NIEUWS EN JOURNALISTIEK
1. NIEUWSGEBRUIK
DE NIEUWSBUNDEL: PAPIER, ONLINE EN SOCIALE MEDIA
Doctoraat over impact van internet op
kranten. Hij ging er vanuit dat mensen
nog altijd een krantenbundel zouden
lezen in 2025, mogelijks niet persé op
papier maar op een soort digitaal
papier (bv. e-reader). Maar we zullen
dus nog altijd nood hebben aan de
nieuwsbundel (krant of journaal)
bestaande uit de belangrijkste
nieuwsberichten van de dag die een redactie heeft samengesteld en geselecteerd.
De krant als bundel: Nieuws op 7/2/2024
1. Huurprijzen met 6,4% omhooggegaan
2. Abdeslam overgebracht naar Frankrijk
3. Aantal jongeren met migratie-achtergrond verdubbeld in 20 jaar tijd
4. Barack Obama komt naar Puurs
5. Beschamende verkiezingsnederlaag Nikki Haley in Nevada
6. Misbruik kleuterleerkracht in Geraardsbergen
7. Chileense oud-president omgekomen in helikopterongeluk
8. Ex-Fox-reporter Tucker Carlson interviewt Poetin
9. Stroompanne bij Telenet
® De krant vat het belangrijkste nieuws samen in een bundel (bv. de Standaard brengt
elke avond een nieuwsoverzicht met 9 belangrijke gebeurtenissen die de moeite zijn om
te onthouden, als je deze leest, ben je mee met het nieuws van de dag). Wie bepaalt dat
dit het nieuws van de dag is? Journalisten bepalen dit op basis van nieuwsselectie-
criteria en overwegingen die zij maken.
Niet enkel de Standaard vindt dat dit nieuws is, maar ook de VRT; het
zijn dezelfde verhalen en dezelfde selecties of keuzes die de
journalisten maken. Geografische context speelt bv. al een rol (in
Nederland zal er niet over de zedenfeiten in Geraardsbergen gesproken
worden). Maar er kunnen ook andere factoren een rol spelen.
Online krijg je nog altijd een bundel en een overzicht
met een bepaalde hiërarchie van belangrijk en niet
belangrijk nieuws. Dus je hebt misschien de papieren
drager niet meer nodig om elke dag op de hoogte te blijven
van het nieuws want je kan evengoed terugvallen op
nieuwssites en nieuwsapps.
• De meerwaarde van papieren krant tov digitale krant: meer actieve vorm van
nieuwsconsumptie, aandachtiger lezen, langere leestijd door meer inspanning,
minder oppervlakkig, opiniestukken (te lang om op een klein scherm te lezen).
1
, • Wat is de betaalbereidheid? Wanneer je gewend bent aan betaalde toegang,
gaat dit zich wellicht in je verdere leven voortzetten, maar als je nu al toekomt
met gratis informatie dan is de kans kleiner dat je nog ooit een abonnement gaat
nemen.
Het nieuwsgebruik verschuift vandaag meer en meer naar andere
platformen. De nieuwsconsumptie start meestal niet meer bij
een krant of een nieuwssite, maar bij sociale media. De toegang
tot het nieuws start dus meestal bij sociale media en niet meer bij
nieuwssites of nieuwsapps.
Het is interessant om te kijken naar wat VRT news op Instagram
aanbiedt: er blijven nog veel minder nieuwsberichten over, de
selectie is veel strenger. Daarnaast krijg je ook een selectie op
maat van het publiek. Bepaalde nieuwsberichten kan je
bijvoorbeeld niet terugvinden op het Instragramprofiel van
nwsnwsnws (bv. de stroompanne: volgers van nwsnwsnws bellen
niet en hebben hier dus geen interesse voor).
Er worden ook meer en meer filmpjes gemaakt op maat van
TikTok want jongeren zijn minder te bereiken via traditionele
sociale media platformen. Een krantenjournalist zal zeggen
dat dit geen nieuws is. TikTok maakt bepaalde filmpjes ook
zichtbaarder (bv. TikTok heeft vastgesteld dat het bericht over
Gaza niet gemaakt is voor het platform en de volgers van
vrt.nws en heeft dus veel minder views en engagement).
