2023 - 2024 Onderzoeks-
methoden
Prof. Frederik Peeraer
,Error! Use the Home tab to apply Kop 1 to the text that you want to appear here. - Error! Use the Home tab to apply
Kop 2 to the text that you want to appear here.
INHOUDSOPGAVE
0 inleiding en toelichting opbouw ................................................................................................................... 8
1 Rechtswetenschappelijk onderzoek ............................................................................................................11
1.1 Wat is juridisch onderzoek? ............................................................................................................................... 11
1.1.1 Wat is onderzoek ............................................................................................................................................... 11
1.1.2 Wat is juridisch onderzoek................................................................................................................................. 11
1.1.3 Soorten juridisch onderzoek .............................................................................................................................. 12
1.1.4 Wat is rechtswetenschappelijk onderzoek? ...................................................................................................... 14
1.1.5 Correct citeren? Opgelet voor plagiaat.............................................................................................................. 15
1.2 Wat doen juristen traditioneel wanneer ze onderzoek doen? .......................................................................... 15
1.2.1 Doel en uitgangspunt ......................................................................................................................................... 15
1.2.2 Drie functies van systemisch onderzoek ............................................................................................................ 16
1.2.3 Rechtsdogmatische onderzoekers vs. Praktijkjuristen ...................................................................................... 17
1.3 Waarom kan traditioneel juridisch onderzoek niet (langer) volstaan? ............................................................. 18
1.3.1 Traditioneel juridisch onderzoek en recht in context ........................................................................................ 18
1.3.2 Andere disciplines en recht in context............................................................................................................... 18
1.3.3 Recht in context benaderen? Vier gevolgen ...................................................................................................... 19
1.3.4 Toekomst van juridisch onderzoek .................................................................................................................... 22
1.4 Voorbeeld open vraag ....................................................................................................................................... 22
1.5 Kenmerken ......................................................................................................................................................... 22
1.5.1 wanneer is onderzoek ‘wetenschappelijk’? ....................................................................................................... 22
1.5.1.1 Originaliteit ................................................................................................................................... 22
1.5.2 Eisen waaraan (rechts) wetenschappelijk onderzoek moet voldoen ................................................................ 23
1.5.2.1 Eisen voor wetenschappelijkheid ................................................................................................. 24
1.6 Onderzoeksdoelen ............................................................................................................................................. 30
1.6.1 Doelen ................................................................................................................................................................ 30
1.6.2 Hoe realiseer je je onderzoeksdoel? .................................................................................................................. 31
1.7 Theoretische kaders ........................................................................................................................................... 31
1.7.1 Wat is een ‘theorie’? .......................................................................................................................................... 31
1.7.1.1 Diverse betekenissen en gradaties van abstractie ....................................................................... 32
1.7.1.2 Beschrijvingskader (zie ufora) ....................................................................................................... 32
1.7.1.3 Classificerings- en definiëringskader ............................................................................................ 33
1.7.1.4 Verklaringskader (niet besproken in les) ...................................................................................... 33
1.7.1.5 Evaluatief en normatief kader ...................................................................................................... 33
1.7.1.6 Operationalisering van theoretisch kader .................................................................................... 33
1.7.1.7 Aandachtspunten voor Evaluatief en normatief onderzoek ........................................................ 34
Pagina 1 van 164
,Error! Use the Home tab to apply Kop 1 to the text that you want to appear here. - Error! Use the Home tab to apply
Kop 2 to the text that you want to appear here.
