Media: publiek en effecten
Algemene inleiding op het PUBLIEKsdeel.......................................................................... 5
Mediagebruik is (deels) selectief........................................................................................ 5
Media worden gebruikt om behoeften te bevredigen......................................................... 5
Affectgerelateerde behoeften (overkoepelende term).................................................. 5
Informatiegerelateerde behoeften................................................................................ 6
Sociale behoeften.........................................................................................................6
Behoefte aan identiteit - zelfexpressie......................................................................... 7
Psychologische/sociale factoren impact behoeften en (mogelijkheden tot) invulling ervan.
7
Mediagebruik - mediarepertorium...................................................................................... 8
PUBLIEK: leeftijd & mediagebruik........................................................................................9
Cognitieve ontwikkeling (Piaget)...................................................................................... 10
Mediagebruik van kinderen.............................................................................................. 11
Mediagebruik van adolescenten.......................................................................................13
Mediagebruik van emerging adults.................................................................................. 16
Mediagebruik van volwassenen....................................................................................... 16
Mediagebruik van ouderen...............................................................................................16
Algemene cijfergegevens: leeftijd en mediagebruik......................................................... 18
Leeftijden in de media...................................................................................................... 18
PUBLIEK: geslacht & mediagebruik...................................................................................20
Mannelijk vs. vrouwelijk....................................................................................................21
Gendersocialisatie............................................................................................................21
Voorstelling van mannen en vrouwen in de media...........................................................22
Voorstelling van mannen en vrouwen in de reclame........................................................26
PUBLIEK: etnische achtergrond & mediagebruik.............................................................37
Inleiding............................................................................................................................ 37
Media en etnische groepen: invalshoeken....................................................................... 38
Rol van media in multiculturele samenleving................................................................... 39
Mediawerkers................................................................................................................... 39
Representatie van etnische groepen................................................................................40
Mediagebruik van etnische groepen................................................................................ 45
TV-gebruik........................................................................................................................ 47
Radiogebruik.................................................................................................................... 48
Nieuwsgebruik..................................................................................................................49
Internetgebruik................................................................................................................. 49
Mediagebruik....................................................................................................................49
PUBLIEK: familie/gezin & mediagebruik............................................................................53
Kenmerken van gezinnen.................................................................................................53
Invalshoeken bij onderzoek naar gezinnen en mediagebruik.......................................... 55
Plaats van media in gezinsterritorium en tijdsindeling......................................................55
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
1
, Invloed van ouders op mediagebruik kinderen.................................................................56
Gezinnen en mediagebruik.............................................................................................. 57
Invloeden kinderen op ouders.......................................................................................... 57
Invloeden van broers en zussen (siblings) op mediagebruik........................................... 57
Effecten van media op gezinsleven: twee visies.............................................................. 57
PUBLIEK: sociale klasse & mediagebruik......................................................................... 59
Inleiding............................................................................................................................ 59
Definitie van “klasse”........................................................................................................ 59
Klasse en levensstijl......................................................................................................... 61
Burgerij of dominante klasse...................................................................................... 61
Kleinburgerij - middenklasse...................................................................................... 62
Arbeiders.................................................................................................................... 63
Klasse en mediagebruik................................................................................................... 64
Sociale mobiliteit.............................................................................................................. 67
Klasse van context........................................................................................................... 68
Voorstelling van klassen in de media............................................................................... 69
Algemene inleiding media-EFFECTEN onderzoek............................................................71
Geschiedenis media-effecten-onderzoek.........................................................................71
Classificatie van media-effecten(onderzoek)................................................................... 71
Inhoud........................................................................................................................ 71
Termijn en duur van effecten...................................................................................... 72
Soorten effecten......................................................................................................... 73
Directe/indirecte effecten............................................................................................75
Niveau van het effect: individueel of maatschappelijk................................................ 76
Bedoeld of onbedoeld effect.......................................................................................77
Richting van het effect................................................................................................ 77
Verklarende mechanismen.........................................................................................77
Methoden van media-effectenonderzoek......................................................................... 79
EFFECTEN: criminaliteit/geweld.........................................................................................82
Inleiding............................................................................................................................ 82
Voorbeeld van politie-effecten.......................................................................................... 82
Media en criminaliteit........................................................................................................83
EFFECTEN: seksualiteit...................................................................................................... 97
Voorstelling van seksualiteit in de media..........................................................................97
Seksualiteit in mainstream media.....................................................................................97
Effecten van seksualiteit in mainstream media.......................................................... 99
Pornografie.....................................................................................................................100
Effecten van seksualiteit in pornografie....................................................................101
EFFECTEN: gezondheid.................................................................................................... 105
Inleiding: keuze topics.................................................................................................... 105
Alcoholgerelateerde media-inhouden & effecten op (determinanten van) alcoholgebruik...
