2023 - 2024 Burgerlijk
procesrecht
Prof. Piet Taelman
,algemene informatie - Belangrijke pijnpunten
INHOUDSOPGAVE
Inhoudsopgave ...................................................................................................................................... 1
0 algemene informatie................................................................................................................ 7
1 Kader – Waar worstelt Justitie (de civiele rechtspraak) mee (op vandaag)? ............................... 8
1.1 Belangrijke pijnpunten ....................................................................................................................... 9
1.2 Vertrouwen van de burger in justitie ................................................................................................. 9
1.2.1 beroep op overheidsrechter ............................................................................................................ 11
1.2.2 budget justitie .................................................................................................................................. 13
1.3 Hertekening van het gerechtelijk landschap - Werklastmeting – Autonomie ................................. 13
1.3.1 1 april 2014 – Een nieuw gerechtelijk landschap............................................................................. 14
1.3.2 Organigram hoven en rechtbanken ................................................................................................. 16
1.3.3 Werklastmeting ................................................................................................................................ 16
1.3.4 Leeftijdsgemiddelde magistratuur ................................................................................................... 17
1.4 Versnelling rechtspleging – Herwaardering eerste aanleg .............................................................. 18
1.4.1 Justice delayed is justice denied ...................................................................................................... 18
1.4.2 Potpourri en de civiele rechtspleging .............................................................................................. 18
1.4.3 Versnelling rechtspleging ................................................................................................................. 19
1.4.4 Justice delayed is justice denied ...................................................................................................... 21
1.4.5 opvulling kaders ............................................................................................................................... 21
1.5 Digitalisering van justitie .................................................................................................................. 22
1.6 Sociaal statuut – Feminisering ......................................................................................................... 25
2 Inleiding – methodiek – basisbeginselen ................................................................................. 27
2.1 actualiteit ......................................................................................................................................... 27
2.2 inleiding ............................................................................................................................................ 28
2.2.1 Begripsomschrijving ......................................................................................................................... 28
2.2.2 rechterlijke macht ............................................................................................................................ 29
2.2.2.1 Discrepantie in RS GwH – Cass. .................................................................................... 29
2.2.3 alternatieven voor overheidsrechter ............................................................................................... 31
2.3 bronnen ............................................................................................................................................ 33
2.3.1 Grondwet ......................................................................................................................................... 33
2.3.2 Gerechtelijk Wetboek ...................................................................................................................... 33
2.3.3 Bijzondere wetten ............................................................................................................................ 33
2.3.4 Rechtspraak...................................................................................................................................... 33
2.3.5 Rechtsleer – doctrine ....................................................................................................................... 34
2.3.6 Internationale verdragen en verordeningen ................................................................................... 34
2.3.7 Gebruiken ......................................................................................................................................... 34
2.3.8 Algemene beginselen van behoorlijke procesvoering (of rechtsbedeling) ..................................... 34
,algemene informatie - Belangrijke pijnpunten
2.3.8.1 toegang tot de rechter.................................................................................................. 35
2.3.8.2 Hoor en wederhoor – Rechten van verdediging........................................................... 35
2.3.8.3 Onpartijdigheid en onafhankelijkheid .......................................................................... 35
2.3.8.4 Motiveringsverplichting ................................................................................................ 36
2.3.8.5 Redelijke termijn........................................................................................................... 37
2.3.8.6 Beschikkingsbeginsel – Partijautonomie (!!) ................................................................ 37
2.4 Actualiteit ......................................................................................................................................... 43
2.5 Karaktertrekken ............................................................................................................................... 43
2.5.1 Nationaal recht in beweging ............................................................................................................ 43
2.5.2 Gemengd (privaat-publiek karakter)................................................................................................ 43
2.5.3 Ethische dimensie ............................................................................................................................ 44
2.5.4 Dynamisch karakter (zie o.m. bijzondere rechtsplegingen)............................................................. 44
