Samenvatting ethiek 2023-2024
Ethiek: moraal, ethiek en grondhouding
Moraal en ethiek
Via onze opvoeding en cultuur maken we onze normen, waarden en deugden eigen die ons
handelen motiveren, sturen of er een uitdrukking van zijn.
Moraal en ethiek
Moraal= het geheel van normen, waarden en deugden die het gedrag van een persoon mee sturen.
- Moraal: Latijn mos – mores= verwijst naar gebruiken, zeden en gewoonten.
- Datgene dat je belangrijk vindt in het leven.
Ethiek= reflectie op moraal, zoekt antwoorden op de vraag hoe te handelen.
- Ethiek: Grieks ethos= verwijst oorspronkelijk naar het vermogen om het vertrouwen van
een publiek te verwerven bij redevoeringen.
- Moderne betekenis: domein van de filosofie dat zich bezig houdt met wat het goede is.
- Reflectie van wat je juist belangrijk vindt (= meta – niveau).
Normen, waarden en deugden
Waarden= wat je belangrijk, waardevol of behoorlijk vindt.
- Bijvoorbeeld: veiligheid.
Normen= manieren waarop waarden gerealiseerd worden.
- Geboden of verboden.
Deugden= als goed ervaren morele eigenschappen.
- Verinnerlijkte waarden.
- Kwaliteiten die je hebt ontwikkeld die jou in staat stellen juist te handelen.
- Karaktereigenschappen.
- Bijvoorbeeld: voorzichtigheid.
Voorbeeld verkeersreglement
- Normen: het verkeersreglement zelf (geheel van regels).
- Deugden: de kwaliteiten die noodzakelijk zijn om veiligheid te realiseren (oefening).
- Waarde: veiligheid
Moreel problemen, dilemma, nood
Moreel probleem= vragen naar wat de beste manier is om het goede te realiseren in een bepaalde
situatie.
- Verschillende handelingsalternatieven, welke is de beste?
Moreel dilemma= keuze tussen twee verschillende mogelijkheden of waarden, waarbij die twee
waarden mekaar wederzijds uitsluiten.
- Als je het ene kiest, kan je het andere niet kiezen= je verliest steeds.
, - Een specifieke vorm van een moreel probleem.
Morele nood= wanneer je er van bewust bent dat iets niet behoort, maar niemand hoort je.
- Het is niet oké, maar niemand ziet het (een oproep)
het verhaal van de alligator-rivier
Er was een vrouw die Abigail heette en die verliefd was op Gregory. Gregory leefde aan de oever
van de rivier. De rivier, die beide geliefden van elkaar scheidde, zat vol met mensenetende
alligators.
Abigail wilde de rivier oversteken om bij Gregory te zijn. Helaas was de brug over de rivier
weggespoeld. Daarom trok ze naar Sinbad, die een boot had en vroeg hem om haar over te varen.
Sinbad zei dat hij dat wel wou doen, maar enkel op voorwaarde dat ze voor een nacht het bed met
hem deelde.
Abigail weigerde en trok naar Ivan en legde hem haar benarde toestand uit. Ivan zei echter dat hij
niets met deze situatie wou te maken hebben: “Los het zelf op!”
Abigail zag uiteindelijk geen andere mogelijkheid dan Simbad’s voorstel te aanvaarden. Simbad
hield zijn belofte en bracht haar naar de overkant. Wanneer Abigail aan Gregory vertelde wat er
was gebeurd met Simbad, liet Gregory Abigail minachtend stikken.
Gekwetst en mistroostig trok Abigail naar Slug en vertelde over haar pijn en verdriet. Slug, voelde
medelijden met Abigail, zocht Gregory op en sloeg hem verrot. Abigail kikkerde helemaal op toen
ze hoorde dat Gregory zijn verdiende loon had gekregen. In de verte kan je Abigail horen lachen.
Wat leren we uit deze oefening?
- Dat het best moeilijk is om tot een consensus te komen
- Dat sympathie en afkeer een rol speelt in ons oordeel
- Dat sympathie en afkeer ook samenhangen met eigen ervaringen en eigen kwetsuren
- Dat we verlangen/verwachten dat anderen ook voelen zoals wij
- …
Het verhaal van de alligator-rivier is een rationele benadering van het moreel dilemma.
- Probeert gedrag van mensen te beoordelen aan de hand van argumentatie en beoordeling.
- Hiërarchie van verschillende waarden maken= moeilijk → anders voor iedereen.
Morele superioriteit VS rechtvaardigheid en empathie
Ons ethisch vermogen kan teruggevoerd worden tot twee fundamentele elementen:
- Een (aangeboren?) gevoel van rechtvaardigheid.
- Het vermogen om ons te herkennen en in te leven in (het lijden van) de ander.
