Resume
Samenvatting strafrecht
samenvatting lessen strafrecht, gedoceerd door prof. Tom Vander Beken, in de 1e Bach rechten op UGent. Geslaagd met 13/20.
[Montrer plus]
Livre connecté
Titre de l’ouvrage:
Auteur(s):
- Édition:
- ISBN:
- Édition:
Aperçu du contenu
strafrecht2023-2024
Prof. Tom Vander Beken
,Algemene informatie - Definitie
0 ALGEMENE INFORMATIE
Cursusmateriaal
HANDBOEK: C. Van den Wyngaert, Strafrecht en strafprocesrecht (deel I), Oud-Turnhout | ‘s-
Hertogenbosch, Gompel&Svacina, 2022, 12de herziene uitgave
Geactualiseerd WETBOEK, bijvoorbeeld;
o BaMaCodex, of
o VERMEULEN, G., Strafwetboek, Wetboek van Strafvordering en bijzondere wetten,
Antwerpen, Maklu, 2023 (44ste bijgewerkte druk), of
o ander wetboek;
SLIDES lesgever beschikbaar gemaakt via Ufora;
Bijkomende documenten beschikbaar gemaakt via Ufora;
Te kennen leerstof
Het handboek behalve onderdelen waarvan aangegeven wordt dat ze worden weggelaten;
Slides en toevoegingen/actualiseringen uit de hoorcolleges alles uit examen
Evt. bijkomende documenten via Ufora
Examen: bijzondere wetgeving wordt niet gevraagd
Hoorcolleges
Het opleidingsonderdeel wordt gedoceerd via hoorcolleges.
Daarvan worden geen livestream of opnames gemaakt.
De hoorcolleges zijn gericht op het aanleveren en toelichten van de leerstof en zijn zeer nauw gelinkt
met het cursusmateriaal. zal nooit vraag stellen over iets dat niet is aangehaald in de les!!
Studenten worden gestimuleerd om hun vragen tijdens de hoorcolleges te stellen.
Aanvullend kunnen studenten vragen stellen aan teamstrafrecht@ugent.be voor zover dit vragen zijn
over de voorbije lesweek.
Eindscoreberekening
De eindscore wordt voor 100% gebaseerd op het schriftelijk examen dat met open vragen peilt naar
theoretische kennis, inzicht en praktische toepassing. Het is een gesloten boek examen waarbij
gebruik van het wetboek is toegestaan tijdens het hele examen.
Geen MPC, maar open vragen (casussen)
Juist-fout (open) vragen + uitleggen
12 december: extra les
Pagina 2 van 159
,Algemene informatie - Definitie
Inhoudsopgave
0 Algemene informatie.................................................................................................................................. 2
1 algemene inleiding...................................................................................................................................... 3
1.1 Definitie...............................................................................................................................................................3
1.2 Historiek..............................................................................................................................................................4
1.3 Theorieën............................................................................................................................................................6
1.4 Politiek...............................................................................................................................................................12
1.5 bronnen.............................................................................................................................................................16
2 De strafwet............................................................................................................................................... 20
2.1 Het legaliteitsbeginsel.......................................................................................................................................20
2.2 Interpretatie van de strafwet............................................................................................................................21
2.3 De strafwet en het EVRM..................................................................................................................................22
2.4 Toepassing van de strafwet in de tijd...............................................................................................................23
2.5 Toepassing van de strafwet naar de persoon...................................................................................................26
2.6 Toepassing van de strafwet in de ruimte..........................................................................................................31
3 Het misdrijf............................................................................................................................................... 40
3.1 Begrip 40
3.2 indeling van de misdrijven................................................................................................................................41
3.3 Rechtvaardigingsgronden..................................................................................................................................54
3.4 Verschoningsgronden, verzachtende en verzwarende omstandigheden........................................................64
4 De strafrechtelijke verantwoordelijkheid................................................................................................... 72
4.1 Algemene begrippen.........................................................................................................................................72
4.2 Het moreel element (opzet/onachtzaamheid).................................................................................................78
4.3 De schulduitsluitingsgronden (dwang/dwaling)...............................................................................................82
5 Strafbare poging en deelneming................................................................................................................ 87
5.1 Strafbare poging................................................................................................................................................87
5.2 Strafbare deelneming........................................................................................................................................92
6 Sanctie 101
6.1 Overzicht van de sancties................................................................................................................................101
6.2 Straftoemeting................................................................................................................................................126
6.3 Strafuitvoering.................................................................................................................................................140
6.4 Uitwissing en eerherstel..................................................................................................................................158
1 ALGEMENE INLEIDING
1.1 DEFINITIE
Strafrecht wordt onderverdeeld in 2 delen:
Materieel strafrecht Het geheel der rechtsregels waardoor bepaalde gedragingen strafbaar worden
gesteld en gesanctioneerd. (verbodsbepalingen)
Deze lessen
Nulla poena sine lege (geen straf zonder wet)
Nullum crimen sine lege (geen misdrijf zonder wet)
Pagina 3 van 159
,Algemene informatie - Definitie
Formeel strafrecht Het geheel van de procedurele spelregels volgens welke het materieel strafrecht
(strafprocesrecht) wordt toegepast.
