Zelfstudeervragen – Inleiding in de filosofie
I. Zelfstudeervragen bij Hoofdstuk 1
FILOSOFIE EN MODERNE CULTUUR
1. Wat verstaan Gellner en Foucault onder de breuk die geleid heeft tot het ontstaan van de
Moderniteit? Welke rol speelt de opkomst van de moderne wetenschap hier?
Ernest Gellner noemt deze breuk de 'big divide' en Michel Foucault spreekt over de
'coupure'. Beide termen verwijzen naar een fundamentele verandering in het denken en de
cultuur die plaatsvond rond de 17de eeuw, waarbij traditionele, premoderne ideeën werden
vervangen door moderne concepten. De opkomst van de moderne wetenschap speelde een
cruciale rol in deze overgang. Wetenschappelijke methoden en ontdekkingen brachten een
nieuw begrip van de natuur en het universum, wat leidde tot industrialisering, rationalisering
van de samenleving, secularisering en een toegenomen nadruk op individuele
zelfbeschikking en vrijheid. Deze veranderingen markeerden een radicale breuk met het
verleden en luidden een nieuw tijdperk in voor de mensheid.
2. Wat verstaat Max Weber onder de onttovering van het mens- en wereldbeeld?
Max Weber introduceerde het concept van onttovering (Entzauberung) om de transformatie
te beschrijven waarbij de wereld niet langer werd gezien als een magisch en goddelijk
geordend geheel, maar als een mechanisch en rationeel verklaarbaar systeem. Door de
opkomst van de moderne wetenschap en rationalisering verdween het geloof in magische
krachten en goddelijke interventies. De samenleving werd steeds meer beheerst door
bureaucratische en rationele structuren, wat leidde tot een gevoel van vervreemding en
zingevingverlies. Wetenschap verving religie als de dominante manier om de wereld te
begrijpen en te organiseren, waardoor een nieuw wereldbeeld ontstond dat niet langer
afhankelijk was van transcendente krachten.
3. In de Moderniteit staat volgens Blumenberg een ideaal van zelfbepaling centraal. Wat
bedoelt hij hiermee?
Volgens Hans Blumenberg is het ideaal van zelfbepaling in de Moderniteit het streven van de
mens om meester te zijn over zichzelf en zijn eigen lot. Dit houdt in dat individuen niet
langer afhankelijk zijn van externe autoriteiten zoals religie of traditie, maar hun leven
vormgeven door middel van rede, wetenschap en persoonlijke autonomie. De natuur wordt
gezien als een object voor eindeloze exploratie en manipulatie door de wetenschappen, in
plaats van als een goddelijke kosmos. Dit ideaal weerspiegelt een verschuiving van een focus
op het eeuwige leven na de dood naar een streven naar een gelukkig en vervullend leven in
het hier en nu.
4. Het wereldbeeld in de premoderne filosofie en cultuur wordt gekenmerkt door een
metafysisch antropocentrisme. Leg uit.
In de premoderne filosofie en cultuur was het wereldbeeld metafysisch antropocentrisch,
wat betekent dat de mens werd gezien als het centrale en meest significante element in een
door God of goden geordende kosmos. De natuur en het universum werden begrepen in
termen van hun relatie tot de mens en zijn doelstellingen. Dit wereldbeeld was doordrongen
van religieuze en spirituele betekenissen, waarbij de natuur werd gezien als een manifestatie
, van goddelijke orde en voorzienigheid. De mens had een geprivilegieerde plaats binnen deze
kosmos en zijn bestaan was nauw verbonden met een transcendente realiteit.
5. Het wereldbeeld in de moderne filosofie en cultuur wordt gekenmerkt door een
instrumenteel antropocentrisme. Leg uit.
In de moderne filosofie en cultuur wordt het wereldbeeld gekenmerkt door instrumenteel
antropocentrisme, wat inhoudt dat de natuur wordt gezien als een verzameling middelen die
door de mens kunnen worden gebruikt en gemanipuleerd voor zijn eigen doeleinden. Deze
benadering is sterk beïnvloed door de opkomst van de moderne wetenschap en technologie,
die de natuur reduceren tot objecten van studie en controle. De mens is niet langer het
middelpunt van een goddelijke kosmos, maar een autonoom wezen dat de wereld rondom
zich instrumenteel benut om zijn eigen doelen en ambities te verwezenlijken.
6. Wat verstaat Nietzsche onder de ‘dood van God’?
Friedrich Nietzsche's uitdrukking 'God is dood' verwijst naar het verval van het geloof in de
traditionele christelijke God en de bijbehorende morele en metafysische kaders in de
westerse samenleving. Deze 'dood' betekent niet letterlijk dat een goddelijke entiteit is
gestorven, maar dat het geloof in God zijn kracht en betekenis heeft verloren in de moderne,
geseculariseerde wereld. Dit verval leidt tot een crisis in waarden en betekenis, waarbij de
mensheid gedwongen wordt nieuwe fundamenten voor moraal en zingeving te vinden in een
wereld zonder transcendente ankerpunten.
7. Volgens David Wiggins is het “verschrikkelijk een leven te willen leiden zonder ook maar in
iets te geloven’. Wat leert ons dat over de rol van de filosofie in de cultuur?
