Duits recht
Inleiding
Waarom Duits recht? → Vergelijkbaarheid + Invloed
Invloed Duits recht
Het Duitse recht was belangrijk voor staten die onder de dictatuur bestaan.
→ Het naoorlogse Duitse recht was enorm belangrijk aangezien ze een totalitair regime
in de toekomst willen vermijden.
→ Gevolg: Veel andere landen die ook onder soortgelijk regime stonden gaan kijken naar
nieuwe Duitse recht.
• Sterke invloed van Duits recht (bv. Grondwet) op Centraal-Europa na val
communisme
• Sterke invloed van Duitse Grondwet op Spanje en Europa na de val van hun
dictaturen
o Dictaturen in de 20ste eeuw: Daarna kijken naar het Duitse recht en de
Duitse Grondwet en hun grendels die ingevoerd zijn om een nieuwe
dictatuur te vermijden.
• Sterke invloed van Burgerliches Geseztsbuch (BGB) op burgerlijk recht in
Zwitserland, Italië, Nederland, Griekenland, Japan, China en Brazilië
o Het Duitse burgerlijke recht was ook heel invloedrijk.
o Het Duits Burgerlijk Wetboek (1900) was de tegenhanger van de Franse
Code Civil (1806). Toch had dit een grote invloed, omwille van het feit dat
het Duitse recht recenter is en dus moderner en aantrekkelijker (meer
aangepast).
Groot belang van DUI in de Europese Unie, zeker na de Brexit
→ Vroeger waren Franrijk, Duitsland en de UK de 3 grote machtspolen. Nu de UK weg is,
wordt er nog meer belang gehecht aan de klassieke machtsverhouding tussen FRA en
DUI als spil van de Europese integratie en de Europese wetgeving.
• Duits: Meest gesproken moedertaal in de EU
• Vierde grootste economie ter wereld (+25 % BBP EU)
• Weegt sterk op beslissingen in de EU
o 18,5 % bevolking (83m)
o Binnen Raad van EU: Gekwalificeerd stemrecht
o 96 van de 705 leden Europees Parlement (BEL: 21)
o Grootste aantal EU-ambtenaren → Wat Duitse juristen denken, heeft een
invloed op het EU-recht
• Modern rechtssysteem:
o 1900: Bürgerliches Gesetzbuch (Burgerlijk Wetboek)
o 1949: Grundgesetz (Grondwet)
• Rechtsleer van zeer hoog niveau
• Boeiende juridische discussies
Pagina 1 van 39
Eliza Nielandt 2024
,Historische context
843: Verdrag van Verdun
• Verdeling van het Frankische rijk onder
de drie zonen van Lodewijk I (zoon van
Karel De Grote)
• Ontstaan Oost-Frankisch rijk
o Midden-Frankische rijk wordt
spoedig ingepalmd
Koninkrijk Westen: Voorganger Frankrijk
Koninkrijk van Lodewijk de Duitser in het
Oosten: Voorganger Duitsland
Bufferzone ITA: Wordt al snel ingelijfd bij Oost-Frankische Rijk (DUI)
982-1806: Eerste keizerrijk
Lange periode keizerrijk, maar stelde op het einde eigenlijk niet zo veel meer voor
• 962: Otto I laat zich door de paus tot Keizer kronen
o Vgl. met de keizerskroning van Karel De Grote in 800
→ Ontstaan Heilig Roomse rijk (hoewel naam pas later komt)
▪ Het Duitse keizerrijk wordt vanaf Otto 1 aangeduid als Duitse Heilig
Roomse Rijk
▪ Waarom ‘Römisch/Romeins/Rooms’: Keizers presteerden het rijk
nadrukkelijk als voortzetting van het Romeinse Rijk
▪ ‘Heilig’ Rooms Rijk: Conflict tussen Paus en Keizer. ‘Heilig’
benadrukt dat de macht van de keizer rechtstreeks van God komt;
keizerskroning door de Paus is dus louter ceremonieel. → De keizer
liet zich kronen door de Paus om legitimiteit hieraan te ontlenen. Dit
speelde zich af in de context van de machtsstrijd tussen kerk en
staat. Gevolg is dat de keizer dan geen verantwoording moet
afleggen aan de kerk want zijn legitimiteit zou dan van God komen.
Toenemende versnippering.