Wij zien enkel nationaal materieel strafrecht. De algemene inleiding gaat ook over formeel strafrecht en
strafvordering, dit zijn louter verwijzingen.
1.2 HISTORIEK
Archaïsch strafrecht in de huidige zin bestaat niet
strafrecht • Primitieve maatschappij
Nu: derdenbestraffing ander persoon oordeelt over een misdrijf (externensysteem)
Vroeger: private aangelegenheid wraakneming door (de familie van) het slachtoffer
tegen (de familie van) de dader (bv. duel, kanun/bloedwraak)
Men wou dit systeem veranderen: Talio-recht = oog om een oog, tand om tand
(dit wordt toegepast door de gemeenschap, ze wouden niet dat de ruzies bleven
duren)
Vorm van proportionaliteit
Middeleeuwen Het Oudgermaanse strafproces (→ accusatoir)
Accusatoir: partijen zijn actief in bewijsverzameling etc.
• ‘Overheid’ (feodale vorsten) begint bemiddelend op te treden (13 de eeuw) : vaak
de lokale autoriteiten die optreden en zich houden met strafrecht
• Bemiddelend: rol van de rechter is om te kijken hoe het conflict kan worden
opgelost (en niet per se om een straf op te leggen) (daders betaalden
schadevergoeding/boete)
• Vredegeld: som die dader moest betalen aan de
gemeenschap/overheid en niet aan de slachtoffers (eerste vorm van
geldboete)
• Rechter komt dus bemiddelend op maar gaat ook boeten kunnen
opleggen
• Rondtrekkende rechters (enquête du pays) : gingen van plek naar plek om recht
te spreken
• Doel: onderzoeken van de reputatie van de beklaagde (~ infamia-
procedure: als iemand als niet betrouwbaar werd aanzien was dit vaak
voldoende om die als dader aan te wijzen (reputatie van de dader
speelde een rol))
• Bewijs: bewijslast bij beklaagde, irrationeel bewijsstelsel
• Straffen: gekenmerkt door ongelijkheid en wreedheid
Het inquisitoir strafproces
• Inquisitoir: rechter neemt grotere rol op zich en zoekt bewijzen buiten de beide
partijen.
• Gekenmerkt door de actieve rol van de rechter die de functie van
openbare aanklager en rechter cumuleert
• Doel: vinden van de waarheid
• Bewijs: bewijslast bij vervolgende partij + strikte
bewijsreglementering onschuldig tot anders bewezen!
• Straffen: bleven wreed en ongelijk (wetteksten ↔ praktijk)
Hoe meer macht in een maatschappij, hoe meer strafrecht er is. Gevolg: voor kleine
vergrijpen grote straffen men kan dit doen omdat men zoveel macht heeft.
Pagina 4 van 159
,Algemene informatie - Definitie
Verlichting Machtspositie is in gevaar Franse revolutie: andere personen krijgen meer macht, het
is dus niet enkel de koning meer maar ook bourgeoisie etc. Montesquieu
Locke
De verlichting
Rousseau
• Reactie op de excessen van het Ancien Régime
• Misdrijf / ius puniendi: schending van het “contrat social”
• Contrat social = wij allemaal sluiten een contract en maken zelf de regels
over hoe we ons moeten gedragen. Er wordt ook een straforgaan
georganiseerd. De burgers organiseren hun eigen samenleving.
