Recht van de Europese Unie 2024
College 1 (14/02)
Hoofdstuk 1. Het Europese integratieproces
‘Europa’: een lange geschiedenis
• 1939 – 1945: WO II
- Europese continent, roots Europese integratie die zich nadien heeft voltrokken
- Scharniermomement omdat er periode voor en na is: er was al 1918 verwoestende WOI, enorme impact op
het Europese continent, maar zelfs ondanks grote verliezen in WOI crisis die erna ontstond, traditionele
grote mogendheden toch nog zeer veel macht ondanks crisissen. Dit ging veranderen bij WOII
• Post-WO: heropbouw, Koude Oorlog met VSA en USSR als 2 nieuwe supermachten,
positie Frankrijk en Duitsland
- Wereld ziet er dan helemaal anders uit: oorlog heeft Europa opnieuw geruïneerd, landbouw, industrie,
infrastructuur zeer sterk aangetast/beschadigd dus enorme beweging van heropbouw.
- Nieuwe nationale supermachten: VS en Sovjet-Unie
- Na WOII nieuwe oorlog: koude oorlog tussen VS en Sovjet-Unie waarin deze landen streden om invloed in
Europa (Oost en West geurende veel jaren gescheiden door ‘IJzeren Gordijn’
- 2 klassieke grootmachten Frankrijk en Duitsland waren zeer machtig rond periode WOI hierna fel verzwakt
- Frankrijk = erg veel wantrouwen tegenover Duitsland. In frankrijk geen interesse om Duitsland opnieuw
machtig te laten worden. Duitsland zelf is na WOII volledig geruïneerd, zeer zwak op dat ogenblik, zeer
dringende nood aan heropbouw.
- Heropbouw: streven naar internationale samenwerking + positionering en strategie in de Koude oorlog
boden het verzwakte Europa snel kansen tot herstel
• Internationale (VN, Wereldbank, IMF, GATT….) en regionale (Benelux) samenwerking
- Daarnaast (er is heropbouw nodig: zal samenwerking vragen) als je er nu op terugkijkt, 1944-1950 periode
van samenwerking via nieuwe organisaties en initiatieven. Heel veel organisaties die we vandaag kennen
vinden hun oorsprong in die periode: VN, wereldbank, GATT (General Agreement on Tariffs and Trade).
• 1944: oprichting Benelux (aanvankelijk douane-unie, later economische unie;
sedert 2008 ‘Benelux Unie’)
- Regionaal: Benelux: 3 landen die eerst in vorm douane unie en later breder economische unie =
samenwerking = zij als 3 kleine landen door te gaan samenwerken en samen liberalisering economie
verkrijgen dat dit voor hen enorme voordelen geeft zeker op economisch vlak, samenwerking loont
Dat voor het verzwakte Europa geen andere oplossing bestond dan samenwerking werd ook bepleit door Winston
Churchill:
• Zürich, 19 september 1946: speech Winston Churchill, “a kind of United States of Europe”
(Bronnenboek p. 439)
- 1946 is er een toespraak van Winston Churchill (eerste minister VK doorheen WOII en werd gezien als grote
triomfaat die VK door WOII heeft geloodst en met de geaillieerden meewerkte). Hij ziet Frankrijk en
Duitsland in het centrum van Europa, 2 heel verzwakte landen en zegt: hier zit het grote probleem dat we
moeten oplossen, het merkwaardige is, hij heeft zich volledig gewijd aan winnen WOII en verslaan Duitse
macht eindelijk gelukt in 1945: met erg grote impact op VK, veel soldaten gesneuveld.
Toespraak p.439 Bronnenboek: titel is ‘iets wat u zal verbazen’. In inleiding enorme tragedie in WOII
wordt beschreven en de enorme impact. Maar 4 de alinea in het midden er is een oplossing
(remedie) om Europa er terug bovenop te krijgen. Wat is die oplossing? Recreate European family.
Europese familie opniuew maken, en structuur bedenken waardoor deze familie zich in veiligheid,
vrijheid en vrede kan ontwikkelen, eigenlijk een soort VS van Europa maken.
