Begeleiding van de nieuwe chronische
patiënt
1. Inleiding
Nog een goede levenskwaliteit?
“Ik ben nooit meer gerust”
“Zie dat het opnieuw gebeurt ... ”
“Ik denk nog erg veel aan wat mij overkomen is, zélfs al probeer ik dat niet
te doen”
“Ik praat er liever niet meer over met anderen, want dat geeft alleen maar
nare gedachten en gevoelens”
“Mijn vrouw/man zegt me dat ik erg veranderd ben sinds mijn
hartaandoening”
Belang van begeleiding en ondersteuning
Hartrevalidatie is een effectieve behandeling gericht op lichamelijk,
psychisch en sociaal herstel volgens het biopsychosociale model.
o Multidisciplinair
De verpleegkundige
De psycholoog
moeite met de verwerking van de hartaandoening of de
hartoperatie
problemen met de aanpassing aan de ziekte in het
dagelijks leven
bij overmatige angst voor een medische ingreep of een
nieuw hartinfarct
in het proces van gedragsverandering om de kans op
een nieuwe hartincident te verminderen.
2. Chronologie van begeleidingsmomenten
Chronologie
1. Huisarts
2. Onderzoeken
3. Periode van wachten tussen onderzoeken en bespreken van resultaten:
a. Belastende periode: vaak uit het oog verloren
4. “Diagnose” stelling – bespreken behandelplan – slecht nieuws gesprek
5. Ingreep – opname (SPOED)
6. Na de ingreep
Tijdens welke stappen worden patiënten op psycho-sociaal vlak bijgestaan?
Hart revalidatie programma’s
FEIT:
o In de beginfase is van de patiënt uit vooral oog voor de lichamelijke
aspecten, en gaan de psychologische en sociale aspecten pas
daarna een rol spelen.
1
, o In het begin is men vaak gericht op overleving en lichamelijk
herstel, en pas daarna is er tijd om alle gebeurtenissen te verwerken
en komt men erachter wat de invloed ervan is op het dagelijks leven
3 aanpassingsfasen
o Herstelfase(acute fase en revalidatiefase) ; herstel en maximaal
wegwerken van de lichamelijke gevolgen; gevecht tegen de ziekte.
Eerst; streven naar een zo groot mogelijk herstel van eventuele
beperkingen
o Verwerkingsfase(postreva fase): confrontatie met en acceptatie van
blijvende gevolgen en beperkingen staan op de voorgrond
o Aanpassingsfase (postreva fase): kan pas intreden als de patiënt de
beperkingen herkent en erkent. Ondanks de beperkingen zoeken
naar mogelijkheden om het leven weer zinvol in te vullen
VRAAG:
o Is psycho-sociale begeleiding in de andere fasen dan nutteloos?
Tijdstip van aanbod. De patiënt krijgt interventies aangeboden op een moment
dat hij/zij daar nog geen behoefte aan heeft, of er worden te veel of te weinig
interventies (tegelijkertijd) aangeboden
Hartrevalidatie = verschillende doelen
Fysieke doelen
o Leren kennen van eigen fysieke grenzen
o Leren omgaan met fysieke beperkingen
o Optimaliseren van inspanningsvermogen
Psychische doelen
o Overwinnen van angst voor inspanning
o Herwinnen van emotioneel evenwicht
Aanpak van overschatting van de gevolgen van de hartziekte
Aanpak van over bezorgdheid
Aanpak van slaapproblemen
…
Sociale doelen
o Herwinnen van emotioneel evenwicht binnen relatie (ook intimiteit
en seksualiteit), gezin en/of sociale omgeving en werk
o Optimale hervatting van de rol binnen relatie, gezin, sociale
omgeving en/of werk
o Optimale hervatting van vrijetijdsbesteding
Psychische gevolgen: slaapstoornissen, continue moeheid, hostiliteit, emotionele
labiliteit, libidoverlies, eetstoornissen en concentratieproblemen. Depressieve
symptomen en/of angst symptomen zijn en mogelijk aanwijzingen zijn voor een
depressieve stoornis en/of angststoornis. Zonder behandeling kunnen deze
symptomen blijven bestaan of verergeren.
3. Hoe gaan mensen om met medische bedreigende
informatie
Coping
Ieder mens ontwikkelt een repertoire aan overlevingsstijlen om met
problemen om te gaan.
2
, Die overlevingsstijlen worden coping genoemd, wat is afgeleid van to cope
with (kunnen omgaan met of opgewassen zijn tegen iets).
De aanpak die iemand toepast om mentale issues het hoofd te bieden,
heet hanteringsgedrag of coping.