• Recht om te straffen = ius puniendi
• Begin van democratie
•
• Bescherming van de burger o.b.v. ‘Magna Carta’1 strafecht: Legaliteitsbeginsel,
subsidiariteitsbeginsel, proportionaliteitsbeginsel filosoof: beccaria (is tegen de
doodstraf)
• Legaliteit: nullum crimen sine lege, nullum poena sine lege (geen
misdaad/straf zonder wet)
• Proportionaliteit: straffen in verhouding naar misdaad
• Subsidiariteit: enkel strafrecht toepassen als het nodig is
Het ‘revolutionair’ strafrecht (nu niet op ingegaan)
• Déclaration des droits de l’homme et du citoyen (1789)
• Eerste codificatie van nieuwe staatsrechtelijke- en verlichtingsideeën in
strafwetboeken → logisch uitvloeisel van het legaliteitsbeginsel
• bv.: invoering van de jury, milde en vaste straffen
De codificaties van Napoleon (achteruitgang bescherming burger)
• De Code d’instruction criminelle van 1808: herinvoering inquisitoir systeem, De
Code pénal van 1810: herinvoering van wrede en vernederende straffen (maar de
rechter krijgt een beoordelingsmarge)
• Basis van ons wetboek
• Code d’instruction en code pénal kennen!
• Sinds 1867 hebben we nog steeds het wetboek van 1810
Strafrecht is nooit neutraal weerspiegelt wie daarover beslist
vandaag De grondwet van 1830 (voornemen om alle wetboeken te herzien)
• Nieuw Strafwetboek (1867) (= wetboek Haus)
• Wetboek van Strafvordering: nog steeds het oude wetboek van Napoleon (1808)
• Ontstaan België dus nieuwe wetten en wetboeken moeten worden gemaakt (is
nooit gelukt voor strafprocesrecht (formeel strafrecht): we gebruiken nog steeds
WB van 1808)
• Nieuw strafwetboek is eigenlijk gwn de code napoleon 1810 maar met andere
nuance of kleine aanpassingen
Het strafwetboek
• Oprichting Commissie herziening Code pénal o.l.v. Gentse hoogleraar J.J. Haus
• Oprichting Commissie voor de herziening van het Strafwetboek (1976) leidt tot
Voorontwerp van Strafwetboek (in 1985)
• Oprichting Commissie tot hervorming van het strafrecht o.l.v. Joëlle Rozie en
Damien Vandermeersch (2017) - voorstel voor nieuw Strafwetboek hangend in de
Kamer
Het wetboek van strafvordering
• Commissie strafprocesrecht (1991) leidt tot de Wet Franchimont
• Commissie tot hervorming van het strafprocesrecht (2015)
1
NIET: document uit 13e eeuw engeland!!
Pagina 5 van 159
,Algemene informatie - Definitie
Een toekomstig wetboek van strafuitvoering?