1.8 Voorbeeld open vraag ....................................................................................................................................... 34
2 Kwalitatieve en kwantitatieve onderzoeksmethoden in de sociale wetenschap .........................................35
2.1 projectontwerp: conceptueel en technisch ontwerp ........................................................................................ 36
2.1.1 Iteratief ontwerpen ........................................................................................................................................... 37
2.2 conceptueel ontwerp ......................................................................................................................................... 37
2.2.1 Doelstelling ........................................................................................................................................................ 37
2.2.1.1 1) & 2) Politieke & sociale context – wensen van de opdrachtgever ........................................... 37
2.2.1.2 3) Waarden en maatschappelijke problemen .............................................................................. 38
2.2.1.3 4) Voorkeur voor een methode .................................................................................................... 38
2.2.1.4 5) Voorkeur voor een theorie ....................................................................................................... 38
2.2.1.5 6) Wetenschapsfilosofische opvattingen ...................................................................................... 38
2.2.1.6 7) Reikwijdte van de studie : ‘ruimte’ en ‘tijd’ .............................................................................. 38
2.2.1.7 8) Zuiver versus toegepast wetenschappelijk onderzoek ............................................................. 39
2.2.1.8 De probleemstelling ..................................................................................................................... 39
2.2.1.9 Onderzoeksplan ............................................................................................................................ 40
2.2.2 Onderzoeksmodel .............................................................................................................................................. 45
2.2.3 Vraagstelling ...................................................................................................................................................... 45
2.2.3.1 Functie-eisen van onderzoeksvragen ........................................................................................... 45
2.2.3.2 Vormeisen van onderzoeksvragen ............................................................................................... 46
2.2.3.3 Soorten onderzoeksvragen ........................................................................................................... 47
2.2.3.4 Ontwikkeling adequate vraagstelling ........................................................................................... 48
2.2.4 Begripsbepaling ................................................................................................................................................. 48
2.2.4.1 Stipuleren ..................................................................................................................................... 48
2.3 Technische ontwerp........................................................................................................................................... 51
2.3.1 Onderzoeksstrategieën ...................................................................................................................................... 51
2.3.1.1 Vijf onderzoeksstrategieën ........................................................................................................... 51
2.3.2 Onderzoeksmateriaal ......................................................................................................................................... 61
2.3.2.1 1/ Welke hoofdcategorieën van onderzoeksobjecten kunnen worden onderscheiden? ............ 61
2.3.2.2 2/ Welke soorten informatie over deze objecten zijn voor een onderzoek van belang en
waaraan herken ik die soorten? ........................................................................................................................ 61
2.3.2.3 3/ Waar haal ik die informatie vandaan? ..................................................................................... 62
2.3.3 Kwaliteitscontrole wetenschappelijke publicaties ............................................................................................. 69
2.3.4 Zoeken naar wetenschappelijke vindplaatsen ................................................................................................... 70
2.3.5 onderzoeksplanning ........................................................................................................................................... 71
3 Rechtshistorisch onderzoek .........................................................................................................................73
3.1 Traditionele v. contextuele rechtsgeschiedenis ................................................................................................ 73
3.1.1 verder onderscheiden: Nationale v. vergelijkende rechtsgeschiedenis ............................................................ 74
Pagina 2 van 164
,Error! Use the Home tab to apply Kop 1 to the text that you want to appear here. - Error! Use the Home tab to apply
Kop 2 to the text that you want to appear here.
3.1.2 Concepten .......................................................................................................................................................... 74
3.1.3 Literatuur ........................................................................................................................................................... 74
3.2 (Rechts-)historische kritiek ................................................................................................................................ 75
3.2.1 Het begrip bron .................................................................................................................................................. 75
3.2.2 Soorten bronnen ................................................................................................................................................ 76
3.2.3 Bewaring en consultatie van bronnen ............................................................................................................... 77
3.2.3.1 Bewaring bronnen ........................................................................................................................ 77
3.2.3.2 Consultatie bronnen ..................................................................................................................... 77
3.2.4 Analyse van bronnen ......................................................................................................................................... 78
3.2.4.1 Auteurschap: van wie is de tekst? ................................................................................................ 79
3.2.4.2 Aard van de rechtsbron ................................................................................................................ 81
3.2.4.3 Valkuilen bij het onderzoek .......................................................................................................... 82
3.2.5 Specifieke vragen van de geschiedenis .............................................................................................................. 83
3.2.5.1 1/ Hoe evolueert de geschiedenis? .............................................................................................. 83
3.2.5.2 2/ Gebruik en misbruik van de rechtsgeschiedenis ...................................................................... 84
3.2.5.3 3/ Is objectiviteit mogelijk? .......................................................................................................... 85
3.2.5.4 Opgelet ......................................................................................................................................... 85
3.2.6 Invloeden andere menswetenschappen............................................................................................................ 85
3.2.6.1 1. Statistiek ................................................................................................................................... 86