1
, P.440 derde alinea: Duitsland is de schuldige in deze WO, door zijn grootheidswaanzin enorm veel
salchtoffers door DE, dit is niet zo maar vergeten, Duitsland moet hiervan de gevolgen orgaan,
ervoor zorgen dat ze zich niet meer opnieuw kunnen bewapenen. Als we daarvoor kunnen zorgen
dat DE niet langer agressief kan zijn dan moeten we er uiteindelijk een lijn onder trekken (niet meer
betalen) en laten we het achter ons, opnieuw samenwerken.
P. 440 2de laatste alinea: ik ga iets zeggen dat u zal verbijsteren: eerste stap om Europese familie te
maken is partnership/alliantie tussen Frankrijk en Duitsland
4de laatste regel p. 441: Frankrijk en Duitsland samen het leiderschap nemen
- Churchill verslaat met VS en andere landen Duitsland en paar maanden zegt hij we gaan naar de toekomst
kijken en frankrijk, Duitsland gaan samen de leiding nemen. In de VS ziet men ook wat er gebeurd: Koude
Oorlog komt sterk naar voren (grote rivaliteit met Sovjet-Unie) In VS president Truman op dat moment:
ervoor zorgen dat een verzwakt Europees continent dat dit niet in invloedssfeer van de Sovjet-Unie komt!
Zeer bevreesd voor uitbreiding SU in EU. Truman (VS) zegt: we gaan landen niet aan lot overlaten maar te
hulp komen:
Paragraaf 4: “ik wil met VS de vrije volkeren steunen die te maken hebben met bedreigingen die
misschien onder druk komen van andere landen” (Sovjet unie druk op West europese landen en
daar trachten invloeden te hebben)
• 1948: Organisatie voor Europese Economische Samenwerking
(Marshallplan < Truman-doctrine) (in 1961: OESO)
- Marshall: in kader Truman doctrine (onderdeel van Amerikaans buitenlands beleid met als doel de expansie
van de Sovjet-Unie in de Koude Oorlog tegen te gaan)
VS erg veel steun/investeringen in West-Europa om die West-europese landen er terug economisch
bovenop te krijgen, tegelijk bongenootschap VS en West-Europese landen
- Om dit te managen: zeiden Marshall en Truman: Europese landen die steun krijgen verplichten om steun
goed te managen en samen met ons een internationale organisatie op te richten = Organisatie voor
Europese en Economische Samenwerking (vandaag: OESO)
• 1949: NAVO en Raad van Europa (in 1950: EVRM)
- In kader van Koude oorlog: NAVO (Noord-Atlantische Verdragsorganisatie) 1949 opgericht, oog op militaire
samenwerking en veiligheid
- Ook Raad van Europa, jaar later EVRM
- Veel politieke/strategische aandacht: wat moeten we nu doen met Frankrijk en Duitsland
• 9 mei 1950, het Schuman-plan (Monnet/Schuman): “L’Europe ne se fera pas d’un coup,
ni dans une création d’ensemble, elle se fera par des réalisations concrètes,
créant d’abord une solidarité de fait” (Bronnenboek p. 442)
= Europa zal niet in één keer worden opgebouwd, het zal worden bereikt door concrete acties,
die de facto solidariteit creëren.
- Jean Monnet: Frans, commerciële achtergrond (Cognac) maar iemand die altijd sterke belangstelling
Europese eenmaking, allerlei overheidsfuncties in Frankrijk, na WOII door Frankrijk aangesteld als
commissaris/verantwoordelijke voor de heropbouw
- Monnet was echte zakenman: zei Raad van Europa en EVRM is allemaal heel mooi maar erg concreet van
samenwerking is dit niet, laat ons kijken om concreet samen te werken in dossiers tussen Frankrijk en
Dutisland zodanig het wederzijds wantrouwen kan wegvallen, echte bondgenoten maken (Frankrijk bleef
wantrouwig voor militaire versterking van Duitsland maar erkende het belang van economische
reconstructie van Duitsland voor de stabiliteit in West-Europa)
Dit inspireerde Monnet (= verantwoordelijk gemaakt door Franse regering voor
heropbouwplanning) tot een plan waarvoor Robert Shuman (Franse minister buitenlandse zaken)
de politieke verantwoordelijkheid nam
- Schuman franse minister buitenlandse zaken heeft de plannen die Monnet uitwerkte politiek laten
goedkeuren door de regering, Schuman heeft persconferentie: Schumanverklaring = voorstel namens de
Franse regering geïnspireerd door de ideën van Monnet: voorstel om de volledige Duitse en Franse kolen en
2
, staal productie onder 1 gemeenschappelijk gezag/autoriteit te plaatsen, afstand protectionisme, komen tot
liberalisering.