107
Inhoud alcoholreclame............................................................................................. 107
Effecten alcoholreclame........................................................................................... 107
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
2
, Alcohol in film/op tv.................................................................................................. 109
Alcohol op sociale media.......................................................................................... 114
Counter-communicatie..............................................................................................115
Rookgerelateerde media-inhouden & effecten op (determinanten van) rookgedrag......116
Roken in film / op TV................................................................................................ 116
Counter-communicatie..............................................................................................119
Mediavoorstellingen van risicovol autorijden & effecten op (determinanten van) rijgedrag.
119
Media-inhouden gerelateerd aan voeding en uiterlijk & effecten op (determinanten van)
eetgedrag....................................................................................................................... 121
Obesitas en anorexia............................................................................................... 121
Media en zwaarlijvigheid bij jongeren.......................................................................121
Voedingsreclame...................................................................................................... 121
Voorstelling voeding (niet-kookgerelateerde) TV-programma’s................................122
Effecten van voedingsreclame (en TV-voorstellingen)............................................. 122
Media en anorexia....................................................................................................122
Media en het mannelijk schoonheidsideaal..............................................................124
Social media............................................................................................................. 126
#thinspiration #bonespiration #fitspiration................................................................ 127
Veranderingen op til?............................................................................................... 129
EFFECTEN: schoolprestaties........................................................................................ 132
Inleiding.......................................................................................................................... 132
Televisiekijken en algemene schoolprestaties................................................................132
Theorieën................................................................................................................. 132
Resultaten................................................................................................................ 134
Smartphonegebruik en schoolprestaties........................................................................ 135
Impact van smartphone-gebruik - theorieën/verklaringsmechanismen....................135
Empirische studies: trends....................................................................................... 136
Meta-analyse over smartphonegebruik in leercontexten..........................................137
Meta-analyse over “problematisch” smartphonegebruik en schoolprestaties.......... 138
Oplossingen: “disconnectie” (zie ook volgende les)................................................. 140
Televisiekijken en schoolprestaties: resultaten...............................................................140
Televisiekijken en taal.....................................................................................................140
Online media en taal...................................................................................................... 141
Games en educatie........................................................................................................ 143
Metaverse en educatie................................................................................................... 145
AI en educatie................................................................................................................ 145
EFFECTEN: stereotypering............................................................................................... 147
Inleiding.......................................................................................................................... 147
Sociaal cognitieve benadering....................................................................................... 147
Culturele benadering...................................................................................................... 148
Integratie van beide perspectieven?.............................................................................. 148
Stereotype als schema...................................................................................................149
Assumpties ivm stereotypen.......................................................................................... 152
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
3
, Functies van stereotypen............................................................................................... 153
Stereotypen meten......................................................................................................... 153
Stereotiepe mediavoorstellingen.................................................................................... 156
Effecten van (contra-) stereotiepe mediavoorstellingen................................................. 156
EINDBESCHOUWING: Time to disconnect?....................................................................160
Inleiding.......................................................................................................................... 160
Digital wellbeing............................................................................................................. 161
Digitale disconnectie (ontkoppeling)...............................................................................164
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
4
,Algemene inleiding media-EFFECTEN onderzoek
Geschiedenis media-effecten-onderzoek
Cfr. Cursus Communicatiewetenschap (1e BA)
1) Almacht van de media-paradigma (hypodermic needle, magic bullet, …) (DIRECT
EFFECTS)
2) Beperkte effectenparadigma (Two-step-flow, diffusie,…) (CONDITIONAL EFFECTS)
3) Actieve publiek – U & G (GEZOCHTE EFFECTEN)
4) Langetermijneffecten (cultivatie, agenda setting, framing, zwijgspiraal…) (CUMULATIVE
EFFECTS)
5) Nieuwe media – nieuwe effecten? (EXPRESSION EFFECT): ook de gebruikers gaan
content produceren en verspreiden
Classificatie van media-effecten(onderzoek)
Criteria:
- Inhoud
- Termijn en duur
- Soort
- Direct vs. indirect
- Niveau van het effect: individueel - maatschappelijk
- Bedoeld of onbedoeld
- Richting
- Verklarende mechanismen
Inhoud
Media-effecten zijn het resultaat van blootstelling aan bepaalde soorten inhoud.