3.2.6.2 2. Taalkunde ................................................................................................................................. 86
3.2.6.3 3. Overige...................................................................................................................................... 87
3.2.6.4 4. Kritische noot ............................................................................................................................ 88
3.2.7 Literatuur ........................................................................................................................................................... 89
3.2.7.1 Algemeen ...................................................................................................................................... 89
3.2.7.2 Meer gedetailleerd ....................................................................................................................... 89
3.2.7.3 Software ....................................................................................................................................... 89
3.2.7.4 Vertalingen bronnen ? .................................................................................................................. 90
3.2.7.5 Voor de harde kern ....................................................................................................................... 90
3.2.7.6 Eenvoudige programma’s die veel kunnen .................................................................................. 90
3.2.7.7 NB Uitzonderlijk goede software rechten .................................................................................... 90
3.2.7.8 ai? ................................................................................................................................................. 90
3.3 Heuristiek van juridische teksten in België vanaf de Franse Revolutie .............................................................. 91
3.3.1 A. Gebruik de juiste begrippen en termen ........................................................................................................ 92
3.3.2 B. Lees meer over de algemene historische context ......................................................................................... 92
3.3.3 C. Bekijk de algemene rechtsgeschiedenis van België sinds 1830 ................................................................... 93
3.3.4 D. Stel een bibliografie op van de hedendaagse literatuur ............................................................................. 93
3.3.5 E. Spoor oude rechtsleer op............................................................................................................................... 94
Pagina 3 van 164
,Error! Use the Home tab to apply Kop 1 to the text that you want to appear here. - Error! Use the Home tab to apply
Kop 2 to the text that you want to appear here.
3.3.6 F. Spoor oude wetgeving op .............................................................................................................................. 96
3.3.7 G. Neem de gepubliceerde rechtspraak door .................................................................................................... 97
3.3.8 H. Situeer de vermelde personen en instellingen ............................................................................................ 97
3.3.9 I. Eventueel: spoor bronnen op in archieven en bibliotheken ........................................................................... 99
3.3.9.1 Niet-verhalende bronnen ............................................................................................................. 99
3.3.9.2 Verhalende bronnen ................................................................................................................... 100
3.3.10 J. Verder dan het recht .................................................................................................................................... 100
3.3.11 K. Verder dan Belgische rechtsgeschiedenis .................................................................................................... 101
4 Empirische analyse van de rechtspraktijk .................................................................................................102
4.1 Titel I. Kader [Barry 2020, 1-11] ....................................................................................................................... 102
4.1.1 Hoofdstuk 1. De rechtsregel voorbij: van regel naar gedrag ........................................................................... 102
4.1.1.1 Legitimiteit van rechterlijke beslissingen?.................................................................................. 102
4.1.1.2 bespreking empirisch onderzoek ................................................................................................ 103
4.1.1.3 Geschiedenis relevant empirisch onderzoek .............................................................................. 103
4.1.1.4 Empirisch? (!!)............................................................................................................................. 104
4.1.2 Hoofdstuk 2. Drie soorten doelen en -analysemethodes ................................................................................ 104
4.1.2.1 statistische analyse ..................................................................................................................... 104
4.1.2.2 Inhoudsanalyse ........................................................................................................................... 105
4.1.2.3 Discoursanalyse .......................................................................................................................... 105
4.1.2.4 Empirische analyse van de rechtspraktijk? ................................................................................. 107
4.1.2.5 Statistische analyse in een notendop ......................................................................................... 107
4.1.2.6 Cruciale beperking: correlatie ≠ causaliteit ................................................................................ 107
4.2 Titel II. Gemotiveerd redeneren [Barry 2020, 60-70] ...................................................................................... 109
4.2.1 Inleiding ........................................................................................................................................................... 109
4.2.1.1 Gemotiveerd redeneren (GR) ..................................................................................................... 109
4.2.1.2 Soorten motiverende factoren ................................................................................................... 109
4.2.2 Hoofdstuk 1. Experimenten met leken ............................................................................................................ 110
4.2.2.1 1. Ander gewicht aan precedenten ............................................................................................ 110
4.2.2.2 2. Reden voor snelheidsovertreding ........................................................................................... 110
4.2.2.3 3. Geschetst karakter van partij.................................................................................................. 110
4.2.3 Hoofdstuk 2. Experimenten met rechters ....................................................................................................... 111
4.2.3.1 1. Vervalste visa in paspoort ....................................................................................................... 111
4.2.3.2 2. Geschetst karakter van partij .................................................................................................. 111
4.2.4 Hoofdstuk 3. Enkele vragen bij het besproken onderzoek .............................................................................. 111
4.3 Titel III. Emotie [Barry 2020, 70-78] ................................................................................................................. 112
4.3.1 Inleiding ........................................................................................................................................................... 112
4.3.1.1 Moeilijk onderzoek ..................................................................................................................... 112
Pagina 4 van 164
,Error! Use the Home tab to apply Kop 1 to the text that you want to appear here. - Error! Use the Home tab to apply
Kop 2 to the text that you want to appear here.