- Economische en politieke doeleinden
- Duitse economische reconstructie onder auspiciën van een supranationale organisatie
open voor andere Europese landen
Kernidee Schuman-plan = Duitse economische reconstructie toelaten onder toezicht van een
supranationale organisatie die openstond voor andere Europese landen
- Supranationaal ipv klassiek intergouvernementeel model (overdracht van bevoegdheden
aan hoger, onafhankelijk niveau ipv samenwerking tussen soevereine Staten)
Supranationalisme = staten dragen bepaalde bevoegdheden over aan een internationale
organisatie. Deze organisatie kan dan deze bevoegdheden op een zelfstandige en van de lidstaten
onafhankelijke manier uitoefenen.
Intergouvernementeel model = minder verregaande samenwerking tussen Staten die de controle
over de besluitvorming en de werking van de organisatie in eigen handen houden
- Concrete, pragmatische aanpak, weliswaar met ambitieuze langetermijnvisie
- Schuman-plan betrof slechts 2 economische sectoren: kolen en staal
Economische en politieke doeleinden: economische liberalisering + rationalisatie zou zorgen voor
economische vooruitgang en controle over basismaterialen voor oorlogsvoering overdragen aan
instellingen van de nieuwe organisatie (eenzijdige oorlogsinitiatieven van Duitsland of Frankrijk
zouden defacto onmogelijk worden)
Dus: belangrijk voor oorlogsindustrie: Frankrijk stelt op eigen initiatief voor om stuk eigen
soevereiniteit afstand te nemen om dit onder gemeenschappelijk gezag met Duitsland te plaatsen:
om economische voordelen te hebben en vermijden dat deze 2 landen tegen elkaar oorlog zouden
voeren
- Schuman-plan legde de basis voor de Europese integratie die geleid heeft tot de EU van vandaag
- Bronnenboek p.442:
derde alinea Europa zal niet plots uit het niets worden gecreërd maar dit zal worden gemaakt door
concrete realisatie/verwezenlijking, we gaan zien we hebben elkaar nodig en we hebben baat bij
samenwerking, van het één zal het ander komen en dus meer samenwerking
Vijfde alinea: Franse regering stelt voor om kolen en staalproductie Frankrijk onder
gemeenschappelijke hogere autoriteit/instelling (nu is dit Europese Commissie) organisatie die
openstaat voor participatie van de andere Europese landen, FR en DE de kern maar stellen zich
open naar andere Europese landen: op korte termijn economisch voordeel door sectoren
economisch te doen herleven maar ook politieke doelstelling: vrede
Laatste alinea 442: zwart op wit, Franse regering die zegt lange termijn politieke doelstelling,
Europese federatie die onmisbaar is om de vrede in Europa te voorzien
Belangrijke woorden in deze laatste alinea: ‘supranationaal’ men wil niet zomaar internationale
organisatie maar ook een model maken van een internationale organisatie. Intergouvernementeel:
regeringen die samenwerken. We besluiten om bepaalde dingen samen te doen maar behouden
soevereiniteit.
Hoge autoriteit waarvan de beslissingen bindend zullen zijn voor de deelnemende landen: dit is wat
men noemt suprantionaal (supre = uit Latijn en betekent hoger) we gaan niet met landen naast
elkaar samenwerken maar macht overdragen naar een hoger niveau: gezamenlijke organisatie op
hoger niveau waarvan beslissingen bindend zijn voor de deelnemende landen
• 18 april 1951: Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal
(Parijs; EGKS) – België, Frankrijk, Duitsland, Italië, Luxemburg en Nederland
- Vertaald in EGKS verdrag want oproep Schuman: door DE het uitgelezen middel qua economisch herstel en
zich terug politiek respectabel te maken bij Europa.
- Andere verliezer WOII Italië (Moussolini) achter DE geschaard en zien ook mogelijkheid economisch herstel
en politiek respectabel.
- 3 kleine landen beter af als ze zich in een grotere organisatie bevinden: BENELUX vanzelfsprekend om in te
gaan op uitnodiging Fr.
3
, - Minder dan jaar na Shuman verklaring: verdrag EGKS. Hierbij was het Europese integratieproces gelanceerd.