Coping bestaat uit verschillende componenten en kan doorheen de jaren
veranderen: het is afhankelijk van de problemen waarmee iemand kampt
en welke coping mechanismen in het verleden succesvol waren.
Een benadering die voor iedereen werkt, bestaat dus niet.
Coping is de manier waarop iemand…. Reageert op een stressvolle
situatie.
o Cognitie
Feit benoemen uit het leven als begin van de ziekte
Altijd al problemen gehad met mijn hart; ik had als
baby een gaatje in mijn hart, …
Verantwoordelijkheid geven aan anderen
Het is de schuld van de huisarts: niet serieus genomen
mijn klachten, het eten dat mijn vrouw kookt, mijn
vader heeft het mij doorgegeven die had ook een zwak
hart,…
Zoeken naar een verklaring een oorzaak: eigen ziekteverhaal
maken
o Emotioneel
Angst, verdriet, boosheid (gezonde levensstijl en toch deze
problemen: oneerlijk) , jaloezie op gezonde mensen, schuldig,
…
o Gedragsmatig
Misselijk, zweten, duizelig, hartkloppingen, flauwvallen,
paniek aanval, …
De Utrechtse Coping lijst
Onderscheidt de volgende 7 coping stijlen:
o Actief aanpakken, confronteren (A): De situatie rustig van alle
kanten bekijken, de zaken op een rijtje zetten; doelgericht en met
vertrouwen te werk gaan om het probleem op te lossen.
o Palliatieve reactie (P): Afleiding zoeken en zich met andere dingen
bezig houden om niet aan het probleem te hoeven denken; proberen
zich wat prettiger te voelen door te roken, te drinken of zich wat
te ontspannen. (Niet constructieve manieren van afleiding,
zeker niet voor deze diagnoses!)
o Vermijden, afwachten (V): De zaak op zijn beloop laten, de situatie
uit de weg gaan en afwachten wat er gaat gebeuren.
o Passief reactiepatroon(PR): Zich volledig door de situatie en de
problemen in beslag laten nemen, de zaak somber inzien, zich
piekerend in zichzelf terugtrekken, niet in staat om iets aan de
situatie te doen; piekeren over het verleden
o Expressie van emoties/boosheid (E): Het laten blijken van ergernis of
kwaadheid; spanningen afreageren
o Geruststellende en troostende gedachten (G): Zichzelf geruststellen
met de gedachte dat na regen zonneschijn komt, dat anderen het
3
, ook wel eens moeilijk hebben of dat er nog veel ergere dingen
kunnen gebeuren; jezelf moed inspreken
o Sociale steun zoeken (S): Het zoeken van troost en begrip bij
anderen; zorgen aan iemand vertellen of hulp vragen.
Coping
Sociale steun zoeken (S): Het zoeken van troost en begrip bij anderen;
zorgen aan iemand vertellen of hulp vragen.
Bowlby (gehechtheidstheorie)
o Eerste levensjaren: baby's hechtingsrelatie met hun ouders
o Hechtingstijl: van invloed op functioneren op
latere leeftijd
Effect op persoonlijk welzijn
Effect op omgaan met stress
Effect op manier van emotie regulatie
Veilige stijl
Onveilige stijl
Verband tussen hechtingstijl en manier van omgaan met stress
Obv ervaringen die baby heeft met zijn verzorgende omgeving maakt het een
intern werkmodel van zichzelf en van de andere. Deze interne modellen gaan
over de beschikbaarheid en wat je zelf waard bent als persoon. Heb je als baby
verzorgende figuren die consistent aan je noden voldoen dan leer je en geloof je
dat andere betrouwbaar zijn en standvastig. En dat jij het waard bent om geliefd
te zijn en steun te ontvangen. Andere hechtingsstijlen leren echter meet
pessimistische modellen over de ander of over zichzelf.
Soorten stijlen
o Zekere stijl
Zeker van zichzelf, geen twijfels over anderen. Interacties met
anderen worden met vertrouwen tegemoet gezien
o Vermijdendende stijl
Individu is zeker van zichzelf vermijd persoonlijke contacten
streven naar onafhankelijkheid van anderen
o Gepreoccupeerde stijl
Streeft naar persoonlijk contact met anderen
Twijfelt aan zichzelf
Vraagt zich af of hij wel aardig of interessant genoeg is voor
de ander
o Angstige stijl
Twijfelen aan zichzelf en aan de anderen
Uit angst bedrogen of gekwetst te worden vermijden ze
persoonlijke contacten
Hechtingstijl – omgaan met stress
Veilig gehecht
o Beter uitgerust om met stressvolle situaties om te gaan.
4