Inhoud is vaak het vertrekpunt van effectenstudies: bv. effecten van reclame, nieuws,
geweld, seksualiteit…
Media-effecten niet alleen gelinkt aan consumptie en verwerking van inhoud, ook aan
loutere (kwantitatieve) blootstelling/louter gebruik (vervanging van andere meer waardevolle
activiteiten)
Geweld, seksualisering: Media-inhoud waar mensen aan worden blootgesteld kan invloed
hebben op gedrag van mensen.
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
71
,PING city: inleven in armoede ‘poverty is not a game = PING’: doel om mensen bewust te
maken van armoede
Termijn en duur van effecten
Wanneer vindt er een effect plaats?
➢ Media-effecten kunnen ontstaan vlak na of lang na de blootstelling. Ze kunnen het
resultaat zijn van een eenmalige of herhaaldelijke blootstelling.
➢ Sommige effecten duren slechts enkele minuten (bv. fysieke opwinding) , andere
zeer lang, soms zelfs levenslang (bv. attitudes en overtuigingen ivm de wereld)
Door herhaalde blootstelling geraak je misschien overtuigd dat er inderdaad zoiets is als
paranormale activiteit.
➢ Rosengren (1994) specifieert het tijdsperspectief:
- Onmiddellijke effecten: dorst krijgen bij het zien van reclame voor bier
- Uren en dagen: bv. nieuwsdiffusie
- Weken en maanden: bv. agenda setting
- Maanden en jaren: bv. de zwijgspiraal
- Jaren en decennia: bv. socialisatie-effecten
- Decennia en eeuwen: bv. McLuhan, grote maatschappelijke veranderingen
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
72
,Russell B. Clayton, Arthur A. Raney, Mary Beth Oliver, Dominik Neumann, Sophie H. Janicke-Bowles &
Katherine R. Dale (2021) Feeling transcendent? Measuring psychophysiological responses to self-transcendent
media content, Media Psychology, 24:3, 359-384, DOI: 10.1080/15213269.2019.1700135
Brengt onmiddellijk veel plezier, entertainment (Friends)
-> Fysiologische reacties van mensen gemeten tijdens het verwerken van media-inhouden:
mate van arousal, gelaatstrekken, skin conductance (zweetreacties)...
-> The Antwerp Social Lab: plaats om dit soort fysiologisch onderzoek uit te voeren
Soorten effecten
➢ Media-effectenstudies focussen zich op:
- Fysiologische effecten: De media kunnen lichamelijke gevolgen hebben:
pornografie veroorzaakt opwinding. Sommigen beweren dat langdurig
televisiekijken tot overgewicht zou leiden: passiviteit en een gebrek aan
beweging zouden dan voor een gewichtstoename zorgen. Bv; snellere
hartslag, sneller ademen omwille van spannende film of spannende match.
‘Arousal’ door gewelddadige games (bloeddruk, hartslag) - Anderson & Bushman, 2001
Physiological Arousal
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
73
, The seven independent tests of the link between video-game violence and physiological
arousal, involving 395 participants, showed that exposure to violent video games increased
physio- logical arousal. There were too few studies to warrant moderator analyses. Three
measures of arousal were used in these studies: systolic blood pressure, diastolic blood
pressure, and heart rate. Type of measure did not significantly influence the results.
Meta-analyse: studie die gaat kijken naar eerdere empirische onderzoeken die er zijn geweest.
- Emotionele effecten: Een politiek pamflet kan woede oproepen, het nieuws
kan angst oproepen, men kan verliefd worden op een populaire soap-acteur
of actrice.
Emoties opgeroepen door nieuwsberichten: boosheid, verdriet
Emotional reactions to news: Kühne & Schemer, 2015
Studie waarbij mensen werden blootgesteld aan verkeersongevallen met roekeloze, dronken
bestuurder (boosheid opwekken bij de respondenten) – andere groep kreeg nieuwsberichten
waarbij het over een spijtig ongeval gaat (verdrietigheid opwekken bij de respondenten)
- Attitude-effecten: Attitude-effecten kunnen invloed uitoefenen op opinies,
waarden en normen. Zulke effecten kunnne onmiddellijk zijn (we zien een
angstaanjagende voorlichtingsfilm over aids en veranderen onmiddellijk onze
opvattingen over seksueel gedrag). Of geleidelijk (jarenlange blootstelling aan
reclame kan onze opvattingen over consumptie en luxe langzaam
veranderen). Houding tegenover iets of iemand (als tussenstap naar gedrag?)
