychologische theorieën ......................................................................................................... 20
1.9.3 Socioculturele benadering........................................................................................................ 22
Hoofdstuk 2: Fysieke veranderingen bij veroudering ........................................................................... 24
2.1 Overzicht.......................................................................................................................................... 24
2.2 Inleiding ........................................................................................................................................... 24
2.3 Verschijning ..................................................................................................................................... 24
2.3.1 De huid ..................................................................................................................................... 25
2.3.2 De nagels, neus, oren en tanden .............................................................................................. 26
2.3.3 Het haar .................................................................................................................................... 26
2.4 Lichaamsbouw ................................................................................................................................. 27
2.5 Bewegingsstelsel ............................................................................................................................. 27
2.6 Vitale lichaamsfuncties .................................................................................................................... 29
2.6.1 Cardiovasculaire systeem ......................................................................................................... 29
2.6.2 Ademhalingsstelsel ................................................................................................................... 30
2.6.3 Urinestelsel ............................................................................................................................... 30
2.6.4 Spijsverteringsstelsel ................................................................................................................ 31
2.6.5 Samengevat .............................................................................................................................. 31
2.7 Controlesystemen van het lichaam ................................................................................................. 32
2.7.1 Endocriene stelsel .................................................................................................................... 32
2.7.2 Immuunsysteem ....................................................................................................................... 33
Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. dr. Dierckx 1
,Psychogerontologie
2.8 Zenuwstelsel .................................................................................................................................... 34
2.8.1 Slaap ......................................................................................................................................... 35
2.8.2 Temperatuur ............................................................................................................................ 35
2.8.3 Zicht .......................................................................................................................................... 36
2.8.4 Gehoor ...................................................................................................................................... 37
2.8.5 Evenwicht ................................................................................................................................. 37
2.8.6 Reuk en smaak.......................................................................................................................... 38
2.8.7 Pijn ............................................................................................................................................ 38
Hoofdstuk 3: Fysieke gezondheid (ziektebeelden)................................................................................ 39
3.1 Overzicht.......................................................................................................................................... 39
3.2 Achtergrond..................................................................................................................................... 39
3.3 Ziekten van het cardiovasculaire systeem (hart en bloedvaten) .................................................... 39
3.4 Kanker.............................................................................................................................................. 41
3.5 Ziekten van het musculoskeletale systeem ..................................................................................... 42
3.6 Diabetes ........................................................................................................................................... 42
3.7 Ziekten van het ademhalingsstelsel ................................................................................................ 43
Hoofdstuk 4: Cognitie en gezond ouder worden .................................................................................. 44
4.1 Cognitie............................................................................................................................................ 44
4.1.1 Twee soorten cognitie .............................................................................................................. 44
4.1.2 General Slowing (fluid intelligence) ......................................................................................... 45
4.1.3 Twee soorten cognitie .............................................................................................................. 46
4.1.4 WAIS: Wechsler Intelligence Scale ........................................................................................... 46
4.1.5 Fluid en crystallized intelligence in intelligentietests ............................................................... 46
4.1.6 Fluid en crystallized intelligence in het dagelijks leven ............................................................ 47
4.1.7 Cognitie..................................................................................................................................... 47
4.2 Cognitieve achteruitgang ................................................................................................................ 48
4.2.1 Oorzaak..................................................................................................................................... 48
4.2.2 Proximale factoren ................................................................................................................... 48
4.3 Implicaties voor het functioneren ................................................................................................... 55
4.4 Consequenties van het verminderd functioneren .......................................................................... 55
4.5 Cognitieve training .......................................................................................................................... 56
4.6 Wanneer is het probleem ernstig? .................................................................................................. 57
4.7 Met ouderen werken....................................................................................................................... 57
