Penologie & Penitentiair recht
Inleiding
Penologie Wetenschappelijke studie van bestraffing van normovertredend gedrag
Straf (volgens HvC) Leed door wet bepaald en door rechterlijke macht opgelegd als sanctie
wegens gepleegd misdrijf
à sancties (meer en meer) Door recht geregelde reacties of van rechtswege intredende gevolgen van
onrechtmatig gedrag, voor zover daardoor de overtreder in zijn belangen
wordt getroffen
Bestraffing = complex Verschillende fasen: opsporing&vervolging – straftoemeting –
gegeven / sociaal instituut strafuitvoering
Verschillende partijen: gestrafte personen – straffende/ justitiële actoren –
slachtoffers – media en publieke opinie
è bestraffing = organisatie/instituut waar justitiële actoren beslissingen
nemen over complexe zaken
è penologie = breder dan louter juridisch straffen: sociale realiteit van
straffen (sociologische visie)
! multidisciplinaire benadering van straffen (jur, sociologsich, crimino, historisch)
Sociaal instituut = niet alleen op zichzelf (interne functionering) maar
maatschappelijke inbedding instituut en mate dat bestraffing ook mee
evolueert en onderheving is aan gebeurtenissen in sl
Penologie volgens Garland “The study of the social processes of punishment and penal control, which
(1990) is to say of the whole complex of laws, ideas and institutions which
regulate criminal conduct”
- Bedoeling penaliteit = door bestraffingsinstituut ongewenst of
grensoverschrijdend gedrag in alle vormen in goede banen te
leiden en zo naar positieve uitkomst te gaan (effectiviteit)
Empirisch onderzoek - Onderzoek in gevangenis/justitiehuis/rb: kwalitatief (bv: interviews,
observaties) + kwantitatief (bv: surveys)
- Ervaringen justitiabelen, opgesloten personen,…
- Beslissingsprocessen justitiële actoren: dossieranalyse, interviews
- Innovatieve methoden – foto-voicing, auto-etnografie
Penitentiair recht Geheel van juridische normen ivm behandeling van gedetineerden
Straffen: penologische introductie
Straffen Hoofdstraffen
- Vrijspraak
- Vrijheidsstraf (=gevangenisstraf)
- Vrijheidsbeperkende straffen (opschorting, uitstel, probatie,
werkstraf, ET, alcoholslot, verval recht tot sturen, woon-
/stadionverbod)
Uitstel = GS of geldboete maar uitstel voor bep periode, als je in die periode niet
recidiveert moet je straf niet ondergaan
Opschorting = feiten gepleegd, schuldig verklaard maar geen straf, als je je
bepaalde periode gedraagt dan geen effectieve straf ondergaan
- Vermogensstraf (geldboete, opdeciemen x8)
- Internering (geen straf maar maatregel)
1
, Politiestraffen Û correctionele straffen Û criminele straffen
Subsidiaire/bijkomende straffen
- Ontzetting bu po rechten, verbeurdverklaring goederen, afzetting
titels, beroepsverbod, bekendmaking uitspraak
Vervangende straffen: GS, geldboete, vervangend rijverbod
Toepassing en evolutie Meest opgelegd, meest toegenomen (maar gebrekkig uitgevoerd) =
straffen geldboete
Tweede plaats = GS; uitstel ä, opschorting æ (internering æ)
Verval recht op sturen æ Û alcoholslot ä
Straffen in de 1. Eerste generatie – jaren 1960: GS met uitstel/opschorting, probatie-
gemeenschap (‘alternatieve uitstel en probatie-opschorting, resocialisatie, begeleiding,
straffen’: verwijst naar GS als individualisering, proefperiode
ankerpunt MAAR evenwaardig - Probatie-opschorting = uitspraak veroordeelde opgeschort voor
aan vrijheidsberoving, bestaan
ernaast) periode van 1j-5j Û probatie-uitstel = tenuitvoering straf
uitgesteld voor periode 1j-5j
2. Tweede generatie: autonome straffen (overbevolking gevangenissen,
diversicatie straffenpalet à 1e gen alternatieven te soft à GS ultimum
remedium à autonoom statuut want opname in wetboek)
3 autonome hoofdstraffen 1. Autonome werkstraf – 2002
1994: invoering dienstverlening (als probatievoorwaarde)
! Consensuele straffen: è wet 17 april 2002: autonome werkstraf
medewerking betrokkene is o Min 20u, max 300u (tot 600u mogelijk bij wettelijke herhaling)
vereist
o Tot 45u = politiestraf, + 45u = corr. Straf
o Invulling: J-A, opvolging: probatiecommissie
2. Straf onder elektronisch toezicht – 2014
Wet 7 februari 2014
Techniek = radio frequentie
Aanwezigheid bep plaats behoudens toegestane verplaatsingen
o 1m tot 1j (1 dag ET = 1 dag GS)
o Uurrooster!
o Bestaat naast ET als strafuitvoeringsmodaliteit (nog heel
weinig gebruikt)
o Opvolging: Vlaams Centrum voor ET
3. Autonome probatiestraf – 2014
Wet 10 april 2014
Bijzondere voorwaarden naleven gedurende bepaalde termijn
o Strafcomponent: justitiële ipv sociale begeleiding
o Geen mogelijkheid voorlichtingsverslag
o Invulling vw: J-A en probatiecommissie
Toepassing:
- Werkstraf: ondmiddellijk succes; ET als AS stilaan ä
Terwijl probatie-opschorting sterk æ en probatie-uitstel licht æ
- Opvolging en begeleiding beperkt
- Vragen: punitief gehalte? Geloofwaardigheid
gemeenschapsgerichte straffen? Publieke opinie? Effectiviteit?