4.3.2 Hoofdstuk 1. Onderzoek .................................................................................................................................. 112
4.3.2.1 1. Persoonlijke relaties ............................................................................................................... 112
4.3.2.2 2. Resultaten van de lokale sportploeg ...................................................................................... 113
4.3.2.3 3. Dialoog tussen rechter en advocaat ....................................................................................... 113
4.3.2.4 4. Is justice what the judge ate for breakfast? ........................................................................... 113
4.3.2.5 5. In de scanner .......................................................................................................................... 114
4.3.3 Hoofdstuk 2. Enkele vragen bij het besproken onderzoek .............................................................................. 114
4.4 survey............................................................................................................................................................... 115
4.4.1 doelstellingen................................................................................................................................................... 115
4.4.2 Het onderzoek ................................................................................................................................................. 115
4.4.2.1 Achtergrond ................................................................................................................................ 115
4.4.2.2 Een tijdslijn ................................................................................................................................. 115
4.4.2.3 Fase 1: opstart ............................................................................................................................ 116
4.4.2.4 Fase 2: vragenlijst ....................................................................................................................... 116
4.4.2.5 Fase 3: dataverzameling ............................................................................................................. 124
4.4.2.6 Fase 4: analyse & rapportage ..................................................................................................... 125
4.4.3 Valorisatie & communicatie ............................................................................................................................. 130
4.4.4 examen ............................................................................................................................................................ 131
4.5 Initiatieles qualtrics .......................................................................................................................................... 132
4.5.1 Inleiding ........................................................................................................................................................... 132
4.5.1.1 Wat is surveysoftware? .............................................................................................................. 132
4.5.1.2 Waarom online surveys gebruiken? ........................................................................................... 132
4.5.1.3 Wat is qualtrics? ......................................................................................................................... 132
4.5.1.4 Waarom qualtrics gebruiken? .................................................................................................... 132
4.5.1.5 Hoe qualtrics gebruiken? ............................................................................................................ 133
4.5.2 Korte initiatie ................................................................................................................................................... 134
4.5.3 Uitdagingen bij online surveys ......................................................................................................................... 135
4.5.4 Deze les op het examen ................................................................................................................................... 135
5 Wetenschappelijke integriteit en gegevensbescherming ...........................................................................136
5.1 Wetenschappelijke integriteit ......................................................................................................................... 136
5.1.1 Wat?................................................................................................................................................................. 136
5.1.2 Waarom? ......................................................................................................................................................... 137
5.1.3 Wie? ................................................................................................................................................................. 137
5.1.4 hoe? ................................................................................................................................................................. 137
5.2 gegevensbescherming ..................................................................................................................................... 139
5.2.1 Privacywetgeving ............................................................................................................................................. 139
5.2.1.1 De AVG ........................................................................................................................................ 139
Pagina 5 van 164
,Error! Use the Home tab to apply Kop 1 to the text that you want to appear here. - Error! Use the Home tab to apply
Kop 2 to the text that you want to appear here.