• Keizerrijk is in de praktijk een zeer losse verzameling van onafhankelijke staten,
koninkrijken en steden
o Hanzesteden: Handelssteden, van oorsprong Duits. Dit zijn steden die
ongelooflijk machtig zijn doordat ze economisch ook heel machtig zijn.. De
politieke en economische macht hangen samen. Ze hebben geld en willen
zich niet onderwerpen aan de keizer. Dit heeft als gevolg dat er een sterke
versnippering is.
• Vaak eigenlijk gewoonterecht en eigen rechterlijke organisatie
Allerlei ministaatjes verzelfstandigen + interne oorlogen
• Verschillende steden in conflict en begonnen onderlinge oorlog
• Belangrijk moment: 1648: Vrede van Westfalen.
o Oorlogen stoppen
o Tegenprestatie: Interne gebieden krijgen bijna volledige onafhankelijkheid.
• Heilig Roomse Rijk wordt een lege doos
• Voltaire: “Dit Rijk is noch Heilig, noch Rooms, noch een Rijk, …”
Pagina 2 van 39
Eliza Nielandt 2024
,Het Heilig Rooms Rijk in 1648
Kaart van alle ministaten (na versnippering)
Geen echt centraal gezag tot einde 19e eeuw
• FRA + DUI evolueren tegenovergesteld
o FRA: Oorspronkelijk zwakke koningen en veel verbrokkeling
(gewoonterecht), geleidelijke uitbreiding en versterking vanuit Parijs en
steeds centraler organiseren
o DUI: Initieel centraal gezag keizers (bekroond door Paus), maar
geleidelijke verzwakking en verbrokkeling (interne vorsten streven naar
autonomie) en vooral symbolische macht van keizers.
→ Beide evolueren in tegengestelde zin + Hebben vandaag nog steeds een sterke
invloed.
1806: Napoleon dwingt keizer Franz II om de keizerskroon neer te leggen en het Heilig
Roomse Rijk ontbonden te verklaren.
• Franz II is laatste (gekozen) keizer van Heilige Roomse rijk en als Franz I de
eerste erfelijke keizer van Oostenrijk
• NAP valt in 1815 (supra); Franz I blijft keizer van Oostenrijk
Grote invloed van Romeins recht
• Psychologisch: Heilig Roomse Rijk presenteert zichzelf als de opvolger van het
Romeinse Rijk
• Organisch: Zwak centraal gezag → Geen omvattend DUI gewoonterecht + Grote
versnippering maakt toepassing lokale gewoonterecht onwerkbaar
• RR kan rechtstreeks doorgetrokken worden naar moderne recht van vandaag (nog
steeds overeenkomstig aan DUI rechtstraditie)
• Vgl.: Frankrijk – Pays de droit coutumier (noorden) en pays de droit écrit
(zuiden), grote invloed Parlement de Paris (beperkte eenmaking door RP),
gevolgd door eerste codificaties door de FRA koning en (vooral!) Napoleon
o In het FRA rijk was het RR nog wel dominant, maar enkel in het Zuiden
(wegens versnippering) en dus overkoepelend recht nodig ><
Gewoonterecht in het Noorden. Pas onder NAP zijn beide rechtstradities
samengebracht tot wat het Franse recht nu is.
Pagina 3 van 39
Eliza Nielandt 2024
,1806-1871: Politieke instabiliteit
Het Heilig Romeinse Rijk is weg, maar de ministaten (en dus ook de machtige
Hanzesteden) zijn er nog. Enkel de keizer en het keizerrijk zijn verdwenen.
• Ministaatjes verzamelen zich in verschillende en wisselende statenbonden en
allianties, die slechts kort bestaan
o Deutscher Bund (Duitse confederatie) van 39 staten: 1815-1848 en 1850-
1866
▪ Korte onderbreking door liberaal-sociale revoluties en creatie van
Duits Keizerrijk met “Paulskircherverfassung” (1849)
• Machtigste staten in de Deutscher Bund: Oostenrijk en Pruisen
o OOS en PRUI: OOS behoorte nog tot die DUI invloedsfeer en was historisch
gezien een deel van het HRR. Als 2 machtige staten actief zijn in hetzelfde
grondgebied leidt dit vaak tot oorlogen.
o Oostenrijks-Pruisische Oorlog (1866): Koninkrijk Pruisen wint van
Keizerrijk Oostenrijk
▪ Ontbinding van de Deutscher Bund
▪ Creatie van Norddeutscher Bund (zonder Oostenrijk), gedomineerd
door Pruisen → Noordduitste staten gaan zich verzamelen
(waaronder Pruisen als belangrijke factor), maar zonder OOS
o Duits-Franse oorlog (1870): Norddeutscher Bund wint, leidt tot val van
Napoleon III en creatie van derde Franse republiek (supra)
1871-1918: Tweede keizerrijk
Eerste DUI keizerrijk duurde tot 1806. Hier was Pruisen de sterke persoon. Dit is
geconsolideerd in het 2e Duitse keizerrijk van 1871-1918.