- Re-integratie: geen vermelding uittreksel goed gedrag en zeden
De doodstraf
Retentionistische landen Behouden doodstraf
2
,Gedeeltelijk abolitionisme Enkel toepassing in uitzonderlijke situaties (bv: in oorlogstijd)
Abolitionistisch in de In wetgeving (de jure), maar de facto niet meer uitgevoerd
praktijk
Volledig abolitionistisch Doodstraf volledig afgeschaft
BUPO-verdrag VN Art. 6: recht op leven
è voorwaarden voor landen waar doodstraf niet afgeschaft:
o Enkel ernstigste misdrijven en onherroepelijk vonnis
o Iedereen die ter dood veroordeeld: recht gratie of
verzachting vonnis vragen
o Mag niet worden opgelegd voor misdrijven begaan door
personen -18 + niet voltrokken zwangere vrouwen
1991: tweede facultatief protocol BUPO – om doodstraf af te schaffen
Doel = bijdragen aan menselijke waardigheid, bescherming art. 3 UVRM
Voorbehoud bij dit protocol: in oorlogstijd kan men afwijken
Cijfers 2022 (tegenover 2021):
- ää!China: 1000’en maar niet transparant over gerapporteerd
- Iran: executies ä van 83% (voor moord + drugsgerelateerd)
Saoudi-Arabië: executies x3
à problematisch want twijfels eerlijke procesvoering
Globaal 2015-’22: groot verschil opgelegd Û daadwerkelijk uitgevoerd
2018-’22: executies bij drugsgerelateerde misdrijven zorgwekkend ä
Methodes voor executie
- Doodschieten & ophangen: meest toegepast
- Dodelijke injectie: o.a. VS
- Onthoofden: enkel Saoudi-Arabië
Schendingen internationale - Minderjarig, intellectuele of mentale beperking
verdragen volgens - Schending internationale principes eerlijke rechtsgang, gedwongen
Amnesty International bekentenissen
- Levensdelict niet (intentioneel) gepleegd (drugsgerelateerd,
economische misdrijven, verkrachting)
Doodstraf in Europa
Abolitionistische beweging Casare Beccaria (18de eeuw):
Dei delliti e delle pene (over misdaden en straffen)
- Humanisering strafrecht, verlichtingsdenker
- Doodstraf niet humaan, onrechtmatig (geen grondslag in sociaal
contract: niemand staat recht op leven af aan OH)
- Doodstraf nutteloos: geen afschrikkende werking, wekt medelijden
met dader, ‘bloeddorstige OH’
è voorstel alternatief = levenslange dwangarbeid
(afschrikwekkend niet-werkenden + vergoeding aan gemeenschap)
Na WO2: grote abolitionistische golf
- Universele verklaring rechten mens 1948: bescherming burgers
tegen macht van de staat
- 1950: EVRM (met recht op leven)
- 1983 (prot 6): Raad van Europa schaft doodstraf in vredestijd af
- 2003 (prot 13): RvE schaft doodstraf in oorlogstijd af
- Uitspraken EHRM over uitlevering landen doodstraf:
o Soering vs. UK: uitlevering aan VS mocht niet
3
, Huidige situatie Prot 6 en 13 door alle landen geratificeerd (behalve Azerbeidzjan en Armenië)
EU: Handvest Grondrechten
- Art. 2: niemand tot doodstraf veroordeeld of terechtgesteld
- Art. 19: niemand verwijderd/uitgezet/uitgeleverd wnr ernstig risico
doodstraf, folteringen, onmenselijke/vernederende
Doodstraf in België
Hoogtepunt doodstraf, nadien civilisatieproces waarbij steeds meer
discussie
16de - 17de eeuw
è Doel = afschrikking (publieke executies met theatrale elementen)
è Proportionaliteit & spiegeling misdrijven (bv: brandstichting à vuurdood)
Veranderingen: doodvonnissen uitgesproken maar zeker niet allemaal
uitgevoerd
Voor- en tegenstanders:
18de eeuw - Argumenten voorstanders: oude testament, morele
genoegdoening slachtoffers, beveiliging maatschappij tegen
recidivisten, afschrikkende werking (openbaar en theatraal)
- Argumenten tegenstanders (vanaf 1750): beperken zwaarste
misdrijven + op zo humaan mogelijke manier (ophanging of
onthoofding en verder geen onterende toestanden), afschaffing omwille van
humanitaire redenen
Inperking doodstraf: zware politieke misdrijven + misdrijven tegen
Code Pénal personen en goederen
1971 & 1810 Guillotine (geen folteringpraktijken meer)
Genadepolitiek Willem I:
Koninkrijk der Nederlanden - Altijd bij valsmunterij en kindermoord
1815-1830 - Vaak bij brandstichting & diefstal
Groot deel doodvonnissen op tegenspraak niet geleid tot executie
Tussen 1831-1834:
- Geen uitvoering doodstraf want onderzoek effect criminaliteit
è wisselende visies op succes
- Ducpétiaux: oprichting gevangenissen (onder Hollands bewind zelf
bijna ter dood veroordeeld, nadien hoofd gevangeniswezen) à
abolitionist
1835-1863:
- 57 executies met guillotine (meer humaan)
Verzet publieke opinie:
- Mislukte doodstraffen, onschuldig ter dood veroordeelden
Na Belgische revolutie
- Balies van advocaten kanten zich tegen doodstraf: associaties
1831
gevormd
1867:
- Sw. behoudt doodstraf voor zware misdrijven (bv: moord)
- De facto niet meer uitgevoerd (Û de jure!): vanaf 1863 voor elke
ter dood veroordeelde automatisch genade
- Levenslange dwangarbeid bij verzachtende omstandigheden
- Minimumleeftijd 18 jaar, openbare onthoofding, uitstel bij
zwangere vrouwen
4