Accusatoir Inquisitoir
Systeem waar de rechter de bemiddelende rol Rechter is actiever en gaat zelf los van de partijen op
opneemt en waar wordt gezocht naar een oplossing zoek naar de waarheid door bewijzen op te sporen
(zeer actieve partijen: partijen spreken hun etc. om een oordeel te vormen (partijen zijn niet zo
standpunt en rechter geeft oordeel vandaag nog actief) (is vandaag niet zo gebruikt)
steeds)
Vaste rechtbanken hebben een rechtssysteem in
Debat tussen de partijen staat centraal functie van de overheid/staat/internationale staat
1.3 THEORIEËN
1.3.1 INLEIDING
Theorieën over strafrecht
- De klassieke leer = BASIS
- De positivistische leer / sociaal verweer = BASIS
- Nieuw sociaal verweer (verzoening klassieke en positivistische leer) = VARIATIE op de basis
- Nieuw realisme (terugkeer naar bep. elementen van klassieke leer) = VARIATIE op de basis
Mogelijke functies van de straf
Er kan worden gestraft om verschillende redenen of doelen
Vergelding = de reactie op het niet naleven van de norm
Een overtreding van de strafwet bestraffen met pijn/een straf
Verzoening = het slachtoffer heeft schade toe geleden en een doelstelling kan zijn om het
slachtoffer en de dader overeen te laten komen over het geschil
Slachtoffer en dader kunnen het conflict onderling regelen
Herstel van de schade = bijvoorbeeld schadevergoeding geven aan het slachtoffer door de dader
Algemene preventie = de idee dat het bestaan van de straf en de strafwet ertoe leidt dat mensen geen
misdrijven gaan plegen. Er wordt voorkomen dat een individu een bepaald misdrijf
zou plegen gaat over het afschrikken van de maatschappij
Bijzondere/individuele = het idee dat door gestraft te worden het individu het misdrijf niet opnieuw zal
preventie plegen in de toekomst gaat over de persoon die gestraft wordt
- Positieve benadering: door terug beter te maken en te laten re-integreren
- Negatieve benadering: door de persoon op te sluiten ter bescherming van
de maatschappij
Resocialiserende = mensen terug in de maatschappij integreren. Door iemand te straffen krijg je
werking iemand terug in de maatschappij
Bij verschillende theorieën zijn er verschillende mogelijke functies van de straf
Daadgerichte theorieën vs. Dadergerichte theorieën
= ga je de daad bestraffen of de dader bestraffen?
Pagina 6 van 159
,Algemene informatie - Definitie
We gaan niet kijken naar de dader
Iedereen die wordt bestraft wordt bestraft op dezelfde manier omdat er geen verschil is
Daadstrafrecht tussen de daders
Geen onderscheid tussen jong, oud, goed, slecht etc.
De idee dat iedereen gelijk is en op gelijke wijze kan kiezen bestaat niet: iedereen is
verschillend vanwege DNA, persoonlijke omstandigheden etc.
De reactie op wat de dader gedaan heeft kan niet blijven vastgehouden aan het feit zelf,
maar moet worden vastgehouden aan de gevaarlijkheid van de persoon zelf
Daderstrafrecht - Bv. persoon heeft zware feiten gepleegd maar is zelf geen gevaarlijk persoon
lichtere straf mogelijk
- Er wordt meer en meer belang worden gehecht aan de persoon van de dader
minder belang aan het misdrijf betere reactie op het inschatten van het
plegen van het misdrijf
1.3.2 KLASSIEKE LEER
Achtergrond
- Aan de oorsprong van meeste strafwetboeken opgesteld in de 19 de eeuw
- Neerslag ideeëngoed uit de Verlichting (het sociaal contract)
- Grondslag bestraffing: de morele schuld van de vrije mens (idealistisch mensbeeld) – straf gericht
op de daad
- Dit was de eerste basis van strafrecht. Dit is het daadgerichte strafrecht
- Verhouding tussen ernst misdrijf en zwaarte van de straf want we gaan de daad bestraffen
- Morele schuld van de vrije mens = in deze visie wordt er gekaderd naar de redelijke denkende
mens
- We zijn in principe gelijk voor alle daden in onze leven en om te beslissen om bepaalde zaken niet
te doen = de schuld
- Strafwetboeken moeten zo gemaakt worden dat de mensen het misdrijf niet zullen plegen omdat
het minder opbrengt en meer kosten aan verbonden zijn zorgt dat de meeste mensen geen
criminaliteit plegen
- Mens heeft vrije keuze kiest slechte keuze wordt bestraft leert om het misdrijf niet
opnieuw te plegen
- Abstract idealistisch mensbeeld = abstract persoon waarvan men uitgaat dat iedereen zo is
Pagina 7 van 159
,Algemene informatie - Definitie
Schuld & straf
- Nullum crimen sine culpa (gedachte in het verlengde van de magna carta) = er is geen straf
zonder schuld
- Straf bepaald door de ernst van het misdrijf
o Legaliteit-, proportionaliteit- en evenredigheidsbeginsel
- → hangt samen met de berokkende schade (bv. ‘poging’) & de schuld van de dader → in abstracto
bepaald door de wetgever (mechanisch - weinig beoordelingsvrijheid of beleidsruimte)
o Je probeert een misdrijf te plegen maar het mislukt. Dit is een strafbare poging en kan
worden bestraft.