Besluit: het kanaal dat we gebruiken heeft een invloed op het nieuws dat we te zien
krijgen (we weten dit ook en combineren dus verschillende kanalen).
Nieuws bereikt ons:
• overal
• overvloedig (waardoor we misschien niet meer echt nood hebben aan een krant)
• onophoudelijk (op elk moment van de dag kan je nieuws consumeren)
• ongeordend
• ontbundeld (het komt via verschillende kanalen tot ons)
• ongevraagd
NIEUWSGEBRUIK IN CIJFERS
IMEC DIGIMETER
• Jaarlijkse survey bij panel (representatieve sample) van ca. 2000
Vlamingen (15+) over hun digitale mediagebruik
• Uitgevoerd door onderzoeksgroep Imec-MICT-Ugent
2
,Crossmediaal en mobiel nieuwsgebruik: nieuwsconsumptie in 3 lagen
Als je kijkt naar het nieuwsgebruik van de Vlaming, is het interessant om te kijken in
lagen: er zijn drie lagen waarlangs we nieuws consumeren (bepaalde lagen zijn voor
bepaalde nieuwsgebruiker meer belangrijk dan voor andere nieuwsgebruikers).
• Laag 1: nieuws via klassieke media
o Tv-nieuws (en radio)
o Krant (papier ® digitaal)
o De meeste mensen vinden het belangrijk nieuws te volgen en doen dit in
grote mate via de klassieke kanalen. Dus de klassieke media blijven een
belangrijke rol spelen. Hoe ouder de bevolking, hoe belangrijker de eerste
laag, maar bij geen enkele leeftijdsgroep verdwijnt deze laag volledig.
• Laag 2: online nieuws
o Nieuwssites
o Nieuwsapps
o Search (Google)
o In 2018 waren de nieuwssites en nieuwsapps de belangrijkste gateways
voor online nieuwsgebruik, vandaag is search meer en meer belangrijk aan
het worden. Dit komt door sociale media ® laag 3.
• Laag 3: nieuws via sociale media
o Facebook, Instagram, TikTok, X, YouTube, Telegram, …
o Messaging apps (bv. Whatsapp)
o Derde laag steeds meer centraal in en ‘vertrekpunt’ (gateway) van
nieuwsgebruik. Het is vaak sociale media die ons iets laat zien en dan ga
je zoeken en zien of je er wat meer over kan vinden door bv. de nieuwssite
of nieuwsapp te openen of door een search te doen op Google (laag 2).
Dus het gebeurt steeds meer dat mensen nadat ze iets gezien hebben op
sociale media het gaan verifiëren ergens anders.
We combineren de lagen ook voortdurend. Dus als men zegt “sociale media dragen bij
tot polarisering”, dan moeten we wel rekening houden dat mensen niet enkel nieuws
consumeren via sociale media maar dat de meeste mensen sociale media nieuws
combineren met klassieke media nieuws en online nieuws.
Nieuwsgebruik in 2024
(Bron: Imec Digimeter 2022 = cijfers verzameld in 2022 en gepubliceerd in 2023)
De klassieke laag (televisie, radio,
papieren krant) maakt nog altijd een
belangrijk deel uit van het
nieuwsrepertoire van veel mensen.
Het is minder dan het ooit geweest is
maar het zijn vrij stabiele cijfers.
3
,De Vlaming blijft nieuwsgierig en dat is in alle
lagen van de bevolking. Bij 18-24 jarigen is de
noodzaak om elke dag het nieuws te volgen
iets minder groot, maar dat was vroeger ook
al zo dus het is geen nieuw gegeven.
Nieuwssites en nieuwsapps (laag 2) zijn nog
altijd belangrijke kanalen om wekelijks het
nieuws te volgen. Maar we zien een kleine
daling.
Sociale media (laag 3) zijn de afgelopen jaren
belangrijker geworden.
De smartphone wordt meer en meer
belangrijk voor nieuwsconsumptie maar sluit
niet uit dat we het combineren met andere
toestellen; de televisie blijft heel goed
standhouden (het zijn dus vooral de papieren
dragers die minder belangrijk worden).
4
, APESTAARTJAREN
Nieuwsgebruik jongeren (Bron: Apestaartjaren 2022)
De percentages tonen aan dat ook bij jongeren de drie lagen nog aanwezig zijn; ze zijn
zichtbaar in het nieuwsgebruik. Dus de klassieke media (televisie en radio) zijn nog niet
verdwenen, kranten en magazines doen het wel al een pak minder goed. Televisie is
eigenlijk nog belangrijker dan online nieuws. De podcast is ondertussen aan het stijgen.