2.5.5 Formalisme....................................................................................................................................... 44
2.5.6 Dienend karakter.............................................................................................................................. 45
2.6 Rechtsvindingsmethodes ................................................................................................................. 45
2.7 Toepassingsgebied ........................................................................................................................... 45
2.7.1 Personeels toepassingsgebied ......................................................................................................... 46
2.7.2 Materieel toepassingsgebied ........................................................................................................... 46
2.7.3 Temporeel toepassingsgebied (!!) ................................................................................................... 46
2.7.4 Ruimtelijk toepassingsgebied .......................................................................................................... 49
2.8 Procesrechtsmisbruik ....................................................................................................................... 50
3 Basisbegrippen ...................................................................................................................... 51
3.1 Geschil en geding (litige/différend – l’instance) .............................................................................. 51
3.2 moraal .............................................................................................................................................. 51
3.3 Rechtsvordering (action en justice, Klagerecht, ius agendi) ............................................................ 51
3.4 Eis of vordering (la demande en justice, die Klage) ......................................................................... 52
3.5 schema - 3 niveaus ........................................................................................................................... 52
3.6 Actoren in het geding ....................................................................................................................... 54
3.6.1 Rechter ............................................................................................................................................. 54
3.6.2 Partij - procespartij (formele ≠ materiële) ....................................................................................... 54
3.6.2.1 Vereisten om procespartij te kunnen zijn..................................................................... 54
3.6.2.2 Vordering moet voldoen aan de toelaatbaarheidsvereisten (ontvankelijkheids~) ...... 55
3.7 Belang (art. 17-18) ........................................................................................................................... 55
3.7.1 kenmerken ....................................................................................................................................... 55
3.7.2 Optreden ter handhaving van collectieve belangen ........................................................................ 56
3.8 Hoedanigheid ................................................................................................................................... 56
3.9 Bekwaamheid................................................................................................................................... 56
4 procesverloop ........................................................................................................................ 57
4.1 Fase 1: Inleiding................................................................................................................................ 57
,algemene informatie - Belangrijke pijnpunten
4.1.1 Dagvaarding: hoe geding inleiden? ............................................................................................ 57
4.1.2 Rolstelling ....................................................................................................................................... 59
4.2 scharnierpunt 1: inleidingszitting..................................................................................................... 59
4.3 Fase 2: in staat stellen van de zaak .................................................................................................. 61
4.3.1 1/ Meedelen van stukken (= bewijs) .......................................................................................... 61
4.3.2 2/ “Instaatstelling” ....................................................................................................................... 62
4.3.3 3/ Het nemen van een conclusie ................................................................................................ 66
4.3.4 4/ Neerleggen en meedelen van een conclusie ....................................................................... 66
4.3.5 5/ Syntheseconclusie .................................................................................................................... 66
4.4 Scharnierpunt 2: pleitzitting ............................................................................................................ 67
4.5 Fase 3: [advies O.M.], beraad en uitspraak...................................................................................... 68
4.5.1 Advies OM ........................................................................................................................................ 68
4.5.2 Beraad .............................................................................................................................................. 70
5 Uitspraak ............................................................................................................................... 71
5.1 Typologie .......................................................................................................................................... 71
5.2 werking van een gerechtelijke uitspraak (rechtsgevolgen) examen .......................................... 72
5.2.1 1/ Inter partes (tussen partijen)....................................................................................................... 72
5.2.2 2/ t.a.v. derden................................................................................................................................. 76
6 tussengeschillen (incidenten) ................................................................................................. 79
6.1 tussengeschillen betreffende de eis ................................................................................................ 79
6.1.1 cumul en splitsing art. 701 ............................................................................................................... 79
6.1.2 Tussenvorderingen art. 12-13 .......................................................................................................... 80
