2de bachelor pedagogische wetenschappen 2023-2024
Wetenschapstheoretische grondslagen van de pedagogiek
Les 1: inleiding
Hoofdstuk één: ‘inleiding’ is lezen in het boek
1. Wat is filosofie?
Geen wetenschap:
• Gaat over vragen waarvoor we (nog) geen oplossingsmethode hebben
• Wetenschappen: vraag – onderzoeksmethode – betrouwbare kennis
o = de enige consensus over de antwoorden
o Vb. een student farmacie test de werking van een nieuwe pil door een dubbel
blind placebo gerandomiseerde proef
Filosofische vragen leiden tot wetenschappelijke disciplines:
• Vb. filosofische vraag: ‘Wat is de zin van ons bestaan?’
• Gaat over vragen zoals ‘Wil ik kinderen krijgen?’, ‘Wat is het doel van onderwijs?’
o Je voelt bij deze soort vragen dat je er niet echt onderzoek naar kan doen
o Je gaat dit niet voor eens en voor altijd weten
o Het zijn vragen waarbij we nog geen oplossingsmethode gevonden hebben
• Door vragen te stellen, probeert men een antwoord te zoeken
• Alle wetenschapsdomeinen zijn ooit begonnen als filosofische vragen
Filosofische vraagstukken hebben vaak geen methode: vb. is euthanasie voor mensen met
dementie toelaatbaar?, Wat is de zin in het leven?
• Men gaat zo redelijk mogelijk op zoek gaan naar een antwoord: je krijgt niet ‘het’
antwoord, maar je kan wel inzichten genereren, redelijke antwoorden proberen te zoeken
o Antwoord dat niet gebaseerd is op dwang, omdat anderen het denken, traditie,
intuïtie, waarschijnlijkheid, dogma, autoriteit, …
o Argumenten wikken en wegen
• Veel filosofische vragen worden wetenschappelijke vraagstukken
• Filosofie begint met verwonderen, met twijfel!
• Vragen liggen dicht bij de ethiek, maar ze zijn niet altijd individueel
Ultieme vragen staan centraal:
• Cf. vragen van kinderen
o Typisch 3-4 jaar: ‘Waarom is een citroen geel?’, ‘Waarom is geel geel?’, …
o Uitdaging: hoe weten we dit nu effectief?
Voorgaande of oude ideeën blijven relevant: zeer eigen aan filosofisch fundamentele vragen
(De personen die aan bod komen, zijn vooral te situeren in de westerse traditie: wees je hiervan
bewust!)
Historisch, met de nadruk op de zoektocht naar betrouwbare kennis
• Waarheid is iets anders dan betrouwbare kennis!
1
,2de bachelor pedagogische wetenschappen 2023-2024
2. They don’t know that we know they know
Epistemologie = de leer van kennis
• Gaat niet over de inhoud van kennis, maar over het concept ‘kennis’ zelf
• Zoeken naar de fundamenten (bewijzen) en de grenzen van ons weten
• Hoe weten we dat we iets weten? Hoe weten we zeker dat iets waar is?
3. De epistemologische vraag
De epistemologische vraag: wat is echt?, wat is waar?
Vb. Freire’s Pedagogy of the Oppressed: is de wereld er als er geen mensen zijn om haar te
benoemen?
“There is no true word that is not at the same time praxis. Thus, to speak a true word, is to
transform the world. To exist, humanly, is to name the World, to change it. Once named, the
world in its turn reappears to the namers as a problem and requires of them new naming. Men
are not built in silence, but in word, in work, in action-reflection”
(Freire, p. 75-76).
Dit opleidingsonderdeel zoekt antwoordEN op vragen zoals: Wat is kennis? Wat is waarheid?
Wat is weten?
• ‘het’ antwoord ga je niet vinden!
Drie vragen:
1. Wat is wetenschap?
2. Wat zijn sociale wetenschappen?
3. Wat is wijsgerige pedagogiek?
• Verschillende soorten wetenschappen, verschillende invullingen in tijd, verschillende
mensopvattingen (wat vind je dat mensen moeten zijn?; maatschappelijk debat)
16de – 17de eeuw: filosofie wordt epistemologie
• = een zoektocht naar de fundamenten en grenzen van het weten
• Prioriteit van de filosofie worden kennistheoretische vragen
• Heel wat filosofen/wetenschappers zijn nog zeer gelovig, maar er komt
ruimte om na te denken voor de mensen zelf
• Er komt een soort afstand tussen dat goddelijke geloof en denken voor de mensen zelf
• Er komt een open wereldbeeld
o Veel meer mogelijkheden, meer keuzes
• Vb. Blaise Pascal (17 de eeuw, Franse wiskundige en natuurkundige, theoloog)
o Plaats van de mens in het universum?
