HOOFDSTUK 1 : INLEIDING
beelden vd wet ;
vb 1 carnaval Aalst = immaterieel erfgoed v Unesco → vr inwoners v Aalst v groot belang
vanwaar komt dit?
zegt veel over waar mensen mee bezig zijn, hun achtergrond …
carnaval Aalst verwacht elk jaar zéér veel volk
⇒ carnaval : laatste x feest vr de vasten = religieuze periode v onthouding / bezinning
‘carnaval’ = vaarwel a/h vlees ; mensen nemen andere houding aan vr 40d = zeer bijzonder
⇒ ondertussen is idee v vasten in deze maatschappij v secularisering minder v belang
carnaval is rond religieuze traditie ontstaan
gebruiken in de samenleving zijn interessant om ons iets te vertellen m.b.t. menselijk gedrag
mensen capteren de praalwagens met hun zintuigen & vgl dit met de realiteit
vb 2 boerenprotesten = de administratieve lasten vr de boeren zijn te zwaar & ze krijgen veel te
weinig geld in vgl met hun inspanningen → ze hebben te weinig impact op prijszetting ⇒
ernstig want heel het land lag plat
⇒ de boeren leveren een collectieve inspanning & voeren collectief actie
= interessant ; hoe hebben ze dat kunnen regelen? hoe gecommuniceerd? wie kwam met
het plan? wie deed allemaal mee? …
dat de boeren zo geuniformiseerd & heftig samenkwamen was al heel lang geleden
EU = boeman, veel te veel regels & beperkingen, administratieve lasten… hierdoor amper
tijd vr hun kerntaak nl. boeren
daarom kwamen boeren voornamelijk samen rond BXL ; boos op EU, nt per se Vlaams
regelgeving v EU & hoe daarop gereageerd w = rechtssociologisch
rechtssociologisch thema bij uitstek : groep verzet zich tgn Europese regelgeving, niet zozeer
inhoudelijk, mr over de perceptie en impact vd regelgeving op de rechtssubjecten
wat moet er gebeuren om verdere protesten te vermijden? welke regels storen de boeren? wat
heeft hiertoe geleid → w bestudeerd in rechtssociologie
rechtssociologie = rechtssociologische dimensie zoeken in actuele thema’s vanuit een extern
standpunt → we nemen een extern standpunt waarbij we de buitenkant bekijken, hoe recht
zich afspeelt in de samenleving (niet de inhoudelijke regels) ⇒ interacties tss recht &
samenleving op verschillende domeinen
sociologie is breed, nt alleen rationeel mr verschillende manieren om realiteit te capteren
1
, het recht beïnvloedt immers de samenleving
MAAR
de samenleving beïnvloedt ook het recht
= v groot belang
vb 3 Gaza werd intussen quasi volledig plat gebombardeerd = hallucinant, je hoort wel op het
nieuws ‘er zijn X aantal gewonden, X aantal daarvan zijn ♀, X daarvan zijn ♂, X daarvan zijn
-18j → zo gaat het al maanden aan een stuk
we bekijken het hele plaatje, alle factoren bv. HAMAS die op 7 okt festival in de woestijn
aanviel ; HAMAS is radicale beweging tgn Israëlische dominantie → gaat vooraf aan
gaza-verhaal → moet ook rekening mee gehouden w wnnr we gaza rechtssociologisch
benaderen ⇒ hele kader moet beschouwd w, we zoeken naar basismechanismen achter
sociologische verschijnselen
rechtssociologie = op zoek naar basismechanismen (collectief / individueel gedrag) die in
samenleving bestaan & terugkeren
vb 4 illustratie oorlogsjournalisme : dr de toenemende globalisering is het mogelijk om altijd op
de hoogte te zijn vh recentste nieuws, eender waar ter wereld
de media is echter steeds gericht op het meest recente / spectaculaire nieuws & men zendt
alle journalisten daarheen ; daardoor ook zeer veel vergeten conflicten
bv. Soedan? Yemen? ⇒ amper in het nieuws
bv. Oekraïne minder in het nieuws nu Gaza ‘spectaculairder’ is
mechanisme dat vaak terugkeert zowel individueel als collectief = typerend menselijk gedrag
vb 5 vluchtelingen op bootjes op de middellandse zee : eens aangekomen in BE & visa aanvraag →
mensen kamperen in tentjes in BXL → moeten we een opvang voorzien?