1871: Otto von Bismarck (kanselier van Pruisen = machtigste
positie) creëert een nieuw Duits keizerrijk (‘Deutsches Reich’)
• Hij forceerde dat DUI opnieuw 1 grote staat werd.
• Zuidelijke Duitste staten vervoegen de Norddeutscher
Bund, OOS blijft een apart keizerrijk
o OOS behoort daarom in het heden niet tot DUI.
Die verloor toen van Pruisen en werd dus buitengesloten
• Duitse eenmaking: Federale staat (‘Bund’) met (2) deelstaten (‘Land’; meervoud
‘Länder’), maar zeer grote rol voor centraal gezag
• Wilhelm I wordt tot keizer gekroond
• Bismarck is hoofd van de regering (kanselier) en is uiterst conservatief, autoritair
en militair (‘Ijzeren kanselier’)
o OVB creëert met ijzeren hand de DUI eenmaking.
o Hij wordt kanselier (eerst van Pruisen, nu van het gehele keizerrijk)
• Kanselier is enkel verantwoording verschuldigd aan de keizer, niet aan het
parlement
o Kanselier is in DUI nl. echt de persoon die het voor het zeggen heeft, de
keizer was ceremonieel.
Pagina 4 van 39
Eliza Nielandt 2024
, Eenmaking recht (codificaties)
• Recht wordt 1 gemaakt
• Codificatie: 1900: Bürgerliches Gesetsbuch (Burgerlijk Wetboek)
o Basis hiervan: Gerecipieerde Romeinse Recht (ook politiek minder gevoelig
dan gewoonterecht)
o Steeds meer codificaties gebaseerd op het RR
• Professorenrecht: ontwikkeld aan universiteiten, niet op basis van praktijkervaring
>< vgl. Frans recht: pragmatisch
o DUI recht is vrij ambtelijk: Professoren gingen samenzitten en bekeken RR
en maakte o.b. hiervan wetboeken. >< FRA: Napoleontische codificaties
door juristen o.b.v. praktijk (rechtspractici)
→ Intuïtief verschil tussen beide
Voorrang van het DUI centraal recht op het regionale recht
• Bundesrecht bricht Landsrecht = Federaal recht breekt deelstatelijk recht
• Centraal recht voorrang op regionaal recht
• Op niveau van de Bund
• DUI centrale (federale) recht heeft voorrang op het deelstatelijke recht
>< BEL: Hier staan de wetten, decreten en ordonnanties op dezelfde hoogte –
zorgt voor veel bevoegdheidsconflicten.
1918: Nederlaag DUI in WOI
Einde Duitse keizerrijk
1918-1933: Weimarrepubliek
Belangrijk moment voor DUI: Voor 1ste keer over
naar DUI republiek
• Democratische, parlementaire, federale
republiek met grondrechten
o Eerste keer volwaardige
democratie, met een rechtstreekse
verkozen president en een kanselier
die verantwoordelijk was t.o.v. het parlement
o Blauwprint voor democratisch DUI van het heden
• MAAR: Economisch zeer moeilijke periode: Zware herstelbetalingen door het
Verdrag van Versailles, hyperinflatie, hoge werkloosheid, stakingen, …
• Politieke instabiliteit: politieke moorden, mislukte coups, val van regeringen, …
o Iets meer stabiliteit in de late ‘golden 20s’
o Einde stabiliteit bij Grote Depressie (1929)
→ ECO en POL hangen samen. T.g.v. de zware economische periode was
Weimarrepubliek ook vatbaar voor politieke instabiliteit.
Na 1932: Nazi’s behalen 37% in verkiezingen van de Reichstag en worden grootste partij
• Hitler democratisch verkozen tot kanselier met als gevolg dat de rechtsstaat zeer
snel werd ontmanteld
Pagina 5 van 39
Eliza Nielandt 2024