David Wiggins' uitspraak benadrukt het belang van overtuigingen en zingeving in het
menselijk leven. Het laat zien dat filosofie een cruciale rol speelt in het bieden van een
raamwerk voor het begrijpen van de wereld en onszelf. Filosofie helpt bij het formuleren van
overtuigingen en waarden die ons leven richting en betekenis geven. In een cultuur waarin
traditionele geloofssystemen onder druk staan of zijn verdwenen, wordt filosofie een
belangrijk middel om nieuwe vormen van zingeving en morele oriëntatie te ontwikkelen.
8. Wat wordt verstaan onder het postmodernisme?
Postmodernisme is een culturele, intellectuele en artistieke beweging die de grote verhalen
en universele waarheden van de moderniteit in twijfel trekt. Het postmodernisme benadrukt
de relativiteit van kennis en waarheid, en de fragmentatie van menselijke ervaring. Het
verwerpt het idee van objectieve en absolute waarheid, en bekritiseert de
verlichtingsidealen van rationaliteit, vooruitgang en universele waarden. In plaats daarvan
benadrukt het pluraliteit, verschillen en de rol van taal en macht in het construeren van
werkelijkheid.
9. Hoe onderscheidt het concept van de klassieke rede zich van de moderne, verlichte rede met
betrekking tot het menselijk verlangen naar zingeving?
Het concept van de klassieke rede, zoals ontwikkeld door filosofen als Plato en Aristoteles,
was sterk verbonden met het streven naar kennis van de eerste beginselen en oorzaken, en
het begrijpen van de kosmos als een harmonieuze en doelgerichte orde. Dit klassieke begrip
van rede was gericht op het vinden van een diepere metafysische en morele betekenis in het
universum. De moderne, verlichte rede daarentegen, zoals ontwikkeld tijdens de Verlichting,
is meer instrumenteel en empirisch van aard. Het richt zich op de praktische toepassing van
, kennis om de natuur te beheersen en het menselijk welzijn te bevorderen, en legt minder
nadruk op metafysische en morele vragen over het uiteindelijke doel van het bestaan.
10. Waarom is de Westerse filosofie altijd ook een zoektocht naar het ‘goede leven’? Wat wordt
hiermee bedoeld?
De Westerse filosofie is altijd een zoektocht naar het 'goede leven' geweest omdat filosofie
vanaf haar oorsprong heeft geprobeerd te begrijpen wat het betekent om een goed en
vervullend leven te leiden. Dit omvat niet alleen theoretische kennis, maar ook praktische
wijsheid over hoe te leven in overeenstemming met deugden, ethische principes en een
harmonieuze relatie met de natuur en de samenleving. Het 'goede leven' verwijst naar een
leven dat niet alleen materieel succesvol is, maar ook moreel en spiritueel bevredigend, en
dat bijdraagt aan het welzijn van zowel het individu als de gemeenschap.
II. Zelfstudeervragen bij Hoofdstuk 2
PREMODERNE FILOSOFIE
11. Wat is het belang van de axiale periode voor de geschiedenis van de Mensheid?
De axiale periode (800-300 v.Chr.), beschreven door Karl Jaspers, was een cruciaal tijdperk
waarin ingrijpende culturele en intellectuele veranderingen plaatsvonden. In deze periode
ontstonden belangrijke filosofische en religieuze tradities: monotheïsme in het Midden-
Oosten, confucianisme en taoïsme in China, hindoeïsme en boeddhisme in India, en filosofie
in Griekenland. Deze ontwikkelingen markeerden een verschuiving van op traditie
gebaseerde naar rationele en filosofische verklaringen van de wereld, wat leidde tot kritisch
denken en nieuwe wereldmodellen.
12. Welke vernieuwing brengen de eerste Griekse filosofen in de Griekse cultuur? Leg uit aan de
hand van 1 Pre-socratische filosoof.
De eerste Griekse filosofen brachten een belangrijke vernieuwing in de Griekse cultuur door
de werkelijkheid te verklaren op basis van rede in plaats van mythe en religie. Een goed
voorbeeld hiervan is Thales van Milete, een presocratische filosoof.
Thales van Milete (ca. 624-545 v.Chr.) wordt beschouwd als een van de grondleggers van de
Griekse filosofie. Hij stelde dat water de oerstof (archè) van alle dingen was. Volgens Thales
was water de fundamentele substantie waaruit alles voortkomt en waarin alles uiteindelijk
terugkeert. Deze benadering was revolutionair omdat het een poging was om de natuur
(physis) te begrijpen door middel van rationele beschouwing en natuurlijke principes, in
plaats van door mythologische verklaringen.
Thales' gedachtegoed vertegenwoordigt de overgang van een mythologische naar een
rationele en filosofische manier van denken, wat de basis legde voor verdere
wetenschappelijke en filosofische ontwikkelingen in de Griekse cultuur.
13. Hoe ziet Plato de indeling van de ideale staat? Waarom is de filosofie hier zo belangrijk?
Plato verdeelt de ideale staat in drie klassen: de boeren en werklieden, de wachters, en de
leiders of filosofen. De boeren en werklieden voorzien in de basisbehoeften van de
samenleving, de wachters verdedigen de staat, en de filosofen leiden de staat met wijsheid.
Deze indeling weerspiegelt ook de structuur van de menselijke psyche, met verlangens,
moed, en rede als centrale elementen.
Filosofie is essentieel in Plato's ideale staat omdat de leiders, de filosofen, hun beslissingen
baseren op ware kennis en rationele inzichten. Filosofisch inzicht stelt hen in staat om boven