6.1.3 afstand art. 820-827......................................................................................................................... 81
6.1.4 doorhaling en weglating rol art. 730................................................................................................ 82
6.2 betreffende partijen......................................................................................................................... 82
6.2.1 Tussenkomst art. 13, 15 en 16, 811-814, 857-859........................................................................... 82
6.2.2 Hervatting van geding ...................................................................................................................... 83
6.3 betreffende andere procesactoren.................................................................................................. 84
6.3.1 Wraking – Verschoning art. 828-842 ............................................................................................... 84
6.3.2 Onttrekking van de zaak aan de rechter art. 648-659 ..................................................................... 84
6.3.3 Ontkentenis van proceshandeling art. 848-850............................................................................... 84
6.4 i.v.m. de loop van het geding ........................................................................................................... 85
7 gerechtskosten ...................................................................................................................... 86
7.1 rechtsplegingsvergoeding ................................................................................................................ 87
8 bevoegdheid .......................................................................................................................... 92
8.1 Materiële bevoegdheid .................................................................................................................... 92
8.2 Territoriale bevoegdheid ................................................................................................................. 93
8.3 Materiële Bevoegdheid en incidenten ............................................................................................. 94
,algemene informatie - Belangrijke pijnpunten
8.4 territoriale bevoegdheid .................................................................................................................. 95
8.5 bevoegdheidsincidenten in eerste aanleg ....................................................................................... 95
8.5.1 Hoe bevoegdheidsincidenten oplossen? ......................................................................................... 95
8.5.2 Procedure voor arrondissementsrechtbank .................................................................................... 96
8.6 Bevoegdheidsincidenten in hoger beroep ....................................................................................... 97
8.6.1 Afwikkeling bevoegdheidsincident .................................................................................................. 97
8.6.2 cassatievoorziening .......................................................................................................................... 98
8.7 Incidenten binnen de schoot van een rechtscollege ....................................................................... 98
9 Sancties ................................................................................................................................. 99
9.1 Nietigheidsleer (EXAMEN) ............................................................................................................. 100
9.1.1 Toepassing art. 860: geen nietigheid zonder wettekst .................................................................. 100
9.1.2 Toepassing art. 861, eerste lid: Verzachtingsregel t.a.v. blinde werking van 860 Ger.W.............. 100
9.1.3 Toepassing art. 863 Ger.W.: regularisatie handtekening .............................................................. 101
9.1.4 Toepassing art. 864 Ger.W.: nietigheid is gedekt indien niet vóór enig ander middel opgeworpen
........................................................................................................................................................ 102
9.1.5 Toepassing art. 861, tweede lid: belangenschade mag niet vatbaar zijn voor herstel.................. 102
9.1.6 Toepassing: Beroepsakte art. 1057 Ger.W. ................................................................................... 103
9.1.7 Toepassing: “organieke nietigheid” ............................................................................................... 104
9.1.8 Wet Taalgebruik Gerechtszaken (1935) ......................................................................................... 104
9.2 Rechtsgevolgen van nietigheid ...................................................................................................... 105
9.3 Termijnen ....................................................................................................................................... 106
9.3.1 Sanctionering ................................................................................................................................. 107
9.4 Uitlegging, verbetering, herstel ..................................................................................................... 109
9.4.1 Bevoegde rechter? ......................................................................................................................... 110
9.4.2 voorbeelden ................................................................................................................................... 110
9.4.2.1 uitlegging .................................................................................................................... 110
9.4.2.2 verbetering ................................................................................................................. 110
9.4.2.3 herstel ......................................................................................................................... 111
9.4.3 Procedure ....................................................................................................................................... 111
10 Spoedprocedures: kort geding – eenzijdig verzoekschrift ...................................................... 112
10.1 Kort geding ..................................................................................................................................... 112
10.1.1 Begrip: objectief? ........................................................................................................................... 112
10.1.2 Autonome procedure..................................................................................................................... 112
10.1.3 Drie karakteristieken ...................................................................................................................... 113
