Het systeem
Aarde: geologie
en duurzaamheid
,H1: Inleiding........................................................................................................................................... 1
H2: Kennismaking met het Systeem Aarde .................................................................................... 2
2.1 Opbouw van de Aarde ...................................................................................................................... 2
2.2 Het Systeem Aarde ........................................................................................................................... 3
2.3 Het ontstaan van de Aarde ............................................................................................................... 5
2.4 Geologische systemen ...................................................................................................................... 6
2.5 De geologische tijd ........................................................................................................................... 8
H3: Mineralen ............................................................................................................................ 13
3.1. Eigenschappen van mineralen ....................................................................................................... 13
3.2 Fysische eigenschappen van mineralen .......................................................................................... 15
3.3 Gesteentevormende mineralen ...................................................................................................... 16
H4: Gesteenten .......................................................................................................................... 18
4.1 Magmatische gesteente of stollingsgesteenten.............................................................................. 18
4.2 Sedimentair gesteente.................................................................................................................... 24
4.3 Metamorf gesteente ....................................................................................................................... 29
H5: Platentektoniek .................................................................................................................... 33
5.1 Tektonisch systeem? ....................................................................................................................... 33
5.2 Platentektoniek .............................................................................................................................. 34
5.3 Platentektoniek nu en paleogeografische evolutie ......................................................................... 35
H6: Het biologisch systeem ......................................................................................................... 36
6.1 Ontstaan en ontwikkeling van het leven ......................................................................................... 36
6.2 Leven en de dynamiek op aarde ..................................................................................................... 37
6.3 Bodem ............................................................................................................................................ 39
6.4 Biogeochemische cycli .................................................................................................................... 42
6.5 Fossielen ......................................................................................................................................... 50
H7: Het klimaat .......................................................................................................................... 51
7.1 Het klimaatsysteem ........................................................................................................................ 51
7.2 Reconstructie van het klimaat; hoe klimaatsverandering detecteren? ........................................... 55
7.3 Reconstrueren van paleotemperatuur ........................................................................................... 57
7.4 Broeikasgassen als indicatie klimaatsomtandigheden .................................................................... 58
7.5 Besluiten van klimaatsverandering ................................................................................................. 60
7.6 Antropogene factor op het klimaat ................................................................................................ 60
7.7 Duurzaamheidsaspect .................................................................................................................... 60
Deel werkzitting
Bijlage met woordenlijst en oefenvragen
, H1: Inleiding
Geologie = wetenschap die materie en aarde beschrijft en probeert te begrijpen, die de processen op
aarde bestudeert en de interacties tussen die processen probeert te begrijpen
→ oorsprong en evolutie aarde achterhalen
• Streeft naar een beter inzicht in natuurlijke systemen van onze planeet en de dynamiek ervan
• Inzicht in interacties tss atmosfeer, geosfeer, hydrosfeer en biosfeer zijn essentieel
• Inzicht verkrijgen in de bouwstenen van aarde (gesteenten, mineralen, delfstoffen en fossielen)
Laat toe de huidige aarde en haar milieuproblemen te begrijpen en de impact van mens te plaatsen
Geologie → natuurlijke rijkdommen:
• Gas en petroleum • Ertsen (ijzer, koper, uranium, lood,…)
• Steenkool • Industriële mineralen (zand, grind, klei,
• Edelstenen bariet,..)
• Edele metalen • Water
Geologie → verklaring van natuurlijke fenomenen:
• Vulkanisme, aardbevingen en gevolgen • Kusterosie
• Zeespiegelwijziging, overstroming • Massabewegingen
Geologie → steeds grotere rol bij:
• Ecologisch en economisch ontginnen van • (grond)waterverontreiniging
delfstoffen • Milieuproblematiek
VAKCOMPETENTIES
• Bewustmaken opbouw en ontstaan aarde → basis voor inschatten duurzaamheid
• Onderscheid maken tss snelheid histologische en huidige geologische processen vs snelheid van huidige
antropogeen geïnduceerde processen
• Geheel van processen (klimaat, bodem, impact gebruik delfstoffen,..) objectief en kritisch beoordelen
• Belangrijkste delfstoffen kennen en hun ontstaan, gebruik en voorkomen kunnen beschrijven
• Water als belangrijke delfstof: problematiek, knowhow,…
• Inschatten milieueffecten van menselijke ingrepen op natuurlijk systeem
• Basisprincipes kennen verzamelen metadata (GNSS, identificatie substraat, hoogtereferentie,..)
• Alles in een duurzaamheidskader kunnen steken
• Basisbegrippen omtrent al bovenstaande → inbouwen in eigen woordenschat
VAKOVERZICHT
• Geologie: ontstaan, cycli, interacties, het systeem aarde,..
• Gesteenten en mineralen: herkennen, geschiedenis,..
• Delfstoffen en ertsen + excursie informatie
• Bodemkunde
• Duurzaamheid: problematiek omtrent al het bovenstaande; risico analytisch denken (ernst, preventie,..)
PUNTENVERDELING
WZ: 50% tijdens het jaar
50% examen (gedeelte gesteentes en excursie)
HOC: 50% gesteenten (samenstelling, observatie, naamgeving, geschiedenis) → examen
50% geologie, ontstaan, bodemvorming, uitbating, problematiek,.. → examen
1
