Gerechtelijke geneeskunde 2023-2024 Eva Janssens
FORENSISCHE GENEESKUNDE EN MEDISCHE CRIMINALISTIEK
INHOUDSOPGAVE
Inleiding ......................................................................................................................................................... 4
Historiek ........................................................................................................................................................ 4
Definitie............................................................................................................................................................... 4
Complexiteit van een medisch forensisch onderzoek .......................................................................................... 5
opdrachten forensische geneeskunde ................................................................................................................. 5
Onderzoek van levende personen .................................................................................................................. 5
onderzoek van overleden personen: uitwendige en inwendige lijkschouwing .............................................. 6
gerechtelijke aspecten ........................................................................................................................................ 7
Procedure ............................................................................................................................................................ 8
Hoofdstuk 2: Klinische forensische geneeskunde ............................................................................................ 9
kindermishandeling en kinderverwaarlozing ...................................................................................................... 9
Definiëring ...................................................................................................................................................... 9
Vormen Child abuse ........................................................................................................................................ 9
Fysiek geweld bij volwassenen .......................................................................................................................... 11
Seksuele agressie/misdrijven ............................................................................................................................ 12
Wettelijke bepalingen ................................................................................................................................... 12
Medisch onderzoek/ medico-legale doelstellingen van het onderzoek ....................................................... 13
Hoofdstuk 3: Tussenkomst van de arts bij een overlijden ............................................................................. 14
Hoofdstuk 4: Forensisch postmorem onderzoek ........................................................................................... 16
Onderzoek in het mortuarium of een autopsiezaal........................................................................................... 17
de forensische autopsie .................................................................................................................................... 18
Hoofdstuk 5: Postmortem identificatie ......................................................................................................... 21
Identificatie ....................................................................................................................................................... 21
waarop steunt men bij de identificatie ......................................................................................................... 22
Hoofdstuk 6: Thanatologie ........................................................................................................................... 23
Vroege postmortale veranderingen .................................................................................................................. 24
Postmortem interval (PMI) ............................................................................................................................... 28
Postmortale mutilatie ....................................................................................................................................... 29
Hoofdstuk 7: Thanato-etiologie .................................................................................................................... 30
Asfyxie – verstikking.......................................................................................................................................... 30
1
,Gerechtelijke geneeskunde 2023-2024 Eva Janssens
dodelijke verwondingen .................................................................................................................................... 35
Fysische agentia ................................................................................................................................................ 41
Dodelijke intoxicaties ........................................................................................................................................ 43
Plotselinge en onverwachte natuurlijke dood ................................................................................................... 46
Hoofdstuk 8: Fysiek geweld .......................................................................................................................... 47
Wetgeving ..................................................................................................................................................... 47
Battered wives / partner geweld ...................................................................................................................... 48
Oudermis(be)handeling .................................................................................................................................... 48
Pijnpunten..................................................................................................................................................... 48
Hoofdstuk 9: Verkeer ................................................................................................................................... 50
Alcohol en verkeer............................................................................................................................................. 50
Verkeer en drugs ............................................................................................................................................... 51
Rijbewijs ............................................................................................................................................................ 52
Hoofdstuk 10: Onderzoek naar sperma ........................................................................................................ 53
Hoofdstuk 11: forensisch sporenonderzoek .................................................................................................. 55
Grondslagen ...................................................................................................................................................... 55
Algemene principes ........................................................................................................................................... 56
Gastcollege 1: Forensische odontologie ........................................................................................................ 58
Onderverdeling ................................................................................................................................................. 58
Identificatie van onbekenden ....................................................................................................................... 58
Beetspooranalyse ......................................................................................................................................... 61
(Dentale) Leeeftijdestimatie ......................................................................................................................... 63
DVI team- massarampenprocedures ............................................................................................................ 65
Gastcollege 2: Genetische identificatie – DNA onderzoek ............................................................................. 68
Inleiding over NICC ............................................................................................................................................ 68
Wetgeving voor identificatie van personen in strafzaken ................................................................................. 68
Basis Molexulaire Biologie ................................................................................................................................ 69
INterpretatie DNA profielen .............................................................................................................................. 73
Y-chromosoom analyse ..................................................................................................................................... 74
Gastcollege 3: Sporenonderzoek .................................................................................................................. 76
Algemene beschouwingen ................................................................................................................................ 76
Werking CSI & beheer afstapping plaats delict ................................................................................................. 77
Beheer van de afstapping op plaats delict ........................................................................................................ 80
Vingerafdruksporen .......................................................................................................................................... 84
2
,Gerechtelijke geneeskunde 2023-2024 Eva Janssens
in- en afdruksporen ........................................................................................................................................... 86
bloedspatroonanalyse....................................................................................................................................... 87
Gastcollege 4: Ballistisch onderzoek ............................................................................................................. 89
Wapensystemen ............................................................................................................................................... 90
Munitie.............................................................................................................................................................. 92
Ballistiek: van theorie naar toepassing in de forensische context .................................................................... 94
Referentiemateriaal .......................................................................................................................................... 97
Vergelijkend onderzoek................................................................................................................................... 100
Externe ballistiek ............................................................................................................................................. 101
3
,Gerechtelijke geneeskunde 2023-2024 Eva Janssens
INLEIDING
Terminologie goed kennen
Examen is meerkeuze zonder giscorrectie J
Forensisch= Forum Romanum (hier gingen ze naar toe om recht te spreken (ook de senaat was hier,
handeldrijven), wijst dus ook op het openbaar karakter). à Julius Caesar is met 23 steekwonden om het leven
gebracht en de steek in het hart was de dodelijk.
Forensische geneeskunde is een eeuwenoude discipline, maar is heeft in de laatste jaren (op wetensschappelijk
valk) een grote sprong gemaakt.
HISTORIEK
- Oudheid
o Hippocrates
o Plinius de Oude
o Antistius
- Zestiende eeuw
o Andreas Vesalius à belangrijke man voor de anatomie
- Achttiende eeuw
o Vroeger had men enkel handen en ogen om te gaan bestuderen, eind 17e eeuw is de
microscoop gekomen. Morgagni is de grondlegger van de microscopie
- Negentiende eeuw
o Veel belangrijke wetenschappelijke ontdekkingen met onder andere de ontwikkeling van
verschillende disciplines zoals de forensische toxicologie, radiologie, odontologie, entomologie
à wanneer er een nieuwe ontdekking kwam ging men deze vrij snel toepassen in het kader
van rechtszaken
§ In 1984 is het DNA-onderzoek tot stand gekomen, één jaar later is zijn onderzoek al
gebruikt in een rechtszaak. Sinds dan is er ook een explosie gebeurd voor DNA-
onderzoek (je kan het zelfs niet meer wegdenken in de forensische geneeskunde)
DEFINITIE
Forensische geneeskunde is een geneeskundige specialiteit die gebruik maakt van specifieke geneeskundige
kennis en vaardigheden om een deskundig advies te kunnen geven aan de bevoegde gerechtelijke instanties op
gerezen rechtsvragen, van medische aard, en dit binnen de toepassing van het strafrecht.
In ons land heeft een magistraat een vrije keuze in welke deskundige (arts) hij zal vorderen of aanstellen om een
welomschreven opdracht te vervullen en hem hierover een advies te geven
- Magistraat mag een opdracht geven, deze moet wel uitgebreid omschreven zijn, hij kan beperkingen
opleggen dus als hij bijvoorbeeld vraagt een uitwendig schouder onderzoek, mag je niet zomaar een
inwendig doen. Hierna moet je advies geven à rechter KAN (hij is hier niet aan gebonden) rekening
mee houden, hij kan ook een second opinion vragen
Het is een medische specialiteit à dit is niet altijd zo geweest, pas vanaf 2002 na een ministerieel besluit is er
sprake van specialisten.
Er is een nationaal register voor gerechtsdeskundige à pas vanaf 2017
4
,Gerechtelijke geneeskunde 2023-2024 Eva Janssens
- In heel uitzonderlijke gevallen kan de magistraat ook iemand aanduiden die niet in de lijst voortkomt
COMPLEXITEIT VAN EEN MEDISCH FORENSISCH ONDERZOEK
- Forensisch medisch onderzoek is een interdisciplinaire aanpak
o Verschillende onderzoeken nodig: toxicoloog onderzoek… vraagt heel veel tijd
o Afhankelijk van de problematiek en vragen zijn er ook verschillende inlichtingen nodig
§ Klinische (inlichtingen) gegevens:
• Behandelende arts à wat is er in het ziekenhuis allemaal gebeurd, welke
geneeskundige middelen zijn er gegeven aan de patiënt (welke stoffen
moeten er gefilterd worden in het toxicologisch onderzoek)
• Medische arts
§ Politionele (inlichtingen) gegevens (strafdossier):
• Bevindingen van andere deskundigen à bv. Toxicoloog,
vuurwapendeskundige, forensisch sporenonderzoek … deze informatie moet
ook gebundeld worden
Combinatie van forensisch medisch onderzoek + klinische gegevens + politionele gegevens
à Vraagt dus enorm veel tijd (weken, maanden) tot definitieve uitspraak
OPDRACHTEN FORENSISCHE GENEESKUNDE
Forensische arts kan zeer diverse opdrachten krijgen à het onderzoek van SO van een misdrijf, zowel levend als
overleden en beperkt zich niet alleen tot het verzamelen van (zichtbare en latente) sporen voor verder forensisch
onderzoek.
Het is ook de bedoeling om door middel van een medisch onderzoek zo veel mogelijk elementen te verzamelen
die helpen bij de reconstructie van de feiten en die de magistratuur en politie zullen helpen bij de
waarheidsvinding en de wetenschappelijke bewijsvoering in strafzaken
à !! in de meeste gevallen niet op tegensprekelijke wijze uitgevoerd, TENZIJ de vorderende magistraat daartoe
anders zou beslissen
ONDERZOEK VAN LEVENDE PERSONEN
In de meeste gevallen krijgt men de opdracht om bij (een) SO(s) van fysieke agressie de aard, de oorzaak, de
behandeling en de gevolgen van de verwondingen te onderzoeken en te beschrijven en zo nodig bij deze persoon
lichaamsvloeistoffen te preveleren of ander (al dan niet biologisch) materiaal ten behoeve van het forensisch
sporenonderzoek
- Het nemen van een bloedstaat (toxicologisch onderzoek, DNA-onderzoek)
- Urinestaal (toxicologisch onderzoek)
- Haarstaal (morfologisch onderzoek, toxicologisch onderzoek, DNA-onderzoek)
- Mondslijmvlies (DNA-onderzoek)
- Nagelvuil (DNA-onderzoek)
- Kruitresidu’s
Strafrecht à strafrechtelijke belangen
Slachtoffers van: poging doodslag, vechtpartijen, intra familiaal geweld, (verkeers-) ongeval à zowel
volwassenen als minderjarigen
5
,Gerechtelijke geneeskunde 2023-2024 Eva Janssens
Letselbilan: aard, oorzaak en gevolgen van verwondingen?
- Welke feiten hebben zich voorgedaan
- Ernst van de feiten (om een kwalificatie van artikelen te verkrijgen)
o Forensisch sporenonderzoek à wat is er al gebeurd door de dokter in het ziekenhuis bv. Op de
foto van de PowerPoint (onderzoek of het poging tot zelfdoding of poging tot doodslag was):
er is een chirurgische ingreep geweest en dus men moet vragen wat is gebeurd en hoe is deze
man toegekomen à behandelende arts bevragen
Onderzoek van seksueel geweld bij levende personen (voornamelijk slachtoffers, maar soms toch ook daders)
- Men ging dit holistisch bekijken, in een centrum oog voor behandeling slachtoffer psychisch en de
forensische behandeling à nu in elke provincie een centrum voor seksueel geweld
- Medico-legale vastellingen
Onderzoek van slachtoffers van een “mogelijke” medische fout
- Vaak een college van medische deskundige aangesteld worden en zij beslissen of er een medische fout
is gebeurd of niet. Ze geven advies over wat de normale procedure is, wat er gebeurd is en wat ze fout
hebben gedaan
- Duurt enorm lang
Geschiktheid tot:
- Verhoord worden
- Opgesloten worden
- Besturen van voertuig
- Deelname voor jury van Hof van Assisen
- Getuige zijn in een proces
Niet alleen slachtoffers ook onderzoek bij verdachte(n)
- Letselbilan
o Kijken of de persoon letsels heeft en kijken of deze letsels kunnen voorkomen vanuit het
misdrijf bijvoorbeeld een vrouw dat om het leven is gebracht met messteken, dan bij de dader
waren er letsels vastgesteld dan wordt de vraag gesteld kunnen deze letsels voortkomen uit
het misdrijf bv. Het zelf snijden aan het mes tijdens het steken.
§ Medisch verslag/onderzoek geweest waar men letsels zou verkrijgen wanneer men
iemand neersteekt en zo kan men overeenstemmingen maken met het gevonden
letsel met die van de dader à men weet niet welk voorwerp, maar men kan stellen
dat de letsels kunnen voortkomen uit het hanteren van een scherp voorwerp en dan
kan men stellen dat deze letsels kunnen gemaakt zijn door het steken
- Forensisch sporenonderzoek
- Causaliteit met feiten
ONDERZOEK VAN OVERLEDEN PERSONEN: UITWENDIGE EN INWENDIGE LIJKSCHOUWING
Postmortem onderzoek start in vele gevallen op de plaats van de vinding (afstapping ter plaatse) en eventueel
aangevuld met verder onderzoek in de autopsiezaal.
Identificatie
Tijdstip van overlijden
6
,Gerechtelijke geneeskunde 2023-2024 Eva Janssens
Aard en oorzaak van de verwondingen
Doodsoorzaak/ doodsmechanisme
Aard van overlijden (ongeluk, zelfdoding, doding of natuurlijk overlijden)
à Soms een interdisciplinaire aanpak nodig: bij een schietincident (forensisch ballistisch expert) of
verkeersongevallen (verkeersdeskundige)
- Voorbeeld: casus op Valentijn: Persoon krijgt pakje opgestuurd en in dit pakje zit een vers hart, ze gaan
naar de politie en vertellen hun verhaal. PdK stelt deskundig aan om het hart te onderzoeken (hart was
ingewikkeld met prikkeldraad). Het onderzoek heeft uitgewezen dat het geen humaan hart was,
biologisch onderzoek wees uit dat het een varkenshart was. In het verhoor bleek dat de jongedame een
relatiebreuk achter de rug had. à Conclusie: de ex had het opgestuurd. Case Closed? à Magistraat
wilde het niet klasseren want het is een strafrechtelijk feit: “bedreiging via zinnenbeelden”.
Tijdens de uitwendige schouwing worden ook stalen genomen voor bijkomend onderzoek zoals toxicologisch
onderzoek en/of forensisch sporenonderzoek
Enkel en alleen als de uitwendige schouwing het voorziene doel niet bereikt heeft kan er een inwendige
lijkschouwing (autospie, obductie, sectie, necropsie) plaatsvinden voor bijkomende gegevens te verzamelen voor
het identificatieproces, het achterhalen van de doodsoorzaak en het doodsmechanisme
!!! familieleden kunnen zich niet tegen een gerechtelijke lijkopening verzetten + het postmortem onderzoek
verloopt op niet tegensprekelijke wijze
Wedersamenstelling/reconstructie
= Men gaat men de gegevens die men heeft in het strafrechtelijk dossier gaat men deze toetsen aan de
verklaringen van de dader en eventueel SO (als deze nog leeft) en ze gaan die reconstrueren hoe de feiten hebben
afgespeeld volgens de verklaringen. Vragen aan de dader doe het eens hoe het gebeurd is en dan toetsen ze dit
aan wetenschappelijke incidenten.
- Voorbeeld schietincident: man hoorde vanalles dacht inbrekers en pakt het geweer, het vuurwapen ging
ineens af en doodde zo de vrouw. Er wordt dan gevraagd hoe heb je het geweer gepakt, hoe ver stond
je à dit wordt gemeten en getoetst aan de autopsie. Maar de intentie kan hier niet mee verklaard
worden. Een wapendeskundige is toen aangesteld en verklaarde dat er een fout was met het wapen en
dat dit effectief was dat het geweer perongeluk af ging. CONCLUSIE: man heeft perongeluk zijn vrouw
doodgeschoten
Getuigenis in de rechtbank
Er kan aan de deskundige gevraagd worden om zijn bevindingen toe te lichten in de rechtbank aan de rechter.
Hier kunnen ook bijkomende vragen bij gesteld worden bij de bevindingen.
GERECHTELIJKE ASPECTEN
Medisch beroepsgeheim à Men kan niet zomaar zaken delen aan derden à Art. 458 bis Sw
- Door de aanpassing is het nu ook toegestaan om medische informatie door te geven aan de PdK als het
om een minderjarige gaat of bij een persoon die in een zwakke staat is (bv. Zwangere vrouw)
- “Een gerechtsdeskundige is binnen de grenzen van zijn opdracht niet door het beroepsgeheim
gebonden ten aanzien van de overheid die hen heeft opgevorderd
7
,Gerechtelijke geneeskunde 2023-2024 Eva Janssens
o Daardoor kan de gerechtsdeskundige wel informatie delen met de OR als die door hem is
aangesteld MAAR dit mag niet aan zomaar een andere OR delen
Verschillende KB’s, MB’s
- Hele lijst gepubliceerd waarin per jaar bepaald wat kostprijs is van activiteiten
- Wetboek van strafvordering, strafwetboek, gerechtelijk wetboek
Aanstelling van deskundige in strafzaken
- Vonnisgerecht onderzoek ter terechtzitting dan kunnen er deskundige (arts) worden aangesteld
o Vooronderzoek: geleid door PdK = opsporingsonderzoek
o Vooronderzoek: geleid door OR = gerechtelijk onderzoek
§ Ruimere bevoegdheid => kan een huiszoekingbevel uitvaardigen
Artikelen zijn niet uitgebreid geschreven er staat gewoon één of twee personen die wegens hun kunde of beroep
bekwaam geacht worden om de aard en omstandigheden van een misdrijf te onderzoeken
- Wangslijmvlies, haarwortels, bloed …. (Bloed mag niet onder fysieke dwang worden afgenomen!)
PROCEDURE
Opdracht:
- Duidelijk omschreven à ter plaatse gaan en SO (naam als deze gekend is staat ie er bij) lichamelijk
onderzoeken
- Schriftelijke bevestiging na mondelinge opdracht
- Verbod tot weigering
o Kunnen wel uitzonderingen: bijvoorbeeld familielid (= ernstige reden)
Tegensprekelijkheid (de partijen kunnen aanwezig zijn bij het onderzoek (of vertegenwoordigers)
- Kan niet bij een vooronderzoek à er kan niemand aanwezig zijn bij een autopsie
- Bij vonnisgerechten kan dit soms wel:
o Louter burgerlijke zaken (altijd)
o Strafzaken daar beslist de rechter zelf, afhankelijk van de casus
Eedaflegging
- Ik zweer dat ik mijn opdracht naar eer en geweten nauwkeurig en eerlijk zal vervullen (of heb vervuld):
schriftelijk of mondeling à niet gedaan dan is je verslag nietig => mag niet gebruikt worden
- Bij onderzoeksrechter, bij PdK (als het heterdaad is en bij het vonnis gerecht
Honoraria
- Staat in het regelement op de gerechtskosten in strafzaken
8
,Gerechtelijke geneeskunde 2023-2024 Eva Janssens
HOOFDSTUK 2: KLINISCHE FORENSISCHE GENEESKUNDE
KINDERMISHANDELING EN KINDERVERWAARLOZING
Geschiedenis
“The sin and bones tell a story that the child is either too young or too frightened to tell”
“Child abuse is the difference between a hand on the bottom and a fist in the face”
1962 voor het eerst term “Battered-child sydrome” à aandacht van de medische wereld gericht op de
problematiek van kindermishandeling
VAC = vetrouwenartscentrum: Kind in Nood te Antwerpen 1979
Vetrouwenscentrum kindermishandeling in alle Vlaamse provincies
DEFINIËRING
Kindermishandeling en kinderverwaarlozing is elke vorm van geweldpleging of verwaarlozing op fysiek of
psychisch of seksueel gebied door toedoen of nalaten van personen met wie het kind in een
onafhankelijkheidsrelatie staat, waardoor de schade voor het kind ontstaat of in de toekomst zou kunnen
ontstaan à “kindermishandeling en -verwaarlozing is iedere situatie waarin het kind het slachtoffer is van
geweld van fysieke, psychische of seksuele aard, en dit pasief of actief”
- Fysieke mishandeling & verwaarlozing
- Emotioneel mishandeling & verwaarlozing
- Seksueel misbruik
- Pediatric condition falsification, factitous disorder by proxy, Munchausen by proxy
A child is considered to be abused if he or she is treated in a way that is unacceptable in a given culture at a
given time
Prevalentie à men schat dat 1,65% van de kinderen mishandeld of verwaarloosd worden.
De exacte intentie en prevalentie van kindermishandeling is onbekend
Wetgeving
In 2001 nieuwe wet: wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen
- Art. 372 t.e.m. art. 377 Sw. (aanranding van de eerbaarheid en verkrachting)
- Art. 392 t.e.m. art. 410 Sw. (opzettelijk doden en opzettelijk toebrengen van lichamelijk letsel)
- Art. 423 t.e.m. art. 427 Sw. (verlaten of in behoeftige toestand achterlaten van kinderen)
- Art. 458 en art. 458 bis Sw. (medisch beroepsgeheim)
VORMEN CHILD ABUSE
1. Lichamelijke mishandeling
! Geen accidentele letsels! à grijpletsels, striemen, blauwe plekken, kneuswonden, brandwonden, beetwonden,
breuk, intra-adominale letsels, schedelhersenletsels
9
, Gerechtelijke geneeskunde 2023-2024 Eva Janssens
Vaak in combinatie van recente en oudere letsels gezien
- Daarom bij vermoeden van kindermishandeling een RX vn het gehele lichaam
= “Battered Child Syndrome”
Aparte vorm à Shaken Infant Syndrome (= Shaken Baby Syndrome = Non-accidental Head Injury)
- Het jonge kind is vastgenomen bij de romp en door elkaar geschud, waarbij het hoofd een
slingerbeweging ten op zichte van de romp maakt
- Brugvenen in het hoofd scheuren en er ontstaat een bloeding
- Kunnen ook schedelfracturen en oogletsels teruggevonden worden: netvliesbloedingen,
netvliesloslating of een bloeding in het glasvocht
- Ook extracraniale letsels zoals een kleine blauwe plek, ribfracurel en letsels aan het ruggenmerg
In volgende situaties alert zijn voor kindermishandeling:
- Het aantreffen van multipele letsels van verschillende vormen van geweldpleging en/of van
verschillende ouderdom
- Het aantreffen van een “pattern injury” (vb. stokslagen)
- Bijkomende tekenen van fysieke verwaarlozing
- Er ontstaan geen nieuwe letsels bij observatie in het ziekenhuis
- “Frozen watchfulness” bij het kind
- Abnormaal gedrag van de ouders
- Een tegenstrijdige, verwarde, wisselende of geen uitleg van de ouders
- Een (aanzienlijk) tijdsverloop tussen het “ongeval” en het inroepen van medische hulp;
- Een voorgeschiedenis van andere “ongevallen” evt. ook bij andere kinderen uit het gezin
- Het frequent veranderen van behandelende arts
! delicaat onderzoek en dient met nodige omzichtigheid en deskundigheid te worden uitgevoerd à eerst een
accidentele gebeurtenis uitsluiten
2. Emotionele mishandeling
Er wordt een zeer negatieve houding aangenomen ten aanzien van het kind. Het kind bevindt zich voortudrend
in een vijandige en afwijzende sfeer + krijgt continu het gevoel dat het er eigenlijk niet had moeten zijn, of dat
hen een ander had moeten zijn.
= asepoester syndroom
Actief en passief gedrag: het verwerpen, afzonderen, terroriseren van het kind + vaak ook gepaard met andere
vormen met mishandeling en/of verwaarlozing
Gevolgen aanzienlijk en kunnen jaren later zich nog manifisteren in de vorm van psychiatrische problemen
3. Lichamelijke verwaarlozing
Ouders laten na om de nodige lichamelijke verzorging te geven: voeding, hygiëne, kleding, medische zorgen …
het kind draagt onaangepaste en/of vuile kledij + huid en nagels zijn vuil
Dehydratatie + tekenen van een tekort aan bepaalde vitaminen + huidinfecties (luidermatitis en schurft) +
groeiachterstand + waar geen organische oorzaak wordt gevonden zoals dwerggroei moet aandacht krijgen.
Soms kan het dodelijk verlopen
10