10.1.3.1 spoed .......................................................................................................................... 113
10.1.3.2 Uitspraak bij voorraad ................................................................................................ 113
10.1.3.3 Niet onttrokken aan de rechterlijke macht ................................................................ 114
10.1.4 (Afwijkende) procedureregels ....................................................................................................... 114
10.1.4.1 Bevoegdheid ............................................................................................................... 114
,algemene informatie - Belangrijke pijnpunten
10.1.4.2 Dagvaardingstermijn – conclusietermijn .................................................................... 114
10.1.4.3 Motiveringsplicht ........................................................................................................ 114
10.1.4.4 Toepassing buitenlands recht ..................................................................................... 115
10.1.4.5 Rechtsmiddelen? ........................................................................................................ 115
10.2 Rechtspleging op eenzijdig verzoekschrift ..................................................................................... 115
10.2.1 Begrip: objectief? ........................................................................................................................... 115
10.2.2 Volstrekte noodzakelijkheid ........................................................................................................... 115
10.2.3 Bevoegde rechter ........................................................................................................................... 115
10.2.4 Quid art. 6 EVRM............................................................................................................................ 116
10.2.5 Procedure ....................................................................................................................................... 116
10.2.6 Rechtsmiddelen ............................................................................................................................. 116
11 IOS (invordering onbetwiste geldschulden)........................................................................... 117
11.1 Toepassingsgebied ......................................................................................................................... 117
11.2 verloop procedure ......................................................................................................................... 117
12 Rechtsmiddelen ................................................................................................................... 119
12.1 verstek: verzet................................................................................................................................ 120
12.1.1 wat is verstek? ............................................................................................................................... 120
12.1.2 gevallen waarin verstek kan gevorderd worden............................................................................ 121
12.1.2.1 niet verschijnen op de inleidingszitting ...................................................................... 121
12.1.2.2 Niet verschijnen op een latere zitting......................................................................... 121
12.1.2.3 Conclusie genomen door afwezige partij (geen instaatstelling) ................................ 122
12.1.2.4 Beschikking instaatstelling genomen.......................................................................... 122
12.1.3 gevolgen van het verstek ............................................................................................................... 122
12.1.4 verzet ............................................................................................................................................. 123
12.2 hoger beroep.................................................................................................................................. 124
12.2.1 Partijen in hoger beroep ................................................................................................................ 127
12.2.2 Termijn (principaal) of hoofdberoep ............................................................................................. 129
12.2.3 Incidenteel beroep ......................................................................................................................... 130
12.2.4 Belang............................................................................................................................................. 132
12.2.5 Uitbreiding aantal procespartijen in beroep.................................................................................. 133
12.2.6 Uitgelokt hoger beroep .................................................................................................................. 133
12.2.7 Hoger beroep in onsplitsbare geschillen ....................................................................................... 134
12.2.8 Procedure hoger beroep ................................................................................................................ 135
12.2.8.1 Inleidingsakte .............................................................................................................. 135
12.2.8.2 Behandeling ................................................................................................................ 135
12.2.9 Gevolgen van het instellen van het hoger beroep ......................................................................... 135
12.2.9.1 geen schorsende werking op vlak van tenuitvoerlegging .......................................... 135
12.2.9.2 Devolutieve werking (MOEILIJK) ................................................................................. 136
12.3 Voorziening in cassatie................................................................................................................... 139
,algemene informatie - Belangrijke pijnpunten
12.4 Derdenverzet.................................................................................................................................. 141
12.5 Pro memorie .................................................................................................................................. 141
,algemene informatie - Belangrijke pijnpunten
0 ALGEMENE INFORMATIE
Lesmomenten (tot paasreces):
- maandag: Aud 1 Ledeganck – on campus – Burgerlijk Procesrecht van 10.00 tot 13.00 uur (met
pauze)
Lesopnames: beschikbaar via Ufora
Onderzoek toont aan dat lesopnames vooral een positieve invloed hebben op het leerproces van studenten
wanneer dit in combinatie is met deelname aan de live lessen (Nordmann et al, 2018 en Edwards et al,
2019, Williams et al., 2012 en Wieling & Hofman, 2010).