4.8 Voorbeeld Mini Mental State Examination ..................................................................................... 58
Hoofdstuk 5: Cognitie en pathologisch ouder worden (verschillende ziektebeelden) ......................... 59
5.1 Pathologische veroudering .............................................................................................................. 59
Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. dr. Dierckx 2
,Psychogerontologie
5.1.1 Delirium .................................................................................................................................... 59
5.1.2 Dementie .................................................................................................................................. 60
5.1.3 Dementie: BPSD ....................................................................................................................... 61
5.2 Dementie (DSM IV): DSM 5 ............................................................................................................. 62
5.3 MCI: beperkte neurocognitieve stoornis......................................................................................... 62
5.4 Dementie: Risicofactoren ................................................................................................................ 64
5.5 Dementie: Vormen .......................................................................................................................... 65
5.6 Dementie: Soorten .......................................................................................................................... 65
5.6.1 Ziekte van Alzheimer ................................................................................................................ 66
5.6.2 Fronto-temporale dementie (FTD) ........................................................................................... 69
5.6.3 Lewy Body Dementie (DLB) ...................................................................................................... 70
5.6.4 Ziekte van Parkinson ................................................................................................................ 71
5.6.5 Ziekte van Huntington .............................................................................................................. 71
5.6.6 Vasculaire dementie ................................................................................................................. 71
5.7 Behandeling dementie .................................................................................................................... 72
5.8 Amnestische stoornissen ................................................................................................................. 74
5.9 Depressie ......................................................................................................................................... 74
5.10 Diagnostiek van neurodegeneratieve aandoeningen ................................................................... 75
5.10.1 Diagnostische principes .......................................................................................................... 75
5.10.2 Met ouderen werken.............................................................................................................. 76
5.10.3 Diagnostische instrumenten .................................................................................................. 76
5.11 Omgaan met de persoon met dementie ....................................................................................... 78
Hoofdstuk 6: Zelfbeschadiging bij oudere volwassenen ....................................................................... 79
6.1 Wat is zelfbeschadiging? ................................................................................................................. 79
6.1.1 Brede definitie .......................................................................................................................... 79
6.1.2 Suïcidaal vs. niet suïcidaal ........................................................................................................ 79
6.1.3 Rechtstreeks vs. onrechtstreeks............................................................................................... 80
6.1.4 Actief vs. latent ......................................................................................................................... 80
6.1.5 Prevalentie bij oudere volwassenen ........................................................................................ 81
6.1.6 Methoden bij oudere volwassenen.......................................................................................... 82
6.1.7 Heterotypische continuïteit ..................................................................................................... 82
6.1.8 Methoden en functies .............................................................................................................. 82
6.1.9 Methoden en functies bij oudere volwassenen ....................................................................... 83
6.1.10 Risico- en protectieve factoren .............................................................................................. 84
Hoofdstuk 7: Levenseinde en rouw ....................................................................................................... 85
7.1 Levenseinde ..................................................................................................................................... 85
Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. dr. Dierckx 3
,Psychogerontologie
7.1.1 Sterven ..................................................................................................................................... 85
7.1.2 Attitudes t.a.v. de dood ............................................................................................................ 85
7.1.3 Attitude bij ouderen ................................................................................................................. 85
7.1.4 Stervensproces ......................................................................................................................... 86
7.1.5 Sterven: psychologische aspecten............................................................................................ 86
7.1.6 Sterven in waardigheid ............................................................................................................. 88
7.1.7 Palliatieve zorg ......................................................................................................................... 88
7.1.8 Passieve levensbeëindiging ...................................................................................................... 89
7.1.9 Actieve levensbeëindiging: euthanasie .................................................................................... 89
7.1.10 Vroegtijdige zorgplanning ...................................................................................................... 90
7.2 Rouw ................................................................................................................................................ 91
7.2.1 Rouwen..................................................................................................................................... 91
7.2.2 Factoren bij het rouwproces .................................................................................................... 91
7.2.3 Anticipatorische rouw .............................................................................................................. 92
7.2.4 Weduwschap ............................................................................................................................ 92