Daadgericht: er is iets gebeurd dat niet mag maar dit is minder erg dus lichtere straf
Dadergerichte: je bent geen gevaarlijke mens dus even zware straf
Doel & functie van de straf
- Vergelding (i/d context v/h sociaal contract): norm overtreden sanctie proportioneel gelinkt
aan de ernst van de inbreuk
- Algemene preventie (kennis van de straf): de mensen die worden gestraft moeten zich kunnen
vergissen en zullen het misdrijf niet meer plegen
- Bijzondere preventie (ervaring straf)
- Resocialisering verondersteld
Afbeeldingen op ppt 1 slide 16
1) Tekening van een Engelse gevangenis (rechtsboven)
a. Zij dragen een gevangeniskap
b. Zaten alleen in hun cel + weinig bezoek om tot inzicht te komen
c. Ze mochten geen mensen zien om allemaal gelijk te behandelen
2) Kapel in Parijs (linksboven)
a. Kunnen alleen de priester zien maar niet links of rechts kijken
b. Absolute afscheiding en isolatie met doel op meditatie
3) Gentse gevangenis (rechtsonder)
a. In het midden het oog dat alles ziet over de speelplaatsen
Gaat over de uitvoering van de straf: je draagt de gevolgen van het plegen van je misdrijf bv. 5 jaar gevangenis
en in de gevangenis zal de dader tot inzicht komen om het misdrijf niet meer te plegen. De gevangenisstraf is
de tijd die nodig is om alleen te zijn en te mediteren om tot inzicht te komen.
Pagina 8 van 159
,Algemene informatie - Definitie
1.3.3 POSITIVISTISCHE SCHOOL & SOCIAAL VERWEER
Achtergrond
- Positivisme: nadruk op empirie – inductie – causaliteitsleer (bv. ‘geboren misdadiger’ - Lombroso)
- Ius puniendi: o.b.v. gevaar voor de maatschappij i.p.v. schuld - dader
- Instrumentalisering en verwetenschappelijking v/h SR, bv. IKV
- Het mensbeeld van de 19e eeuw begint te veranderen Prins
o Kijken dat mensen verschillend zijn en dat verschillende zaken invloed hebben op wie je bent
en wat je doet
o IKV = een vereniging van internationaal strafrecht
De gezamenlijke strafrechtswetenschappen waarin ook criminologie in zat
- Gabriel T. (zie boek): waar je geboren wordt en waar je leeft bepaalt je gedragingen en of je een
misdrijf zal plegen
- Prins: je bent gedetermineerd/voorbestemd tot het plegen van het misdrijf is tot deze
conclusie gekomen
- Er kan strafrecht zijn maar het bepalend criterium is de dader zelf: schuld is weg en gevaar komt in
de plaats
Afbeeldingen ppt 1 slide 18
- Er wordt gewerkt met je tijdens de gevangenis
- Activiteiten in de gevangenis
- Arbeid verrichten in de gevangenis en voorbereiding op het normale leven na de gevangenisstraf
uit te hebben gezeten
Schuld & straf
- Kern = determinisme: misdrijf is deels resultaat v externe factoren
- Gevaarsnotie i.p.v. schuldnotie → preventie / ‘maatregel’ i.p.v. straf (bv. Ferri)
- → omvang van de straf i.f.v. gevaarlijkheid en kans op sociale re-integratie v/d dader i.p.v. ernst
v/h misdrijf → veel beoordelingsvrijheid en beleidsruimte
- Internering is een straf van onbepaalde duur dat van toepassing is voor mensen die een gevaar
vormen en blijven vormen voor de maatschappij
Doel & functie van de straf
- Vergelding (onethisch)
- Algemene preventie (bv. armoedebestrijding)
- Bijzondere preventie (enige doel)
- Resocialisering (straf ≠ doel op zich)
Lombroso: geboren criminelen kunnen gekenmerkt worden door lichamelijke kenmerken.