5.2.1.2 De Belgische wet verwerking persoonsgegevens ....................................................................... 139
5.2.1.3 Andere relevante wetgeving ...................................................................................................... 139
5.2.1.4 INTERNE ugent REGELGEVING .................................................................................................... 140
5.2.2 Toepassingsgebied AVG ................................................................................................................................... 140
5.2.2.1 Waar is de avg van toepassing? .................................................................................................. 140
5.2.2.2 Wanneer is de avg van toepassing?............................................................................................ 141
5.2.2.3 soorten gegevens........................................................................................................................ 141
5.2.2.4 voorbeeld pseudonimiseren + anonimiseren ............................................................................. 142
5.2.2.5 Primaire en secundaire VERWERKING van persoonsgegevens .................................................. 142
5.2.3 Basisbeginselen voor verwerking art. 5 GDPR ................................................................................................. 143
5.2.3.1 Rechtmatigheid, behoorlijkheid en transparantie ...................................................................... 143
5.2.4 Privacy en persoonsgegevens in wetenschappelijk onderzoek ....................................................................... 145
5.2.4.1 Aanvullende informatie .............................................................................................................. 145
6 Plagiaat en onderzoeksdatamanagement ..................................................................................................146
6.1 plagiaat ............................................................................................................................................................ 146
6.2 onderzoeksdatamanagement .......................................................................................................................... 146
6.2.1 data .................................................................................................................................................................. 147
6.2.1.1 Tips & tricks ................................................................................................................................ 148
6.2.1.2 Datadocumentatie ...................................................................................................................... 148
6.2.2 bestandsopslag ................................................................................................................................................ 149
6.2.3 persoonsgegevens ........................................................................................................................................... 150
7 Justjudgment en zijn potentieel voor juridisch onderzoek .........................................................................152
7.1 Justjudgment ................................................................................................................................................... 152
7.1.1 Inleiding ........................................................................................................................................................... 152
7.1.2 Korte historiek ................................................................................................................................................. 152
7.1.3 Wet van 16 oktober 2022 ................................................................................................................................ 154
7.2 Systematische rechtspraakanalyse (SRA) ........................................................................................................ 159
7.2.1 Omschrijving .................................................................................................................................................... 159
7.2.1.1 overzicht ..................................................................................................................................... 159
7.2.1.2 kwalitatief ................................................................................................................................... 159
7.2.1.3 Kwantitatief ................................................................................................................................ 159
7.2.1.4 Geen beperking qua kennissoorten ............................................................................................ 160
7.2.2 Voorwerp: twee focussen ................................................................................................................................ 160
7.2.3 Meerwaarde .................................................................................................................................................... 160
7.2.3.1 Meerwaarde voor rechtswetenschappelijk onderzoek .............................................................. 161
7.2.3.2 Meerwaarde voor theoriegericht onderzoek ............................................................................. 161
Pagina 6 van 164
,Error! Use the Home tab to apply Kop 1 to the text that you want to appear here. - Error! Use the Home tab to apply
Kop 2 to the text that you want to appear here.
7.2.3.3 Meerwaarde voor Praktijkgericht onderzoek ............................................................................. 161
7.2.4 Praktisch .......................................................................................................................................................... 162
7.2.4.1 Exceltabel en codebook .............................................................................................................. 162
7.2.4.2 Selectie ....................................................................................................................................... 162
7.2.4.3 Steekproef (sample) ................................................................................................................... 163
Pagina 7 van 164
,Error! Use the Home tab to apply Kop 1 to the text that you want to appear here. - Error! Use the Home tab to apply
Kop 2 to the text that you want to appear here.