REUTERS INSTITUTE DIGITAL NEWS REPORT & NIEUWSGEBRUIK.BE
Reuters Institute Digital News Report
• Jaarlijkse online survey bij representatieve samples (voor
leeftijd, gender en regio) van de bevolking in 40 landen
wereldwijd naar hun digitale nieuwsgebruik (om te
begrijpen hoe nieuws wordt geconsumeerd)
• Gecoördineerd door Reuters Institute for the Study of
Journalism, University of Oxford
• Nadeel:
o Online steekproeven leiden tot een ondervertegenwoordiging van de
nieuwsconsumptie van oudere mensen en minder welvarende mensen
(dus onlinegebruik is vaak oververtegenwoordigd en en traditioneel
gebruik ondervertegenwoordigd).
o Zelf-rapportage weerspiegelt niet altijd het daadwerkelijke gedrag van
mensen vanwege bias (sociaal wenselijke antwoorden en herinnering).
Nieuwsgebruik.be
• Gebaseerd op de Belgische data uit het Digital News
Report (wordt hier nog eens apart uitgediept)
• Gecoördineerd door onderzoeksgroep SMIT-VUB
Samenvatting: Verschuivingen in nieuwsgebruik (ca. laatste 10 jaar)
Reuters Institute Digital News Report 2023 – Executive Summary and Key Findings
5
,1. Nieuwsconsumptie is gebaseerd op vertrouwen
Opvallend: vertrouwen in gevestigde nieuwsmerken (publieke omroep, kranten,
…) is hoger dan in nieuws op sociale media (“ze staan vol met fake news,
advertenties en propaganda”). Dit is paradoxaal: het vertrouwen in nieuws op
sociale media is niet groot maar we blijven ze wel gebruiken om het nieuws te
volgen. Dit is natuurlijk ook frustrerend voor nieuwsmerken want ze worden meer
vertrouwd maar niet langer bezocht. Dus het is niet omdat we meer keuze en
mogelijkheden hebben om het nieuws te volgen op eender welk kanaal en vorm,
dat onze waardering voor die journalistieke productie groeit. Integendeel, we
vinden ze vaak niet altijd even betrouwbaar en vinden dat ze hun werk niet goed
doen (we vinden het zelfs niet de moeite om daarvoor te betalen).
® belang van nieuwsgewoontes (uitdaging: toekomstige generaties bereiken):
het belang van TikTok is wereldwijd toegenomen als nieuwskanaal. TikTok is een
video-platform en video werkt ook heel goed op andere sociale mediakanalen.
Dus het nieuws brengen op een visuele manier in plaats van via tekst lijkt een
tendens te zijn, zeker bij jongeren. Nieuwspodcasting of audioformats
ontwikkelen zich ook. Je ziet dit allemaal heel snel gaan en verschuiven. Dit kan
frustrerend zijn voor nieuwsredacties; veel onzekerheid, je weet niet of iets
binnen een aantal jaar nog interessant kan zijn.
o Vertrouwen in het nieuws is 2 %punten verder gedaald in het afgelopen
jaar. Finland heeft het hoogste vertrouwen (69%) en Griekenland het
laagste (19%: discussie over persvrijheid en onafhankelijkheid v/d media).
o Er is een correlatie tussen blootstelling aan nieuwsmediakritiek (slechte
commentaar geven op journalisten) en wantrouwen in het nieuws: een
groter deel van de mensen zegt dat ze de nieuwsmedia wantrouwen op
markten waar meer mensen wordt blootgesteld aan kritiek op de
nieuwsmedia. Politiekers geven de meeste kritiek op de media en mensen
worden voornamelijk blootgesteld aan mediakritiek op sociale media.
o In bijna elk land zeggen mensen dat publieke omroepmedia belangrijk zijn.
Jongeren zijn minder geneigd gebruik te maken van publieke omroepen en
vinden ze ook minder belangrijk dan oudere groepen. Een verklaring
hiervoor is dat veel jongere mensen zijn opgegroeid met de voorkeur voor
digitale en sociale media, en weinig of geen ervaring hebben met het
gebruik van deze diensten.
o Slechts 22% begint de nieuwsreis liefst
met een website of app (= een daling
van 10 %punten sinds 2018). Maar er
zijn grote verschillen tussen landen (bv.