Niet alleen zijn samen dingen doen in de gevangenis staat centraal. (om criminelen minder gevaarlijk te
maken)
Pagina 9 van 159
, Algemene informatie - Definitie
1.3.4 NIEUW SOCIAAL VERWEER
Achtergrond (Overheersende leer vandaag in België)
Poging tot verzoening klassieke leer & positivisme/sociaal verweer
Reactie op de excessen n.a.v. positivisme (Stalinistisch Rusland, Nazi-Duitsland, Italië onder Mussolini -
bv. ‘karakterschuld’ i.p.v. ‘daadschuld’)
opnieuw aandacht voor het legaliteitsbeginsel (b) verzet tegen straffen van onbepaalde duur (zonder
strafuitvoeringsrechter) en (c) geloof in de maakbaarheid/verbeterbaarheid van de mens
probeert daad en dadergericht samen te brengen
dadergericht = milder en men kijkt naar de resocialisering
daadgericht = 1 daad is voor iedereen dezelfde straf
onderscheid nieuw en oud sociaal verweer
oud: voornamelijk tussen komen omdat het een gevaarlijk persoon is, de maatschappij beschermen
o mens beter maken kon niet
nieuw: nog steeds bescherming van de maatschappij
o mens beter maken kan wel! (resocialiseren)
Schuld & straf
Schuld: aanvaarding klassieke uitgangspunten: ‘geen misdrijf zonder schuld’ en het ‘onderscheid
tussen opzet en onachtzaamheid’
Sanctie: resocialiseringsidee voorop (individualisering van de straftoemeting en strafuitvoering)
Ancel, Calewaert
Doel & functie van de straf
Verwerping determinisme (positivisten) ↔ wils- & oordeelsvrijheid (klassieken)
o → Tussenoplossing: wettelijke verantwoordelijkheid
o → Uiteindelijke doel: vermindering en zelfs uitschakeling van criminaliteit
Tweesporenstelsel (‘normale’ delinquenten ↔ geesteszieken en jongeren)
Magna carta op de helling?
Legaliteitsbeginsel (toename: aantal strafbepalingen, beleidsmogelijkheden op verschillende niveaus,
blanco strafwetten)
o Niet veel rechtszekerheid
Subsidiariteitsbeginsel (SR als handhavingsrecht ≠ ultimum remedium)
o Me gebruikt het voor alles, en er is zoveel beoordelingsvrijheid dat men de verhouding tussen
zwaarte van de daad en de straf achterwege laat
Proportionaliteitsbeginsel: straftoemeting ≠ enkel o.b.v. de ernst v/h misdrijf
Pagina 10 van 159
Les avantages d'acheter des résumés chez Stuvia:
Qualité garantie par les avis des clients
Les clients de Stuvia ont évalués plus de 700 000 résumés. C'est comme ça que vous savez que vous achetez les meilleurs documents.
L’achat facile et rapide
Vous pouvez payer rapidement avec iDeal, carte de crédit ou Stuvia-crédit pour les résumés. Il n'y a pas d'adhésion nécessaire.
Focus sur l’essentiel
Vos camarades écrivent eux-mêmes les notes d’étude, c’est pourquoi les documents sont toujours fiables et à jour. Cela garantit que vous arrivez rapidement au coeur du matériel.
Foire aux questions
Qu'est-ce que j'obtiens en achetant ce document ?
Vous obtenez un PDF, disponible immédiatement après votre achat. Le document acheté est accessible à tout moment, n'importe où et indéfiniment via votre profil.
Garantie de remboursement : comment ça marche ?
Notre garantie de satisfaction garantit que vous trouverez toujours un document d'étude qui vous convient. Vous remplissez un formulaire et notre équipe du service client s'occupe du reste.
Auprès de qui est-ce que j'achète ce résumé ?
Stuvia est une place de marché. Alors, vous n'achetez donc pas ce document chez nous, mais auprès du vendeur rechtenstudent011. Stuvia facilite les paiements au vendeur.
Est-ce que j'aurai un abonnement?
Non, vous n'achetez ce résumé que pour €10,56. Vous n'êtes lié à rien après votre achat.
Peut-on faire confiance à Stuvia ?
4.6 étoiles sur Google & Trustpilot (+1000 avis)
78075 résumés ont été vendus ces 30 derniers jours
Fondée en 2010, la référence pour acheter des résumés depuis déjà 14 ans