7.2.5 Verlies van andere familieleden ............................................................................................... 92
7.2.6 Rouwtheorieën ......................................................................................................................... 93
Hoofdstuk 8: Vroegtijdige detectie van Alzheimerdementie: een neuropsychologische benadering . 94
8.1 Uitgangspunten van het onderzoek ................................................................................................ 94
8.2 Doelstellingen van het onderzoek ................................................................................................... 95
8.3 Methode van het onderzoek ........................................................................................................... 96
8.3.1 Subjecten .................................................................................................................................. 96
8.3.2 Procedure ................................................................................................................................. 96
8.3.3 Materiaal .................................................................................................................................. 96
8.4 Onderzoeksparadigma’s geheugen ................................................................................................. 97
8.4.1 Primacy en recency effect ........................................................................................................ 97
8.4.2 Verschil tussen free recall en recognition ................................................................................ 97
8.4.3 Percentage vergeten ................................................................................................................ 97
8.4.4 Cued recall ................................................................................................................................ 97
8.4.5 Mediale temporale kwab ......................................................................................................... 98
8.5 Onderzoeksparadigma intellectuele deterioratie ........................................................................... 98
8.6 Resultaten........................................................................................................................................ 98
8.6.1 Primacy en recency effect ........................................................................................................ 98
8.6.2 Recognition............................................................................................................................... 99
8.6.3 Percentage vergeten ................................................................................................................ 99
8.6.4 Cued recall .............................................................................................................................. 100
Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. dr. Dierckx 4
,Psychogerontologie
8.6.5 Intellectuele deterioratie ....................................................................................................... 101
8.6.6 Besluit resultaten ................................................................................................................... 102
8.6.7 Resultaten follow-up studie ................................................................................................... 103
8.7 Algemeen besluit ........................................................................................................................... 104
Hoofdstuk 9: Persoonlijkheid .............................................................................................................. 105
9.1 Definitie ......................................................................................................................................... 105
9.2 Psychodynamische perspectief ..................................................................................................... 105
9.2.1 Freud....................................................................................................................................... 105
9.2.2 Egopsychologie ....................................................................................................................... 105
9.2.3 Defensiemechanismen ........................................................................................................... 107
9.2.4 Hechtingstheorie .................................................................................................................... 107
9.3 Traitbenaderingen ......................................................................................................................... 108
9.3.1 Big 5 ........................................................................................................................................ 108
9.3.2 Persoonlijkheidsstoornissen ................................................................................................... 108
9.4 Sociaal-cognitieve benaderingen .................................................................................................. 112
9.4.1 Introductie .............................................................................................................................. 112
9.4.2 Socio-emotionele selectiviteitstheorie................................................................................... 113
9.4.3 Belgian Ageing Studies ........................................................................................................... 113
9.4.4 Conclusie ................................................................................................................................ 116
9.5 Cognitieve perspectief................................................................................................................... 116
9.5.1 Midlife Crisis Theory (Levinson) ............................................................................................. 117
Hoofdstuk 10: Successfull Aging .......................................................................................................... 120
10.1 Theoretische perspectieven ........................................................................................................ 120
10.1.1 MacArthur Foundation Study on Aging ................................................................................ 120
10.1.2 Social indicator model .......................................................................................................... 120
10.2 Subjective well-being .................................................................................................................. 121
Evaluatie .............................................................................................................................................. 122
Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. dr. Dierckx 5
,Psychogerontologie
Hoofdstuk 1: Belangrijke thema’s en begrippen bij
veroudering
1.1 Overzicht
• Vergrijzing
o Ouderen: wie?
o Enkele cijfers
• Bio-psycho-sociaal perspectief
• 4 principes van “het ouder worden”
• Persoonlijk vs. sociaal ouder worden
• Modellen van ontwikkeling
o Nature en nurture
• Benaderingen van de vergrijzing en het verouderingsproces
o Biologische benadering
o Psychologische benadering
o Socioculturele benadering
1.2 Psychogerontologie: Definitie
Psychogerontologie:
De psychologie van het ouder worden en het sociaal-emotioneel functioneren van ouderen
1.3 Psychogerontologie: Een kennismaking met de wereld van de oudere
Illustratie: video uit documentaire
• Sandwichgeneratie: generatie die de nood voelt om zorg te dragen voor hun eigen ouders,
maar ook voor hun kinderen en ev. kleinkinderen. Hier oog voor hebben!