juridische component ; veel ngo’s proberen opvang te voorzien & zijn al meermaals nr de
rechter gestapt ; onmenselijk & schending internationaalrechtelijke verplichtingen ⇒ er w
juridische procedures gehanteerd → BE staat werd al zeer vaak veroordeeld vr incapaciteit
opvangmogelijkheden te voorzien (± 7500 keer)
onlangs stond er deurwaarder aan het kabinet in BXL en die nam de koffiemachine en beetje
meubilair in beslag om schot in de zaak te krijgen, omdat veroordelingen gn verandering
teweeg brachten
2
,juridisering en justitialisering
⇒ gebruik maken v justitie om maatschappelijke problemen aan te kaarten / op te lossen ;
zelfs het EHRM heeft zich al uitgesproken over schendingen
→ interacties / band tss maatschappelijke problemen & kennis vanuit theoretisch kader dat we
v recht hebben (vanuit externe wijze benaderen)
illustratie klimaatverandering :
w dr sommigen betwist ‘want het heeft onlangs toch gesneeuwd?!’, maar er zijn ook veel
overstromingen en extreme weersomstandigheden → veel bewijs dat het wel degelijk bestaat
conferentie Glasgow : we moeten opwarming beperken tot 1,5 °C → toen waren alle landen
het eens om samen te werken & klimaatopwarming te bestrijden MAAR sense of urgency is
er niet : veel landen blijven lang stilzitten, terwijl het probleem dringend is
vaak gebeurt het dat eens de conferenties gedaan zijn, de drang en beloftes niet meer zo
nauw genomen w ; op de conferenties zegt men : ‘ja we gaan echt super veel moeite doen &
veel / snel investeren’, maar na conferentie : ‘ja laat maar’
dat de afspraken nt w nagekomen = kernprobleem
VS & CH zijn de grootste uitstoters, mr INDIA komt de laatste jaren ook op voorgrond als
grote uitstoter → INDIA claimt dat zij juist aan het ontwikkelen zijn & dat ook zij de kans
moeten krijgen om de industrie te versterken & armoede uit te roeien, want het W heeft dat
200j geleden ook mogen doen = ingewikkeld probleem dat dringend aangepakt moet w →
recht speelt belangrijke rol in dit probleem
zijn de conferenties afdwingbaar / kan de rechter dwingende uitspraken doen?
men probeert dit nu bv. in NED & BE
MAAR, nt simpel → een uitspraak is 1 iets, handhaving is iets anders
probleem v handhaving : wie gaat controleren of landen de uitspraak vd rechter zullen
respecteren?
nationaal gerechtsdeurwaarder / politie … mr internationaal gn handhavingsmechanisme ⇒
bij uitstek rechtssociologische vraagstelling ; recht w geproduceerd en geïnterpreteerd, maar
wie gaat het handhaven? op internationaal en europeesrechtelijk vlak is er nog heel veel werk
aan de winkel
illustratie G20
= informele club (er staat gn organisatie / humanitaire instantie achter <zoals EU / VN>, gn
charters aan ten grondslag) v leiders v landen die tot top vd wereldeconomie behoren in
absolute cijfers
3
,deze leiders maken belangrijke afspraken (belangrijker dan formele clubs) → kunnen deze
afspraken boven afspraken gaan ve regionale of internationale organisatie? wat is het juridisch én
politiek gewicht v deze afspraken?
= rechtssociologische vraagstelling
politiek gezien zijn deze afspraken zeer krachtig mr wat is hun juridisch gewicht?
= formele vs. informele besluitvorming
hoe ga je peilingen uitvoeren : o.b.v. voorkeur, kennis … ⇒ opnieuw rechtssociologisch ondw
representativiteit ; vele peilingen hebben weinig zin, behalve voor degene die denken dat ze
dat wel hebben
illustratie corona
scholen werden gesloten, opeens alternatieve lestechnieken, regels m.b.t. mobiliteit & aantal
sociale contacten …
sommigen hebben mentale problemen / schade overgehouden aan deze periode, dit zijn
maatschappelijke problemen die we nt mogen negeren, waarbij sociale dienstverlening en
het recht hulp kunnen bieden
vaccinatie : hoe gaat de wetenschap vooruit om de gevolgen v corona te verzachten (vaccin
was heel snel na uitbraak al beschikbaar)
juridische vragen : wie kan je dat opleggen om in een bubbel te leven / een mondmasker te
dragen / een covidcertificaat te moeten voorleggen … + wat is de juridische grondslag van
beperking van vrijheid?