Attitudinale effecten van reiswebsites (Tang & Jang, 2012)
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
74
, Attitude-object: ruim interpreteerbaar
Attitude ten opzichte van bepaalde persoon, ideologie, politieke partij…
- Cognitieve effecten: Houden onder meer leereffecten in. Het gaat om het
verwerven van kennis. De kennis moet niet belangrijk zijn. Ze moet ook niet
blijvend verworven worden. Bovendien gaat het niet alleen om het verwerven
van formele kennis (daarvan is sprake als men les volgt om iets bij te leren of
als men bewust iets opzoekt in een boek of op het internet). Er kan ook
incidenteel leren optreden: tijdens het kijken naar een film kan men, zelfs
zonder er zich van bewust te zijn, dingen leren over geneeskunde, relaties
tussen mannen en vrouwen, hoe een molotovcocktail wordt gemaakt,
enzovoort. Media beinvloeden wat we weten of denken. Bv; ook : hoeveel
onthouden mensen van verschillende soorten informatiebronnen, bv. Van
TV-nieuws in vgl met radio, kranten of internet…
Kennis kan gedrag beïnvloeden.
- Gedragsmatige effecten: Dit zijn de effecten die het meest in de
maatschappelijke discussies over de effecten van media ter sprake komen.
Voorbeelden: geweld, maar bv. ook stemgedrag onder invloed van politieke
campagnes, betogingen als gevolg van verontwaardiging opwekkende
krantenberichten, enzovoort., eten mensen geen kip meer nadat bekend is
dat er problemen mee zijn; gaan mensen massaal hun geld afhalen bij
banken die in problemen komen, enzovoort. Vooral basis bij social-cognitive
theorie. Gaat uit van modelling: mensen zien iets en doen het na.
Friendly ATTAC game (www.friendlyattac.be): educatief computerspel op basis van theorie,
empirisch onderzoek en gebruikersonderzoek. Methoden: actief leren, afgestemd op bepaalde
overtuigingen die heersen in doelgroep: bv. slachtoffer zijn, eigen schuld, niet mijn
verantwoordelijkheid…
Directe/indirecte effecten
Media-effecten kunnen het directe resultaat zijn van iemand’s blootstelling aan bepaalde
media-inhouden (dus zonder mediëring van andere mensen of processen).
Of individuen kunnen onrechtstreeks beïnvloed worden door de media door veranderingen
in hun sociale omgeving (cfr. two-step-flow) of veranderingen in onderliggende processen.
Belangrijk: bestaan van modererende en mediërende variabelen (beide noemt men ook wel
eens ‘derde variabelen’)
Modererende factor: variabele (geslacht, leeftijd…) die de sterkte of richting van het verband
tussen een afhankelijke en onafhankelijke variabele bepaalt. Bv. leeftijd is modererende
variabele in relatie tussen blootstelling aan geweld en agressief gedrag (kinderen meer
beïnvloed dan ouderen). Effect van media is niet voor iedereen hetzelfde.
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
75
, State: toestand waarin je je bevindt
Trait: stabiel kenmerk van een persoon
Wat is de impact van blootstelling aan gewelddadige films op aggressieve gevoelens?
Mensen die van nature al aggressief zijn, krijgen sterke aggressieve gevoelens van
gewelddadige films. Mensen die van nature niet aggressief zijn, hebben heel weinig impact
van gewelddadige films.
Mediërende (tussenliggende) variabele: verklaart relatie tussen onafhankelijke en
afhankelijke variabele. Bv. relatie tussen blootstelling aan ‘dunne’ mediamodellen en
eetstoornissen, verklaard door lichaamstevredenheid.
Andere ‘derde’ variabelen (die niet mediëren of modereren maar wel een schijnverband
kunnen doen ontstaan):
Niveau van het effect: individueel of maatschappelijk
➢ Individueel
➢ Groepen
➢ Instituties - politiek (Nixon - Kennedy, sport, economie…)
➢ Cultureel/maatschappelijk
Britt Verwerft - s0183213 - 2023/2024
76