De 6 lidstaten vonden elkaar in samenwerking en economische vooruitgang. Jean Monnet was eerste
voorzitter van de Hoge Autoriteit.
Dit inspireerde tot nieuwe plannen zelfs buiten de economische sfeer. Die ambities leken te hoog gegrepen
want mislukking Europese Defensiegemeenschap en Europese Politieke Gemeenschap.
Ondanks deze tegenvallers toch nog steun voor verdere economische integratie.
• 25 maart 1957: Verdragen tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap (Rome; EEG) en de
Europese Gemeenschap voor Atoomenergie (Rome; Euratom) – België, Frankrijk, Duitsland, Italië, Luxemburg
en Nederland (zelfde 6 landen)
• Verschillen tussen verdragen (EGKS als “traité-loi”; EEG als “traité-cadre”) maar 3 Gemeenschappen met
klassieke intergouvernementele elementen en vooral gekenmerkt door supranationale benadering
(“communautaire methode”)
- In 1957: hadden we 3 verdragen die elk een gemeenschap hebben opgericht: EGKS, Euratom en de EEG.
Gemeenschap = communauté = vandaar Communautaire methode = methode van de gemeenschappen :
synoniem suprantionale methode: hun manier van samenwerking met afgave soevereiniteit
- Dus: veel verschillen tussen de 3 verdragen, vooral het verschil tussen EGKS-Verdrag als gedetailleerd
‘traité-loi’ en het EEG-Verdrag als een ‘traité-cadre’ viel op.
- Ze worden wel alle drie gekenmerkt door de communautaire methode (supranationale benadering) =
overdracht door de lidstaten van een deel van hun soevereiniteit naar het supranationale Europese niveau
3 Gemeenschappen sluiten niet aan bij de traditionele intergouverenementele benadering en haar
klemtoon op de beslissingsmacht van de lidstaten
De Gemeenschapsverdragen vertonen wel enkele klassieke intergouvernementele karakteristieken
maar vooral gekenmerkt door communautaire methode
EGKS verdrag:
- Gedetailleerd verdrag
- Bevoegdheden + doelstellingen die gerealiseerd moeten worden = verschillende aanpak maar
fundamenteel wel Communautaire methode
• Belangrijke arresten Hof van Justitie in vroege jaren ’60, obv teleologische interpretatie:
autonome, nieuwe rechtsorde gekenmerkt door voorrang en rechtstreekse werking
- Deze supranationale samenwerking werd versterkt door arresten, HvJ begin Jaren 60: Gend en Loos en
- Teleologische interpretatie = doelgerichte interpetatie: verdrag interpreteren via de doelstellingen dat men
wou bereiken
• 8 april 1965: Fusieverdrag (gemeenschappelijke instellingen voor de drie Gemeenschappen)
- Fusieverdrag
- Instellingen van de 3 aparte organisaties gefuseerd: men bleef werken met 3 aparte gemeenschappen, 3
aparte internationale organisaties maar ze deelden de instellingen
Naast het parlement en het Hof van Justitie dat ze reeds deelden verkregen ze nu ook één
Commissie en één Raad
• Verzet President de Gaulle, Akkoord van Luxemburg (1966) (Bronnenboek p. 444)
- Ging goed maar geleidelijk donkere wolken die kwamen opzetten: te maken met veranderende houding in
Frankrijk (Charles de Gaulle)
de Gaulle bepleitte een intergouvernementele benadering
Leidde in 1965 nav discussie over besluitvormingsprocedure inzake landbouwbeleid (dat voor
Frankrijk erg belangrijk was) = groot conflict tussen Frankrijk en overige lidstaten omtrent
mogelijkheid tot meerderheidsbesluitvorming zonder vetorecht (MAW dat Frankrijk zijn vetorecht
op vlak van landbouwbeleid zou verliezen) De Gaulle zegt: uitgesloten dat we beslissingen gaan
nemen waartegen we ons veto niet mogen gebruiken Frankrijk boycot de vergadering van Ministers
(ze gaan er half jaar niet heen).
- Pas in januari 1966 na half jaar crisis: dat men met de 6 landen een akkoord bereikt: akkoord van
Luxemburg waarbij de landen zeggen als er zeer gewichtige belangen op het spel staan onderhandelen
4