als je inperking doet op vrijheid ve persoon moet dit voldoen aan criteria v Internationaal en
Europees recht (driestappentoets) ⇒ RM moet dit kunnen toetsen
Yuvak Noah Harari
21 lessen vr de 21ste eeuw : vanuit wereldgeschiedenis proberen prospectief naar de toekomst
te kijken
terugblikken & vooruitblikken : sociologen doen dit op zoek nr fundamentele bouwstenen
vd samenleving ; hoe zouden deze evolueren in de toekomst? op een andere manier?
micro, meso & macro niveau o.b.v. beschikbaarheid v bouwstenen zien hoe toekomst
geconstrueerd kan w
soort blokkendoos : nt per se 1 goeie mogelijkheid → de blokken kunnen op verschillende
manieren w gebouwd, waarom bepaalde samen geplaatst w = interessant
hoe blokken w samengesteld verschilt ; sommigen vinden het niet erg staat iets meer macht
te geven, anderen willen zoveel mogelijk macht bij volk ⇒ interessant om te benaderen
4
,journalisten
journalisten blikken vooruit op komend jaar en identificeren trends, dit kan a.d.h.v. recht
recht = product vd samenleving, mr zal eveneens de samenleving beïnvloeden = interactie
interactie tss grote samenlevingen als geheel & subsysteem vh recht
Belgische grondwet
in BE ; GW aan de top
GW zeer liberaal voor de tijd → was model vr andere Europese grondwetten
stond vrijheid van denken & v beroep toe + staat moest alleen kader scheppen en zich voor de
rest zoveel mogelijk afhouden
veel vrijheid voor burgers ⇒ BE werd toevluchtsoord voor individuele vluchtelingen die
vonden dat ze in eigen land nt mochten doen & zeggen wat ze wilden → kwamen bescherming
zoeken in liberaal belgië
ondertussen vele staatshervormingen om aan verzuchtingen tegemoet te komen v
bevolkingsgroepen → rechtssociologisch onderwerp
belgisch staatsblad publiceert regels en volk w verwacht regels te kennen, mr in praktijk leest
niemand heel het BS → juridische fictie → sociologen gaan hierop wijzen ; het is een mooie
rationele fictie om constructie op te bouwen, mr in praktijk werkt dit niet zo en dit kan tot
oneerlijke situaties leiden
europese unie vs. nationale wetgevers
EU bepaalt veel, nationale wetgevers moeten binnen deze lijnen wetgeving aannemen →
marge v nationale wetgevers zeer beperkt (moeten gwn toepassen in regelgeving wat anderen
reeds beslist hebben ⇒ leidt tot politieke frustratie ; ze kunnen weinig regelgevende lijnen
nationaal / regionaal / lokaal vastleggen
→ weinig rechtssociologen hebben zich hier vragen bij gesteld = vreemd, want interessant
toepassers vh recht : magistraten & politie
foto v 2 vrouwelijke magistraten → feminisering vd magistratuur ⇒ steeds meer ♀ rechters
- sommigen zeggen : goede evolutie omdat ♀ achterstand hadden
- sommigen zeggen : nee er is geen gelijkheid
politie passen recht toe, bv. als ze controle doen → naleving verkeersregels checken
handhaving = moeilijk mr v groot belang
5
,start boekje : P11
sociologie =
socio : alles wat de samenleving aangaat
logie : systematische studie daarvan
tekst + slides samenleggen bij het leren
sociologie = begrip dat w toegeschreven aan FR religieuze persoon (abt) : Sieyès
= bekend v FR REV
= serieuze omwenteling in FR eind 18de eeuw
= evolutie v denksystemen / -patronen ⇒ verlichting
⇒ was betrokken bij eerste constituante nadat FR REV was uitgebroken
⇒ pleitbezorger vd omwenteling / verandering
adel & clerus hadden alles te zeggen
3de stand niets → nu gaan ze meer een rol opeisen want kennis & financiële middelen
‘het volk’ = zij die nt gestudeerd hadden = niets te zeggen
Sieyès vroeg zich af : is dit systeem nt aan verandering toe?
kwam tot woord sociologie = gesystematiseerde studie vd samenleving
had normatief perspectief vr ogen → uiteenzetten hoe gedrag zou moeten zijn
Sieyès wilde nt alleen samenleving bestuderen, hij wilde ze ook veranderen
= normatief perspectief op de sociologie
⇒ nu nog steeds mensen die vinden dat sociologie nt enkel moet bestuderen mr ook moet
veranderen
sociologie volgens Van Aeken vr 2de x uitgevonden want opeens als meer wtnsch
discipline nr voren geschoven → in praktijk begrijpen
normatief ⇒ empirisch
August Comte : wetenschapsfilosoof
⇒ meer denken in wetten bv. zwaartekracht Newton = fundamentele wet die overal &
altijd geldt
⇒ de natuur heeft bepaalde wetten, wrm zou sociale werkelijkheid anders zijn & nt aan
wetten onderworpen zijn → sociologie volgt procedures v exacte wetenschap
Comte ging op zoek nr wetten vd sociale fysica
= empirische invulling sociologie
= veruit dominante invulling v sociologie als wetenschap
wat beoogt sociologie precies te doen?