• Verouderingsproces kan niet gelijkgesteld worden aan pathologie
o Slechts een beperkt aantal mensen zal ziekte krijgen
o Maar hoe ouder we worden, hoe groter de kans om toch een bepaalde pathologie te
gaan ontwikkelen
• Medische wereld heeft er voor gezorgd dat we in staat zijn om langer te leven, gemiddelde
levensverwachting van mensen gaat blijven stijgen
o Maar extra levensjaren hebben niet noodzakelijk een goede QoL
o Rond de 80 jaar zien we een knik, waardoor de QoL sterk naar beneden gaat
o Dus kwaliteitsvolle levensjaren na 80-90 jaar zijn niet iedereen gegund
Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. dr. Dierckx 6
,Psychogerontologie
• Iedereen krijgt te maken met een functieverlies door veroudering = kwetsbaarheid
(osteoporose, rimpels, grijs haar, beperkte mobiliteit,…) --> normale veroudering
o 2 grote groepen rond kwetsbaarheid: groep die het heel medisch bekijkt, andere
groep die het ziet als mogelijks kwetsbaar zijn op medisch, sociaal, psychologisch,
omgevingsgebied
o Kwetsbaarheid zorgt voor heel wankel evenwicht, bij tegenslag kan het heel erg naar
het negatieve doorslaan, waardoor oudere hulp nodig heeft
• Veel comorbiditeit bij ouderen, maar gezondheidszorg nog sterk gefocust op het
diagnosticeren van 1 ding
o Oudere moet vaak verschillende zorgpaden tegelijk bewandelen, zie je bv. aan dat ze
veel verschillende soorten medicatie innemen (verhoogt bv. kans op delier)
o Dus dringend nood aan geïntegreerde of geconnecteerde zorg
1.4 Vergrijzing
1.4.1 Ouderen: Wie zijn ze?
• Verschillende termen
o Senioren, bejaarden,… --> ouderen
• Welke leeftijd?
o Chronologische leeftijd
▪ 65-74 jaar: “jonge” ouderen
▪ 75-84 jaar: “oude” ouderen
▪ > 85 jaar: “oudste” ouderen
▪ > 100 jaar: “centenarian”
▪ > 110 jaar: “super centenarian”
o Functionele leeftijd (capteert veel meer de diversiteit en heterogeniteit binnen de
groep van ouderen, bv. een 95-jarige die zich nog 70 voelt)
▪ Biologische leeftijd
• = gebaseerd op de kwaliteit van de werking van de
lichaamssystemen/organen
• “Biologische leeftijdstest” (nagaan levensverwachting + hoe gezond
men gaat ouder worden)
• Vb. biologische leeftijd ≠ kalenderleeftijd: patiënten met Progeria,
elk kalenderjaar worden zij in biologische leeftijd 8-10 jaar ouder
▪ Psychologische leeftijd
• = gebaseerd op het functioneren op psychologische/cognitieve tests
(geheugen, intelligentie, leercapaciteit,…)
• Vb. psychologische leeftijd ≠ kalenderleeftijd: mensen met jong-
dementie, gaan op cognitieve tests presteren zoals een 70/80-jarige
▪ Sociale leeftijd
• = gebaseerd op welke sociale rollen een persoon inneemt (familie,
werk, gemeenschap)
• Vb. een grootouder heeft een hogere sociale leeftijd dan een ouder;
een gepensioneerde is “ouder” dan een werkende persoon
Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. dr. Dierckx 7
,Psychogerontologie
Functionele leeftijd zeer belangrijk om heterogeniteit binnen de groep van de ouderen beter te
capteren. MAAR functionele leeftijd communiceert niet gemakkelijk én is heel flexibel/variabel.