EXAMENUITLEG
Schriftelijk examen
Deel open vragen (10p) Deel meerkeuzevragen (10p)
Lessen 1, 2, 3, 4 en 11 (dus: lessen over Alle overige lessen (5, 6, 7, 8, 9 en 10: dus lessen over
Rechtswetenschappelijk onderzoek, kwalitatieve en Rechtshistorisch onderzoek, Empirische analyse, Survey,
kwantitatieve onderzoeksmethoden en JustJudgment en Wetenschappelijke integriteit,
zijn potentieel voor juridisch onderzoek) gegevensbeschermingsrecht en
Onderzoeksdatamanagement)
+ eventueel bonuspunt (zie Ufora 3/7)
Regelgeving meenemen naar examen? Toegestaan overeenkomstig regels van examenreglement: niet-losbladig (dus
geniet of ingebonden)
- AVG/GDPR
- Cerebrowet (zie document op ufora gepost)
Moet niet!! Is in principe niet nodig
0 INLEIDING EN TOELICHTING OPBOUW
On campus + lesopname + syllabus
RECHT: EEN DISCIPLINE OP EEN KRUISPUNT
“[The conclusion is] that the legal discipline suffers from an identity crisis: not only do outsiders accuse legal science of
being unacademic, but also legal scholars themselves no longer seem to know which discipline they practice.” (Smits
2012)
“The European legal academy is at a crossroad. It faces challenges on multiple fronts, forcing it to reconsider its
teaching and research practices.” (Dyèvre et al. 2019)
SITUERING OPLEIDINGSONDERDEEL
Algemene doelstelling: de nodige kennis verschaffen met betrekking tot rechtswetenschappelijk onderzoek
1. Bestaand juridisch onderzoek aan de hand van de rechtswetenschappelijke inzichten kunnen herkennen
2. Een meer gevorderd niveau van kennis en competenties aanbrengen die noodzakelijk zijn voor de (empirische)
studie van rechtswetenschappelijke thema’s
De nadruk ligt op de ontwikkeling van een brede onderzoeksattitude, die moet bijdragen aan het opzetten en
uitvoeren van een eigen rechtsempirisch onderzoek (bijvoorbeeld in het kader van de masterproef)
PRAKTISCHE ORGANISATIE
Vragen over de lessen
- Over lessen 1, 2, 3, 4, 7 en 11: mail aan frederik.peeraer@ugent.be
- Over les 8: mail aan wim.hardyns@ugent.be
- Over alle andere lessen: te vragen aan de lesgevers
Pagina 8 van 164
, Error! Use the Home tab to apply Kop 1 to the text that you want to appear here. - Error! Use the Home tab to apply
Kop 2 to the text that you want to appear here.
OVER DE SYLLABUS
Nieuwe editie: Les 1 wat herschreven; les 4 uitgeschreven
Hoort (enkel) bij lessen 1, 2, 3 & 4
- +-€25, Top Copy-Docunet (Gebr. Vandeveldestraat 121, Gent)
- Niet alle details/voorbeelden worden behandeld in de les
- lees daarom steeds de hoofdstukken in de syllabus – ook wat niet behandeld is in de les, is leerstof
OVER HET SURVEYBOEK
Surveyboek: Hardyns, W., Parmentier, S., Dorme, L., & Roevens, E. (2021). De advocatenbarometer 2020. Antwerpen:
Boomjuridisch.
- Af te halen bij Docunet/Top Copy (Gebr. Vandeveldestraat 121, Gent) – Momenteel nog niet beschikbaar:
zodra beschikbaar, melding Ufora → €27
- Niet alle details/cijfergegevens te kennen: klemtonen worden gelegd tijdens de les.
Doel: zicht krijgen op surveyonderzoek via een volledig uitgewerkte good practice, van start/opmaak survey tot
einde/rapportage.
Minstens vijf examenvragen zullen specifiek gewijd worden aan dit surveyboek.
LET OP: Gelieve NIETS TE NOTEREN in het surveyboek “De advocatenbarometer 2020”, aangezien je dit boek mag
meenemen naar het examen.
- Enkel de les over surveyonderzoek is open boek - de rest is gesloten boek
OVER DE LESSEN
(Dus ook voor lessen waarvoor geschreven materiaal beschikbaar is)
- Mondelinge toelichting tijdens de hoorcolleges (eigen lesnota’s)
- Slides op Ufora
- Voorbeelden en bijkomende literatuur op Ufora (indien van toepassing)
o geven verduidelijking en verdieping
Pagina 9 van 164