Lesmateriaal:
- Syllabus geactualiseerde versie 2023-2024 beschikbaar op Ufora
o Syllabus = uitgebreider dan lessen
o Wordt aangeraden om hem volledig na te lezen
- Wetboek (recente versie Gerechtelijk Wetboek is noodzakelijk, omwille van de talloze
wetswijzigingen)
Lesverstrekking:
- hoorcolleges, zelfstudie, interactieve plenaire oefeningen, …
- Zelfstudie: wordt deels behandeld in hoorcolleges en professor haalt aan wat zelfstudie zal
zijn
- Ufora (tabblad “inhoud”):
- Actualiteit: wordt niets over gevraagd, maar wordt aangeraden om na te lezen
- geselecteerde rechtspraak: rs die uitdrukkelijk in de lessen wordt besproken, over die rs
kunnen er vragen komen
- modellenbundel procedurestukken: voorbeelden van wat in de lessen wordt aangehaald,
ter verduidelijking hoe alles er uit ziet
- syllabus: om na te lezen, ter verduidelijking, uitgebreider
- presentaties: leerstof examens
Opbouw lesverstrekking spoort niet met structuur Gerechtelijk Wetboek, noch met opbouw cursus → zie
lessenschema
- Gerechtelijk wetboek en syllabus lopen gelijk qua inhoudstafel
- Lessenschema verduidelijkt waar we telkens zitten
Evaluatie
- Periodegebonden – schriftelijk examen: 100%
o Meerkeuzevragen (in uitdagende vorm: in 1 vraag zowel burgerlijk als publiek procesrecht
mengen)(8/20)
o Open vragen
▪ Inzichtsvragen
▪ Toepassingsvragen
- Voorbereiding: studeer inzichtelijk
- Gebruik je wetboek tijdens les en studie!
Tot 7 juni kan je vragen posten op ufora!
Pagina 7 van 141
,Kader – Waar worstelt Justitie (de civiele rechtspraak) mee (op vandaag)? - Belangrijke pijnpunten
1 KADER – WAAR WORSTELT JUSTITIE (DE CIVIELE RECHTSPRAAK) MEE (OP
VANDAAG)?
Cartoon
“Ik blijf vinden dat de eerste taak van de juridische raadgever erin bestaat het
juridische gevecht – per definitie bron van onzekerheid en grote
energieslokop – te vermijden” (Marieke Wyckaert, De fabel van de advocaat
en “slecht” recht)
- Moraal: praten helpt, of je kan proberen om de persoon te overtuigen
- Als je kan probeer een procedure te vermijden, het kost geld, tijd en
moeite. Een proces kan heel vermoeiend zijn, en kan een grote impact
hebben op je leven.
Juristen zijn geneigd spijkers op laag water te zoeken, ingenieurs zoeken hoe
ze de wereld kunnen verbeteren (Jonathan Berte, Voorzitter Robovision, een
bedrijf dat software ontwikkelt die camera’s slim maakt; De Tijd 13 augustus
2022)
- Vergelijking juristen en ingenieurs
- Zwart wit tegenstelling
- Juristen verbeteren de wereld? Ja of nee? Moeilijke vraag met geen
eenduidig antwoord
De jurist van de toekomst is een meester-verbinder. Hij moet proberen om de juridische rationaliteit beter
te verbinden met de maatschappelijke rationaliteit. Zijn belangrijkste opgave is niet om zelfgenoegzaam het
woord van de rechtsstaat te verkondigen, maar om de rechtsstaat meer te voorzien van een menselijk
gezicht (Marc Hertogh, “De jurist als meester-verbinder. Over het tanende gezag van juristen en wat eraan
te doen”, NJB 2022/183)
- Het is heel erg belangrijk om de rechtsstaat te voorzien van een menselijk gelaat
Dubbelinterview met Peter Callens en Hilde Melotte (voorzitter Hoge Raad voor Justitie)
(OrdeExpress)
- De advocatuur is als de kanarie in de mijn. Wij fungeren als een graadmeter voor hoe de maatschappij
functioneert.
- Het rechtssysteem moet dienen als een toegankelijk en effectief middel om mensen te helpen bij het
oplossen van hun juridische uitdagingen.
o Geen veroordelingen meer door het EHRM wegens gerechtelijke achterstand.
o In een rechtstaat is het belangrijk dat de rechter beslissingen neemt en dat deze ook
daadwerkelijk worden uitgevoerd.
- Justitie moet actief communiceren, zelfs over moeilijke onderwerpen. Dit kan alleen maar bijdragen
aan een verbeterd begrip en gezonde interactie. Het is van groot belang dat we extra inspanningen
leveren om uit te leggen hoe het rechtssysteem werkt. Het is belangrijk om te begrijpen dat
magistraten, wanneer ze een uitspraak doen in een zaak, alles wat ze te zeggen hebben in die uitspraak
verwerken. Voor hen is het dan ‘Schluss’, het verhaal eindigt daar.