o Velen zijn heel gelovig, maar er is toch die discussie & ook altijd maar meer
Reden epistemologische vraag = onvrede met mythische of dogmatische aanpak
• Vragen die niet langer enkel door religie beantwoordt worden
• Religie is geen goede basis om ‘zekerheden’ te claimen
• Vanzelfsprekendheid in vraag stellen
• Er komt een eis naar betrouwbaarheid in de plaats
2
,2de bachelor pedagogische wetenschappen 2023-2024
Streven naar rationaliteit:
• Kennis = gradatie van betrouwbaarheid (!!!)
o Het zal nooit 100% samenvallen met de realiteit
o Je moet dus zelf nog iets doen, je kan niet gewoon zeggen ‘onderzoek heeft
aangetoond’
▪ Zie je heel vaak in politieke debatten!: ‘onderzoek toonde dit aan, en als
we al niet meer luisteren naar de wetenschap, naar wat dan wel?’
Drang en zoektocht naar kennis:
• Hoe kennis definiëren?
• ‘iets’ weten
• Kennis verbindt je met feiten
• Gerelateerd aan ‘waarheid’
• Weten VS geloven
• Waar VS onwaar
• Gebaseerd op …?
Personen:
• Plato: nadenken
• Aristoteles: observeren
• Bacon: observeren, experimenteren & voorzichtig concluderen
• Hume: observeren, experimenteren & voorzichtig concluderen
o zoektocht naar causaliteit, denken de oorzakelijke situaties erbij, wetenschap
blijft een gok (=hypothese)
• Quine: observeren, experimenteren & voorzichtig concluderen
o Wetenschap = web van overtuigingen → overlevingsinstrument
Belangrijke quote:
‘Het is onze beste gok, maar we mogen niet vergeten dat het onze beste gok is.’
Wij hebben de neiging om causale verbanden te zoeken (oorzaak-gevolg):
• Moeten hiermee oppassen bij onderzoek!
• Moeten de vanzelfsprekendheden in vraag blijven stellen
Epistemologische vraag → interesse in het ontstaan, zekerheid & reikwijdte van de
menselijke kennis
• Om deze omwenteling in het wetenschappelijk denken te begrijpen, worden drie
centrale filosofische stromingen van naderbij besproken
o Descartes, rationalisme
o Locke, empirisme
o Kant, idealisme
• Reikwijdte: vandaag hebben we gigantisch veel menselijke kennis
3
, 2de bachelor pedagogische wetenschappen 2023-2024
Les 3: over het verband tussen de moderne wijsbegeerte en wetenschappelijke
pedagogiek (Descartes en Locke en Hume)
1. Wetenschap als quality label
Er wordt heel vaak verwezen naar wetenschappelijk onderzoek en de conclusies ervan.
• We veronderstellen dat we wetenschappelijk inzicht mogen vertrouwen, dat
het maw ‘waar’ is
o MAAR: Wat is eigenlijk wetenschap? En wat is kennis? En wat wordt
verstaan onder ‘waarheid’?
▪ Deze vragen vereisen een nadere invulling naargelang de aard van
de wetenschappelijke bedrijvigheid (vb. ze worden anders
beantwoord in de natuurwetenschappen dan in de sociale of de
gedragswetenschappen)
• Dit geldt dus ook voor de pedagogiek of de pedagogische
wetenschappen
Je moet altijd kritisch kijken naar wetenschappelijk onderzoek!
• Het is altijd een poging om iets te weten te komen
• Dit is zeker belangrijk in de sociale wetenschappen, net omdat je altijd met een
bepaalde context zit
o De context bij wetenschappelijke kennis = heel belangrijk om mee te
nemen
o Op deze manier kijken we naar wat die individuele situatie is om je werk zo
goed mogelijk te kunnen doen (discretionaire ruimte)
In de moderne wijsbegeerte zijn er een aantal ontwikkelingen bepalend geweest voor
de manier waarop we vandaag denken over waarheid, kennis en zekerheid
• Kortom: over wat goed wetenschappelijk onderzoek is & over wat een goede
onderzoeker is
3 stromingen rond het interesse in het ontstaan, zekerheid en reikwijdte van de
menselijke kennis:
• Rationalisme (Descartes)
• Empirisme (Locke en Hume)
• Idealisme (Kant)
→ Filosofie wordt zo voornamelijk epistemologie: een zoektocht naar de
fundamenten en grenzen van het weten
! moeten wel vragen blijven stellen bij wat men denkt te weten: scepticisme
4