Finland en Noorwegen vooral directe
nieuws, Thailand vooral social media
nieuws).
o Jongere groepen overal ter wereld
geven de voorkeur aan sociale media
over de website of app. 35-plussers
hebben hun voorkeur voor toegang tot
het nieuws nauwelijks gewijzigd.
6
,o Facebook blijft over het algemeen
(over alle leeftijden) het belangrijkste
netwerk, maar het wordt minder
belangrijk onder jongeren. Bij
jongeren is er voornamelijk een
groeiend belang van Instagram en
TikTok (bereikt 44% van alle 18-24-
jarigen en 20% voor nieuws).
o Traditionele media spelen een
belangrijkere rol in moeilijke tijden:
bv. in economische crisis wendt 52%
zich tot mainstream media of
gespecialiseerde bronnen voor
informatie over persoonlijke
financiën en/of de economie. 30%
vindt dit nieuws moeilijk te begrijpen
(waaronder vooral vrouwen, lager
opgeleiden en lage inkomens).
o Op TikTok, Instagram en Snapchat
besteedt het publiek meer aandacht
aan beroemdheden en influencers als
bron van nieuws (journalisten hebben
moeite aandacht te krijgen) ó op
Facebook en Twitter staan journalisten
nog steeds centraal (maar Facebook
distantieert zich al een tijdje van het
nieuws waardoor minder
nieuwsverhalen op mensen hun feed
verschijnen).
o In de meeste landen zegt de
meerderheid van de onlinegebruikers
dat ze nog steeds liever het nieuws
lezen (57%) dan ernaar kijken (30%) of
luisteren (13%). Jongere mensen
luisteren vaker (17%) naar nieuws:
vooral de mogelijkheid om te
multitasken door naar het nieuws te
luisteren is aantrekkelijk voor hen.
o In een aantal landen (zoals de Filipijnen en Thailand) zeggen respondenten
nu dat ze de voorkeur geven aan video. De videoconsumptie is ook in alle
markten gegroeid (Facebook en YouTube blijven de grootste platformen
voor onlinevideo, maar TikTok is niet ver meer achter). Jongere groepen
consumeren meer nieuwsvideo’s via sociale netwerken, maar hebben
minder vaak toegang tot video via nieuws websites of apps.
7
, o Nieuwspodcasting blijft resoneren met een hoger opgeleid en jonger
publiek, maar blijft over het algemeen een minderheidsactiviteit. 34%
heeft maandelijks toegang tot een podcast in het algemeen, terwijl 12%
toegang heeft tot een podcast over nieuws en actualiteiten.
2. Nieuwsconsumptie is crossmediaal
We combineren voortdurend al de verschillende lagen: mix van klassieke
nieuwsmedia, online nieuwskanalen en sociale media.
® high-choice-omgeving en minder merktrouw: we hebben heel veel keuze
maar die keuze is tegelijkertijd de verklaring waardoor er minder merktrouw is (je
kan je eigenlijk niet meer herinneren of je een nieuwsbericht van een bepaald
merk zoals HLN, de Standaard of vrtnws hebt gezien door de overvloed).
o 56% maakt zich zorgen om desinformatie of fake news (een stijging van 2
%punten ten opzichte van vorig jaar). Degenen die zeggen sociale media
vooral als nieuwsbron te gebruiken maken zich veel meer zorgen (64%)
dan mensen die het helemaal niet gebruiken (50%).
3. Nieuwsconsumptie is mobiel
Smartphone belangrijkste toestel voor nieuwsconsumptie: belang van apps,
mobiele sites en sociale media als nieuwskanaal.
® minder betaalbereidheid
o Een groot deel van het publiek is tevreden met het nieuws waartoe ze
gratis toegang hebben. In 20 rijkere landen betaalde 17% voor online
nieuws (hetzelfde cijfer als vorig
jaar). Er is een statistisch
significante daling in België (-4).
o 23% van de nieuwsabonnees
heeft ten minste één
abonnement geannuleerd en
23% van de nieuwsabonnees
heeft een goedkopere prijs
afgesloten.
8