De afwezigheid van empathie gaat gepaard met ontmenselijking en hoe die ontmenselijking
gerechtvaardigd wordt vanuit het eigen onrecht en de eigen pijn.
,Kernwaarden en grondhouding
Inleiding
Grondhouding= de basis waarmee we in het leven staan.
- ‘Basis’ vind je het terug in het woord ‘basaal’= de relatie met elke medemens.
Presentie (A. Baart)= er zijn voor, aandachtig aanwezig zijn, zonder direct te willen ingrijpen of
sturen.
- Gentle teaching
- Mindfulness en mededogen.
We gaan deze grondhouding op twee manieren een kader geven:
- Via de notie van kernwaarden.
- Via het transpersoonlijk mensbeeld.
Een transpersoonlijk mensbeeld
Transpersoonlijk mensbeeld: IK en IK.
Dominante zelfbeeld in het Westen: menselijke wezens zijn egoïstisch, gedreven door
eigenbelang en hebzucht.
Rousseau: de mens is van nature goed. Mensen zijn van nature geneigd om het goede te doen, dit
betekent niet dat ze dit ook effectief doen.
Metafoor van de oceaan en de golf
Als mens ervaren we ons als afgescheiden van de buitenwereld. Ons zelfbeeld (IK of ego) stopt bij
de grenzen van ons lichaam en onze mentale wereld. We zijn als een golf die niet beseft dat ze
deel uitmaakt van de oceaan.
IK als oceaan: Satchitananda ofwel Zijn-Bewustzijn-Vrede
ik als ‘afgescheiden’ golf of rimpeling (ego-identificatie)
- ik = Het persoonlijke domein dat afgescheiden is (“ik ben afgescheiden van jou”→ ik en
de ander)
Leven of zijn = zoektocht van golf naar oceaan – zoektocht naar (ogenschijnlijk afwezig) geluk,
vrede, liefde, vrijheid
Wie/wat ben IK?
IK = oceaan = datgene waarop alle golven verschijnen en waaruit alle golven bestaan
Wat we in essentie zijn
- Zijn: ‘ik ben’
- Bewustzijn: ‘er is bewustzijn’
- Innerlijke vrede
Waar zijn we naar opzoek?
- Vrede= wordt niet verstoord
, - Geluk= heeft geen tekort
- Vrijheid= heeft geen grenzen
- Liefde= voelt zich niet afgescheiden
Afgescheiden ik= lijden (verlangen en angst)
Afgescheiden zelf (ego) wordt in stand gehouden door twee ‘universele drijfveren’ die ons leven
sturen:
- Angst: het lichaam is eindig en zal sterven: “ik ben eindig” (in tijd)
- Verlangen: ik ben niet volledig, heb tekort en ben zelf niet genoeg: “ik ben niet volledig, ik
mis iets, ik ben niet goed genoeg” (in ruimte)
Hoe manifesteert zich deze afgescheidenheid van mezelf ten opzichte van de andere?
- De veroordeling van onszelf: “ik ben niet goed genoeg”, “ik had het anders moeten doen”.
➔ Schuldgevoel, zelfverwijt en schaamte.
- Anderen de schuld geven als er iets mis loopt: “jij bent niet goed genoeg”, “je had het
anders moeten doen”
- Positieve waardering van onszelf: “ik ben beter dan jij”
➔ Trots
➔ Manifestatie van achterliggend leiden: het moet zich constant opnieuw bevestigen.
- Zorgen, angst en ongerustheid: “ik wil niet dat…”
- Hechting “ik zou willen dat…” (verlangen naar o.a. objecten, middelen, toestanden,
relaties)
➔ Manieren waarop we de pijn van de afscheiding proberen te temperen → lukt nooit
volledig → maskeert de pijn.
Bovenstaande gedachte doorzien als een illusie groeit het besef dat we niet de afgescheiden golf
zijn, maar de oceaan.
Kernwaarden
- Vormen de brug tussen absoluut en relatief.
- Zijn essentieel in je leven en geven zin en betekenis aan u leven.
- Zijn datgene van waaruit je ten diepste handelt.
- Zijn onbaatzuchtig, transcendent en absoluut.
• Transcendent: ze lijken vanuit een innerlijke bron te komen en zijn gericht op het
algemene welzijn.
• Onbaatzuchtig: ze staan ten dienste van allen, niet alleen van jou.
- Manifesteren zich als grondhouding.
Daarnaast zijn er waarden die duidelijk ego-gerelateerd zijn (bv. verlangen naar roem, macht, …).
Zij vinden hun wortels in het afgescheiden zelf.
➔ Verlangens: het bevrediging is steeds tijdelijk en je hebt er nooit genoeg van.