Pagina 8 van 141
, Kader – Waar worstelt Justitie (de civiele rechtspraak) mee (op vandaag)? - Belangrijke pijnpunten
1.1 BELANGRIJKE PIJNPUNTEN
Onvolledige lijst:
- Vertrouwen van de burger in justitie
- Hertekening van het gerechtelijk landschap - Werklastmeting – Autonomie
- Versnelling rechtspleging – Herwaardering eerste aanleg
- Digitalisering van justitie
- Sociaal statuut – Feminisering
Eventuele examenvraag: schets een van de volgende pijnpunten en leg uit.
1.2 VERTROUWEN VAN DE BURGER IN JUSTITIE
Is onze rechtspraak een loterij? https://www.jubel.be/is-onze-rechtspraak-een-loterij/ Jubel – R.
Valkeneers (zie collum – staat ook in actualiteit op ufora)
- 2010
o Is rechtspraak een loterij?
o RS = loterij in België want een advocaat stelt vast dat hij zaken wint, waar hij niet had
mogen winnen en het omgekeerde gebeurt ook (burgerlijk procesrecht advocaat). Hij
meent dat de kwaliteit van de rechters in dit land heel ongelijk is.
- 2017
o Zelfde advocaat heeft een oplossing om van RS minder loterij te maken = digitalisering
want zo kan je alles meten wat meetbaar is (hoe lang duurt een zaak, in welke richting gaat
de rs,..)
▪ Wat is de norm? Wat is de afwijking?
▪ Het recht van mensen, als je kijkt naar uitspraken, zie je dat sommige uitspraken
kwalitatief beter zijn dan andere uitspraken.
Samengevat: vertrouwen van de burger in justitie is gedaald
- Men heeft dit proberen verbeteren in 2019: vereisten plaatsvervangende rechters verzwaren
Andere oplossing: digitalisatie
- Hierdoor kan men alles meetbaar maken
- MAAR: laag budget van de overheid
+ meer motivatie
Valkeneers heeft een voorbeeld in het strafrecht
Koppel heeft ruzie, ex-vriend giet zwavelzuur over het gezicht van de vrouw (feiten zijn van 1980). De
vrouw was voorafgaand herhaaldelijk bij de politie in Luik gaan klagen over haar vriend en dat ze vreesde
voor haar veiligheid. Politie had niks ondernomen. Na de feiten start de vrouw een burgerlijke procedure in
het kader van een strafzaak in Luik. De rechtbank oordeelt (12 jaar na de feiten) er is geen oorzakelijk
verband tussen de feiten en de politie die geen preventieve maatregelen genomen heeft, dus geen
vergoeding. De rechtbank oordeelt dat de politie niet kon voorkomen wat gebeurt is, ook al had de politie
wel preventieve maatregelen genomen. De vrouw gaat in beroep te Luik. Hof van beroep oordeelt anders
dan in eerste aanleg. Het Hof meent dat er twijfel bestaat en net daarom heeft die vrouw wel een kans
verloren omdat de politie geen maatregelen genomen heeft. Dus ze kennen haar een schadevergoeding toe
en 50% moet worden betaald door de politie. Hof van Cassatie zegt zaak niet in orde en volgt de zaak naar
Hof van beroep in Brussel. Hof in Brussel oordeelt dat eerste Hof juist was en kent 80% schadevergoeding
toe betaald door de politie. Weer naar Cassatie, cassatie verwijst weer naar Hof van beroep (nu in Bergen).
Hof van beroep Bergen zegt er is een vaststaand feit dat de politie nalatig is geweest dus 100% van de
schadevergoeding moet door de politie worden betaald. → Hoe komt het dat van geen schadevergoeding
men uiteindelijk een volledige schadevergoeding krijgt? Is dit door de slordigheid van de rechter? Neen.
Rechters zijn mensen. Een uitkomst voorspellen is heel moeilijk geworden. Valkeneers meent dus dat er
Pagina 9 van 141