= wil sociale verbanden bestuderen (heel breed ; gezinnen, staten …)
= kenmerken v verbanden vatten (bv. type relaties dat binnen de verbanden bestaan)
6
,= wil ‘wetmatigheden’ v samenleving leren kennen → mechanismen die gebruikt w om
samenleving vorm te geven ⇒ contingente wetmatigheden = zeer contextgebonden
titel v boek = sociologische speelveld
‘speelveld’ = interessante metafoor
samenleving als speelveld
lijnen getrokken op grond die speelveld afbakenen
binnen grote lijnen nog andere lijnen getrokken
verschillende velden te identificeren
⇒ gaat nt om 1 sport, mr net dat speelveld kan dienen vr verschillende sporten & dus
verschillende aspecten v samenleving kan dekken
spel = regels → regels die vaststaan alvorens te kunnen spelen
er zijn regels die op dat speelveld toepasselijk zijn & die regels zullen verschillen
naargelang de sport die je speelt
in samenleving ook verschillende regels naargelang ‘sport’
bv andere regels in politiek / cultuur …
je bent nt veel met veld als er nt gespeeld w
zodra spel gespeeld w → spelers op het veld = v essentieel belang
veld
regels
spelers
= 3 essentiële elementen
er zijn zij die vooral focussen op het veld → structuralisten
er zijn zij die vooral focussen op de spelers → interactionistische sociologen
soms scholenstrijd
er zijn ook scholen die denken ; neen nt of dit of dat, mr net dit én dat
juist beiden met elkaar verbinden
mss verschillende verhouding tov elkaar afhankelijk vd omstandigheden
bij de spelers zijn er spelers die in soort voorpositie opereren, sommigen achterin &
sommigen in middenpositie (zoals in voetbal)
→ contingentie is v groot belang
7
, positie = centraal begrip in sociologie = nt onveranderlijk
rol = wijze v invulling v positie, er zijn verschillende manieren om posities in te vullen bv.
aanvallende of terughoudende middenspeler
status = gn objectief begrip mr manier waarop anderen kijken nr de positie (= subjectief) →
externe blik op postitie (hoog / laag / tussenin o.b.v. evaluatie v anderen op positie)
met hoge status gaat vaak geldelijk gewin gepaard (kan zo dus beetje geobjectiveerd w)
gaat zo in meeste deelwerelden v grote samenleving
bv. politicus stapt over v partij → mss gn financieel gewin mr wel plek op de lijst
bv. prof stapt over v partij → mss financieel gewin + gunstige vrije dag …
informatie : spelers krijgen info alvorens plein op te gaan (welke strategie toepassen,
anticiperen op tactiek tegenstander …) ⇒ ultieme doel = winnen, mr teams zullen dit op
verschillende manieren proberen te doen (agressief / terughoudend)
spel w heel dynamisch gespeeld, mss pas je mid game je strategie aan nu je ziet hoe
tgnspeler te werk gaat = permanent dynamisch
spelers roepen nr elkaar tijdens spel → info uitwisselen ⇒ communiceren met elkaar
communicatie = interactie v info → ook communiceren met mensen buiten veld bv. coach
taakverdeling in samenleving waar te nemen
positie = plaats die je inneemt in organisatie → zal gepaard gaan met taakverdeling
hogerop andere taak dan beneden
belet nt dat je kan doorstromen
posities nt vr eens & vr altijd bepaald
je kunt v positie veranderen in organisatie of zelf gwn nr andere organisatie overstappen
→ heel duidelijke hiërarchie, ook zo in de sport
ruimte rond het speelveld in concentrische cirkels
ook mensen rond het speelveld : toeschouwers / sponsors / VIPs …
verschillende cirkels
soms cirkels overlap & problemen → supporters voetbal te weinig gescheiden ⇒ hooligans
nu ook bv op social media : mensen die met opzet reactie uitlokken
socioloog is geïnteresseerd in alles ;
wie op het veld?
positie?
hoe communiceren die?
wie staat rond het veld?
de lens vd socioloog geeft betekenis aan de samenleving
= betekenis geven → kern vh verhaal
= begrijpen
8