Daarom wordt er in onderzoek e.d. vooral gewerkt met chronologische leeftijd.
Functionele vs. chronologische leeftijd
CHRONOLOGISCHE leeftijd = meest gehanteerd (= “leeftijd volgens de jaren”)
• Bevolkingspiramides
• Bevolkingsvooruitzichten
1.4.2 Vergrijzing: Enkele cijfers
Vergrijzing van de bevolking (dubbele vergrijzing)
Niet enkel het aantal ouderen gaat stijgen, maar binnen de groep ouderen gaat ook het aantal “oude
ouderen” sterk stijgen.
Op ongeveer 80 jaar zie je vaak een knik, hier meer kans op ziekten (bv. cardiovasculaire
aandoeningen, kankers,…) en psychologische/psychiatrische problemen.
Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. dr. Dierckx 8
,Psychogerontologie
De bevolkingspiramide heeft al niet meer de vorm van een piramide, maar zeker in het midden en
naar boven toe wordt deze breder.
De babyboomers, geboren vlak na de tweede wereldoorlog (veel meer kinderen geboren), deze
mensen worden nu gerekend tot de groep van ouderen.
In België wonen zeer veel ouderen aan de kust. Dit is goed zolang de mensen vitaal zijn, maar als ze
ouder worden en één van de partners meer moeilijkheden krijgt en ondersteuning nodig heeft, zien
we dat ook veel alleenstaanden aan zee wonen (want steunfiguren en familieleden gaan vaak meer
in het binnenland wonen). Dus toch wel wat kanttekeningen aan op latere leeftijd nog verhuizen. Eén
van de risicofactoren op multidimensionale kwetsbaarheid is het verhuizen in de laatste 10 jaar, ook
gescheiden zijn is een grote risicofactor.
Verschil scheiden/overlijden, want bij scheiding valt steunnetwerk van partner vaak ook weg, bij
overlijden is dit meestal niet het geval. Op oudere leeftijd terug opnieuw een sociaal netwerk gaan
opbouwen is vaak wat moeilijker. Ouderen moeten hierin ondersteund worden.
Levensverwachting (België)
Dipje in levensverwachting stelt de coronaperiode voor. Deze cijfers worden berekend op het aantal
ouderen het jaar voordien, toen veel ouderen overleden aan covid.
Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. dr. Dierckx 9
, Psychogerontologie
Actueel: verhoging pensionleeftijd
Bij mensen die pas op pensioen zijn, vaak moeite met zinvol invullen van hun vrije tijd. Er treedt vaak
verveling op. Dus als psycholoog ook samen gaan zoeken met deze mensen naar zinvolle bezigheden
en tijdsbestedingen (bv. vrijwilligerswerk,…)
Veel technologie specifiek bedoeld voor ouderen komt ook vaak uit Japan, het land met het grootste
percentage ouderen.
1.5 Bio-psycho-sociaal perspectief
= Ontwikkeling/veroudering is een complex samenspel van biologische, psychologische en sociale
processen
• Biologische
o Werking van de lichaamsfuncties en structuren doorheen het verouderingsproces
• Psychologische
o Cognities, gevoelens, emoties, persoonlijkheid
• Sociale
o Positie binnen sociale structuren (familie, cultuur, wereld, land, gemeenschap,…)
Voorbeeld: Video waarin man incontinentieproblemen heeft (biologisch). Hij voelde zich daar slecht,
beschaamd over (psychologisch). Gaat zich mogelijks terugtrekken uit het sociale (sociaal).
Verschillende domeinen staan dus sterk in interactie en beïnvloeden elkaar.
Gebaseerd op de powerpoints en lessen van Prof. dr. Dierckx 10
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur EvaSmet. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €5,09. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
73918 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans