HOOFDSTUK 7: DIVERSITEIT EN (IN)TOLERANTIE
Calvijn links: snijd een kalfje
Midden: twee katten op schoot: katholijk
Heeft een luit vast: lutheranisme
7.1. Religieuze diversiteit
Trente: nieuw elan voor rooms-katholieke kerk
- duidelijkheid over doctrine
- zwakke punten tot sterke punten gemaakt
- historische wantoestanden aangepakt
- heldere kerkstructuur
- actieve propagandacampagne (schilderkunst)
- Kruisoprichting en kruisafneming, P.P. Rubens, 1611 en 1614
- Jezus rolmodel voor elke christen, het belangrijkste punt waar katholieke kerk
op blijft scoren: de identificatie met het lijdensverhaal van christus
protestantisme staat sterk in Europa, dankzij steun overheden (staatskerk) en goede
organisaties
geen eensgezindheid onder protestanten: theologische verdeeldheid in 16e E
- Drie hoofdrolspelers binnen de Latijnse Christelijke kerk (meer oosters orthodoxe ma die horen er niet bij)
- lutheranisme, zwinglianisme, calvinisme
- Luther en Zwingli botsen ivm sacrament eucharistie
- consensus tigurinus: markeer verwijdering tussen calvinisme en lutheranisme
- confessio Helvetica posterior: compromis tussen zwinglianisme en calvinisme
vanaf tweede helft 16e E: proces van confessionalisering in katholieke en protestantse gebieden
➔ proces waarbij geestelijke en wereldlijke overheden de gelovigen steeds sterker disciplineren
➔ leidt tot versterking staatsgezag (sterkere band tussen kerk en staat): confessionalisering
onlosmakelijk verbonden met staatsvormingsproces
➔ genereert sterkere identiteit maar ook spanning opdrijven: dertigjarige oorlog
Confessionalisering: Vorst eigend zich de godsdienst materie toe
hierdoor krijgen we de religieuze oorlogen
7.2. Het vraagstuk van tolerantie
Wat betekent dit nu voor de mensen??
mensen worden een beetje gedwongen om te kiezen welke opvatting ze hebben
In welke mate was coëxistentie van bevolkings-groepen met tegengestelde religieuze opvattingen
mogelijk?
Religie, gemeenschapsvorming en collectieve identiteit
→ intolerantie als deugd en kenmerk van oprechte vroomheid
Wat is nu tollerantie?
Intollerantie: ook theologisch onderbouwd, evenals de dwang om iemand te bekeren (Augustinus)
katholieken en protestanten verdedigen het gebruik van geweld door de overheid om dwalenden te
overtuigen
Zijn alle drie ervan overtuigd: wij zijn de ware kerk van rome en het feit dat wij vervolgd worden is een teken
daarvan (christenen al in de 1e eeuw vervolgd)
tolerantie = noodzakelijk kwaad om vrede en politieke stabiliteit te creëren → altijd tijdelijk
staatsbelang; overtuiging dat religieuze eenheid politieke en sociale cohesie brengt
in NieuweTijd: tolerantie = negatief
verandert tijdens verlichting
54
, 7.3. Coëxistentie in de praktijk
ondanks norm van confessioneel exclusivisme: in grote delen Europa toch vreedzame religieuze mix
- bi- en mulitconfessionele gemeenschappen
- monoconfessionele gemeenschappen
Intolerant zijn tegenover de andere is goed, dan ben je goede christen
a. Bi- of multiconfessionele gemeenschappen
Biberach: biconfessionele Rijksdag (katholicisme en protestantisme openlijk erkend en toegelaten)
Simultaankirken: luthers en katholieke kerken, w om de beurt gebruikt
Biconfessionalisme toegepast in heel wat steden en gebieden met religieus gemengde volkeren
berust op samenlevingsmodel van compromis en distinctie
o Pariteit functies stadsbestuur e.a. openbare ambten, ongeacht omvang respectieve
religieuze groepen
o Confessonalisering en hang naar onderscheid: eigen scholen, kerkhoven, beroepen, kledij,
architectuurstijl, ... Nauwelijks interconfessioneel contact, zoals gemengde huwelijken
Elk lokaal bestuur moet voor zichzelf uitmaken aan welke kant ze staan
Maar vooral hoe leven die versch geloofsgemeenschappen samen
In vs nu nog zo een toestand aanwezig: protestanten, joden, paar katholieken
Men gaat zich onderscheiden (bv kleding)
hoeft niet direct tot vervolging te leiden, hangt af van lokale situaties
conflict altijd en overal in biconfessionele gemeenschappen; conflict bezit eigen dynamiek
- conflict kleinschaliger en veelal symbolisch; leidt niet tot grote gewelddadige uitbarstingen
- juridische instrumenten in leven geroepen om disputen te regelen en waarbij rechten van
iedere partij gewaarborgd worden
→ conflict als mechanisme voor duurzame religieuze coëxistentie
Tegelijkertijd problematische situatie, w duidelijke grens getrokken, groepen gaan ookwel tegenover elkaar komen te
staan, vragen zich af wiens rechten zijn er gewaarborgt??
Men organiseert manieren om rechten van ‘minderheden’ zorgen dat zij aantal minimum rechten krijgen (bv lutheranen in
katholieke gebieden)
rechten werden soms afgedwongen (protesten op straat)
wat doe je hiermee? Allemaal in de gevangenis??? Geen oplossing=> tot compromis komen
Duurzaam naast elkaar bestaan van levensovertuiging moet tot stand gebracht worden, zoeken naar middelen dat dit lukt
55